گەشەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان بەراورد بە عێراق کەمە

دابان عبدالواحیدحسن

2021-04-23 685

گەشەى شار و شارنشین بەزۆر ترین دیاردەى سەردەم دادەنرێت لەکۆمەڵگەى مرۆڤایەتى، سەردەمەکەى دەگەڕێتەوە بۆسەردەمى نۆزدەهەم،سەرەتا لەشارە پێشکەوتووەکان بەدیارکەوت وەک وولایەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا ، بەریتانیا،ئەڵمانیا،دواتر بەشێوەیەکى خێرا لەووڵاتانى تریش گەشەى شارو شارنشین بەدیارکەوت.
شارەگەورەکان وسەنتەرى شارستانیەکان لەشوێنە جیاجیاکانى سەر ڕووى زەوى پەیدابوو و بووە هۆى ڕەنگدانەوەى چەندین هۆکارى کۆمەڵاتییەتى،دیموگرافى،ئابوورى هەرئەمەش واى کردووە سەرەنجى زۆرێک لەتوێژەرانى زانستە جیاوازەکان بۆخۆى ڕاکێشێت. شارەکانى ئێراق بەگشتى و بەتایبەتى هەرێمى کوردستانى ئێراق بێ بەش نەبووە لەم بەرەوپێش چوونە. بەتایبەتى گەشەکردنى شارەکان .
گەشەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان بەراورد بە ناوچەکانی دیکەی ئێراق کەمە و ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە شەش ملیۆن و 270 هەزار کەسە.
لە هەرێمی کوردستان گەشەی دانیشتووان لە ساڵی 2020ـدا 2.2٪ بووە. ئەمە بەراورد بە ناوچەکانی دیکەی ئێراق کەمترە کە لەوێ نزیکەی 2.5٪ـە. بەپێی دوایین ژمارە کە لە دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان هەیە ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان بەبێ ئاوارە و پەنابەر نزیکەی شەش ملیۆن و 271 هەزار کەسە. ئەمە پشتی بەستووە بەو رووپێوییانەی لە ساڵی 2009 تاوەکو 2013 کراون.
بڕیار بوو ساڵی 2020 لە ئێراقدا سەرژمێریی دانیشتووان بکرێت، بەڵام بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆنا و قەیرانی ئابوورییەوە بۆ کۆتایی ساڵی 2021 دواخرا. لەساڵى 2021ـدا ئەوە ئێستا لە مانگی نیسانداین، کەچی هێشتا ئامادەکارییەکی ئەوتۆ بۆ سەرژمێری نەکراوە، سەرەڕای ئەوەی بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی ئێراقیش هەبوو.
پێشتر وەزارەتی پلاندانانی ئێراق 180 ملیار دیناری بۆ سەرژمێریی دانیشتووان تەرخان کردبوو، دواتر لەبەر قەیرانی ئابووری، وەزیری پلاندانان داوای لە دەزگای ناوەندیی سەرژمێریی ئێراق کرد پێیدا بچێتەوە. پارەکە کەمکرایەوە بۆ 120 ملیار دینار. بەڵام لە پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی 2021ـی ئێراقدا بۆ تەنیا 60 ملیار دینار بۆ سەرژمێری داندراوە.
ئەو بودجەیەی بۆ سەرژمێریی ساڵی 2021 تەرخانکراوە بودجەیەکی زۆر کەمە کە بە هیچ شێوەیەک بەشی سەرژمێری ناکات. ئەوە وا دەگەیەنێت کە سەرژمێری بەپێی بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی ئێراق دەکەوێتە ساڵی 2022 یان 2023.

لە رووی تەکتیکییەوە ئێراق پێویستی بە هاوکاریی دەرەکی هەیە بۆ ئەوەی سەرژمێرییەکی ئەلیکترۆنی بکرێت. قەیرانی ئابووری و ڤایرۆسی کۆرۆناش زۆر کاریگەریی لەسەری هەبووە، ئەوەش وایکردووