ھەرێم‌و قەیرانی ستراتیژی سیاسی
د. سەردار موسی شەریف
2021-06-25 645
پرسی بونی پ.ك.ك. وشەر و ناكوكی ئەم
ھێزە لە گەل ھەرێمی كوردستان وەكو كیانێكی سیاسی و ئیداری و لە گەل حزبەكانی
ھەرێمی كوردستان بە تایبەتی پارتی، پرسێكە پێویستی بە خوێندنەوەی لوژیكی و وردی
ھەیە. تەنیا تەركیز كردن لە سەر ئەوەی پ.ك.ك. ھوكاری ھەمو كێشەكانی ئێستای ھەرێمی
كوردستانە و دروستكردنی بەشێكی زور لە بنكەی لەشكەری توركیا لە سنوری جوغرافیای زونی زەرد،
داگیركاری راستەقینەیە. ئەگەر ئوبالی ھەمو ئەمانە بخرێتە ئەستوی پ.ك.ك. ، یانیش
پارتی، ناحەقی یەكی گەورەیە. لێرە پێویستیمان بە
خوێندنەوەی جورەھا رێككەوتنی سیاسی ھەیە لە نێوان لایەنە كوردی یەكانی باشور و
باكوری كوردستان لە قوناغە جیاوازەكان لەوانەش نێوان پارتی و
پ.ك.ك. رەنگە ئێستا بە
ھوی گورانكی بارودوخی كورد و ناوچەكە و عێراق بە تایبەتی، ھەندێك لایەن ئیلتیزامكردن
بە رێككەوتنە ڤاوژكراوەكان بە پێویست نەزانن. بویە، لە شرۆڤەكردنی
ھەمو ئەم پرسانەی كە ئێستا ھەرێمی كوردستان روبەروی بوتەوە، بریاری تاكلایەنە بوتە
بەشێك لە كولتوری وێنەكردنی حەق و ناحەق، كە ئەمەش نەخوێندنی
راستی یەكانە. لە دوای سالانی 1990 پرسی پ.ك.ك. رولێكی گەورەی ھەبووە لە پەیوەندیەكانی ھەرێمی كوردستان
- توركیا و پارتی/یەكێتی- توركیا و بگرە لایەنەكانی دیكەی كوردستانیش.
دەبێت لە خالێكی
جەوھەری یەوە دەست پێبكەین، مانەوەی ھەرێمی كوردستان و سەقامگیری ئەم ھەرێمە بو
كورد گرینگە یان نا؟ ئەگەر گرینگە، ئەوا ناكرێت چاوپوشی لە
ھەلسوكەوتە ناتەندروستەكانی پ.ك.ك. لە ھەرێمی كوردستان بكەین. بە ھەمان شێوەش
ناكرێت چاوپوشی لە بێ دەنگی پارتی بەرامبەر بە رێگە پێدان بە دروستكردنی بنكەی
لەشكەری توركیا لە ھەرێمی كوردستان بكرێت. بە ھەمان شێوەش نابێت بە ھێنانی بیانو، رێگە بو
ئەمری واقع كردنی بنكە لەشكەریەكانی توركیا لە ھەرێمی كوردستان خوش بكەین. بەلێ، ئەمە واقیعە
كە بونی پ.ك.ك لە ھەرێمی كوردستان و
مراعات نەكردنی بەرژەوەندی یە سیاسی، ئابوری و ئاسایشی ھەرێمی كوردستان لە گەل توركیا لە لایەن
پ.ك.ك. دەرفەتی ھەلسوكەوتی سیاسی ئازادی لە ھەرێمی كوردستانی قەتیس كردوتەوە. لە
لایەكی دیكەوە دەبێت ئەو رەخنەیەش ئاراستی ئیدارەی سیاسی ھەرێمی كوردستان بكرێت كە
لە ماوەی 30 سالی رابوردوو بە ئەركی دەوڵەتداری خویان ھەلنەستاون. بەلكو ئەوەندەی
كومەلێك پرسی لاوەكی بەشێك بووە لە جەوھەری ئەجێندای سیاسی ئەم لایەنانە، ئەوەندە
بیر لە دروستكردنی ھێزێكی توكمەی نیشتیمانی و بەرگری ھەرێمی كوردستان نەكراوە.
ئەگەر چی خاكی كوردستان بە سەر چوار دەوڵەت دا دابەش كراوە لە لایەن
دوژمنانمانەوە، كە چی ھەر ئەم پارچە ھەرێمەی كە بە دەستی خومانەوەیە، لە
دابەشكراوە بە سەر سێ زونی جیاوازی دەسەڵاتداری و حكومداری، كە ئەمە مایەی خەفەتە.
پرسی دەولەتداری و پاراستنی سنورەكان
پەیوەستە بە سەپاندنی ھێز بە سەر كوی گشتی سنورەكان یەكەم لە پێناو ئاراستەكردنی
شەرعیەتی دەسەڵات، دوویەم لە پێناو وێنەكردنی نیونەرایەتی كردنی كیانێك لە سەر
ئاستی نێودەوڵەتی. لە ھەردو پرسەكە ھەرێمی كوردستان نەیتوانیەوە بە ئەركی خوی
ھەلستێت. لە لایەك ھەرێم لە توانای دا نییە گیان و مالی ھاوڵاتیان بپارێزێت بە ھوی
ھەلسوكەوتەكانی پ.ك.ك.، كە ئەمەش ئاماژەیە بە " نەبونی سەروەری ناوخوی"
كە بەشێكە لە پێناسەكردنی شەرعیەتی دەسەڵاتدار. دوویەم، ئەوەی پەیوەستە بە بنەما یاسای یەكانی نێودەوڵەتی، ھەرێم
نەیتوانیوە رێز یانیش ھەول بدات كە بەرگری لە بنەما یاسایی یەكانی نێودەوڵەتی
بكات، كە ئەویش پاراستنی سنورەكانە. لەم رویەش، ھەرێم لە پرسی شەرعیەتی نێودەوڵەتی
پێگەیەكی لاوازی ھەیە.
ئێستا ئەو پرسەی لە كوالیسی سیاسی و
دیپلوماسی ھەرێمی كوردستان دا گەنگەشە دەكرێت، بریتی یە لەوەیە كە چون ھەرێم دەتوانێت خوی لە روداوە نەخوازراوەكان،
واتە پێكدادان لە گەل پ..ك.ك. و داگیركاری توركیا بپارێزێت؟ واتە، مەترسیەكان لە
ھەرێمی كوردستان دوربخاتەوە؟ یەكەم، ھەرێم بە
تەنیا بە ئەركێكی وەھا ھەلستێت، واتە لە رێگای بەكار
ھێنانی ھێز، دەسەڵاتی خوی بەسەر خاكی ھەرێم دا بسەپێنێت. پێنگاوێكی وەھا دەبێتە ھوكاری
دروستبونی شەر و پێكدادان لە نێوان ھەرێم و پ.ك.ك. دا. كە كردەوەیەكی نەخوازراوە و
كومەڵگای كوردستانیش رەفزی پێنگاو و كردەوەیەكی وەھا دەكات. دوویەم، ھەرێم لە گەل
بغداد پێكەوە ستراتێژی یەك دارێژین لە پێناو گەرانەوەی سەروەری دەوڵەت بو سنورە
نێودەوڵەتی یەكان. ئەمە پرسێكی گرینگە و ھەتا چ رادەیەك عێراق پێشەوازی لە
پێشنیارێكی وەھا دەكات، پەیوەستە بە دانوستاندنەكانی نێوان ھەرێم-بغداد و چونیەتی
جێبەجێكردنی ستراتێژیەكی وەھا. و ئەمەش دەبێتە ھوكاری ئەوەی كە ھەرێم لە شەرێكی
نەخوازراو دور بكرێت. سێیەم، ھەرێم –
بغداد داخواز لە نەتەوەیەكگرتووەكان و ھاوپەیمان بكەن كە لەم رویەوە یارمەتیدەر
بن، بە تایبەتی دەكرێت لە رێگای گوشاری نێو نەتەەوەی و ھاوپەیمانان و بە پشتگیری
نەتەوە یەكگرتووەكانەوە ھەول بدرێت ھێزەكانی توركیا لە ھەرێمی كوردستان دەربكرێن.
بەلام لێرە پێویستە گەرەنتی ئەوە بە توركیا بدرێت كە رێگە نادرێت پ.ك.ك. جموجولی
سەربازی لە دژی توركیا ئەنجام بدات و خاكی عێراق بەكار بێنێت. لەم حالەتەش ھەرێم
خوی لە شەرێكی نەخوازراو دورە دەخاتەوە، و ھەر سێ قوناخیش پێویستی یان بە
دیپلوماسی و پشودرێژی ھەیە. بەلام لەم ماوەیە دا ھەرێم پێویستە چی بكات، گرینگە لە
بەر چاو بگرین. شك لەوە دا نییە كە
دروستكردنی بنكەی لەشكەری توركیا لە ھەرێمی كوردستان بابەتێك نییە كە توركیا
تەنسیقی لە گەل ئەمریكا و عێراقی نەكردبێت. بویە، ئەوەی ئێستا لە سەر ھەرێمی
كوردستان فەرزە بیكات ئەوەیە، بە ھوی ئەوەی پرسی كورد لە چوارچێوەی سنوری دەستوری
عێراق دا چارەسەركراوە، ئەوە دەبێت رێگر بن لەوەی عێراق ھیچ جورە رێككەوتنێك لە سەر
حیسابی كورد ( بە تایبەتی عێراق) لە گەل توركیا ڤاژو بكات
پرسەكە پارتی، پ.ك.ك. و ینك نییە،
بەلكو پەیوەندی بە مافەرەواكانی گەلی كوردە. لە سەردەمی بەرێوەبردنی دەوڵەت و
دامەزراوە سیاسی یەكان، پێویستیمان بە " عەقل و لوژیك"ی سیاسی و
ستراتێژی خوپاراستن ھەیە، نەك سوزو عەتف و خاترو خاتراتكوم. پێویستیمان بە
خوێندنەوەی داھاتوی عێراق و روژھەڵاتی ناوەراست دا ھەیە. خالی یەكەم، ئەوانەی وا
دەزاننن، یانیش بانگەشەی ئەوە دەكەن عێراق لە سەر لێواری ھەلوەشاندنەوەیە، رەنگە
لە خەیالی جیھانی سیاسی خویان دا دەژین و وادەزانن دەوڵەتی كوردستان لە بەر دەرگا
چاورەوانی ئەوانە. نە دەوڵەتانی ھەرێمایەتی وەكو توركیا و ئێران و نەش وڵاتانی
زلھێز قبولی ئەمە دەكەن سنورەكانی ئێستای دەوڵەتانی روژھەلاتی ناوەراست بە تایبەتی
عێراق و سوریا توشی گورانكاری بن. بەم حال
و دارودەستە دەوڵەتی كوردستان دروست نابێت و ناشكرێت. ئەمە واتای ئەوە ناگەینێت كە
مافی كورد نییە خاوەن دەولەتی خوی بێت. دەتوانن تاپوی رەشی
گشتپرسی لە ناو گیرفانتان ھەلگرن ھەر وەكو چون ئێستا سەدان تاپوی رەشی ئیمپراتوری
عوسمانی لە گیرفانی بەشێك لە ھاوڵاتیانی روژھەلاتی ناوەراست دا گیری خواردوە. ئەوەی
گرینگە لە بەر چاو بگرین خوێندنی ئەم راستی یە، كە پێویستە سیاسی یەكانی ئێستای
ھەرێمی كوردستان لە بەر چاو بگرن، ئەوان لە پێگەی خوالێخوشبو سەرۆك مام جەلال،
سەرۆك بارزانی، و ھتد دا نینن و ناشتوانن ھاوشانی ئەوان خزمەت و خەبات بو دوزی
كورد بككەن. بویە، سەركردایەتی نویێ ھەرێمی كوردستان دەبێت لە رەوانگەیەكی
مودێرنەوە چاو لە پرسی كورد لە عێراق بكات بە تایبەتی دەبێت بە ئەركی "
دەوڵەتداری" لە سەردەمی مودێرن دا ھەلستێت. لێرە دەمەوێت ئاماژە بە تەجروبەی
وڵاتانی وەكو سپانیا، بلژیك، روسیا وھتد بكەم كە چون بەشێك لە ھەرێمە فدرالی
یەكانیان توانیویانە نەتەوەی خویان بپارێزێن و ھەروەھاش لە سەر ئاستی جیھانی
نیونەرایەتی یان ھەبێت. بویە، ئەو دەرفەتەی لە بەر دەستی بەرپرسانی ھەرێمی
كوردستان ھەیە، دەبێت لە دەستی نەدەن، بەلكو ستراتێژیكی ھەلسوكەوت بكەن لە پێناو
گەشەكردنی نەتەوەی كورد لە ھەرێمی كوردستان و وڵاتانی جیران.
خالی دوویەم ئەوەیە كە جورە تێگەیشتنێك لە كومەڵگای جیھانی و
بگرە بریاربەدەستانی وڵاتانی پێشكەوتو ھاتوتە ئارا بە شێوەیەك كە رێگە بە
دروستبونی دەوڵەتی نوێ لە روژھەلاتی ناوەراست نادرێت و بگرە و رێگە
پێدراویش نییە. ئەوەی كە ھەولی بو دەدرێت بریتی یە لەو پروژەیە كە وڵاتان، ھاوشێوەی
عێراق لە ناوخو دا توشی گورانی سیاسی بكرێن كە جورە فدرالی یانیش لامەركەزیەتێك
بێتە دی كە میكانیزمی چارەسەركردنی مافەكانی كەمەنەتەوەكان دێتە دیتن . ئەمە ئەو
نەخشەیە كە دەتوانێت بەشێكی زوری پرس و ناكوكی ناوخوی یەكانی وڵاتانی روژھەلاتی
ناوەراست چارەسەربكات. ئەمە ئێستا بو
سوریا و لیبیا و بگرە یەمەنیش لە ئارادایە. عەقلی سەلیمی سیاسی یەكانی ھەرێمی
كوردستان باشترین دەرفەتیان لە بەر دەست ھەیە، باشترین سود لەم دەرفەتە وەربگرن:
پشتگیری كومەلگای نێو دوڵەتی لە ھەرێمی كوردستانی بەھێز لە پێناو سەقامگیركردنی
عێراق و راگرتنی بالانسی ھێز، بەشێكە لە ستراتێژی ھاوپەیمانان. كە واتە، لێرە
دەرفەت ھەیە بو حكومەتی ھەرێمی كوردستان و بگرە پارتیش كە ھەرێم لە ژێر بالادەستی
داگیركەری توركیا رزگار بكات، و ئاسایش و سەقامگیر بگەرێنێت ناو مالی ھاوڵاتیانی
كورد لە ناو سنوری دەوڵەتی عێراق. بەرپرسانی سیاسی ھەرێم دەتوانن بە ئاراستەیەك
سیاسەت لە گەل عێراق بكەن كە عێراق بەرەوە سیستەمی وڵاتی بەلژیكا پالبدرێت، كە لەم
حالەتەدا ھەرێم دەتوانێت لە روی سیاسی و یاسایی یەوە لە سەر ئاستی جیھانیش ببێتە
خاوەن پێگەیەكی شەرعی.
ھەر لە سەر ئەم پرسە دەتوانین لە بەرپرسانی ھەرێمی كوردستان
بپرسین، لە سیاسەتكردن لە گەل عێراق
گرینگە واقیع بین بین و نەك تەنیا لە كاتی تەنگانەدا " دەوڵەتی عێراق" بپارێن. جارێك گوتمان عێراق مفلسە و
سەرخوشی ئەوە بوین كە ئیدی نەوتی ھەرێم كێبەركێ لە گەل ع. سعودیە، ئێران، روسیاو
ھتد دەكات لە سەر ئاستی جیھان و بە قسەی ئیبراھیم تاتلیس گوتەنی، ھەرێم دەكەین بە
" دوبەی"! نەك ھەرێم نەبو بە دوبەی، بەلكو مفلسی ئێستا داد و بێداد
دەكات لە ھەرێم، نەك عێراق. دەمانویست دەوڵەتی كوردی دروست بكەین بە گشتپرسی، كەچی
نەماندەزانی كە ئێمە ناتوانین سنورەكانی خومانیش بپارێزین، و ئێستا لە عێراق
دەپارێین لە مەترسیەكانی داگیركاری توركیا بمانپپارێزێت.! بویە، ھەرێمی كوردستان پێویستی
بە سیاسەتێكی رون و
ئاشكرای ھەیە بەرامبەر بە بغداد.
ئەگەر تەنیا لە كاتی " مەترسی" دا خومان بە عێراقی دەزانین و ھاواردەكەین بغداد بە ھاناوامان بێت
و بە ئەركی خوی ھەلستێت، ئەوا پێویستە دان بەو راستی یە دا بنێین كە سفركردنی
پرسەكان لە گەل بغداد، دەبێت لە ئەركە ھەرە لە پێشینەكانی ھەرێمی كوردستان بێت.
خو بەرێز جنابی دەوڵەتدار، بەلێ پارتی لە ژێر
گوشار دایە، و دەبێت دورەپەرێز بێت لە پێناو رازیكردنی ئەردوغانێك
ھاوشێوەی پرسی گشتپرسی، ھەرێم بیخاتە مەترسی یەكی گەورەتر! بەلێ پارتی لە ژێر
گوشار دایە ھەم لە لایەن توركیا و ھەمیش لە لایەن بنكەی جەماوەری خوی یەوە. پارتی كارێكی باش دەكات دورەپەرێز بێت لەوەی كە پرسی بونی پ.ك.ك. و
ھێزەكانی توركیا لە ھەرێمی كوردستان بكاتە پرسێكی " تایبەت بە خوی". پارتی
پێوییستە پێداگیر بێت لە سەر پاراستنی ھەیبەت و كەسایەتی دامەزراوەكانی دەوڵەتداری
ھەرێمی كوردستان كە پێگەیەكی شەرعی یان ھەیە، ھەرێمی كوردستان پێویستی بە پشتگیری ھاوپەیمانان و
دەوڵەتی عێراقی ھەیە لە پێناو تێپەراندنی قەیرانێكی وەھا. بەلێ، حزبە سیاسی
یەكان دەتوانن ھەلوێستی خویان ھەبێت، و ئەمەش پرسێكی شەرعی یە. بەلام، ئێمە لە
ھەرێمی كوردستان خاوەن دامەزراوەی شەرعی و دانپێنراوی جیھانی و ھەرێمایەتین، و
دەبێت ئەم دامەزراوانە بەكار بێنین لە پێناو ھەلسوكەوتكردن ھەم لە گەل توركیا و
ھەمیش لە گەل پ.ك.ك. لە پێناو پاراستنی ھەرێمی كوردستان و دابینكردنی ئاسایشی
ناوخوی و سنورەكان.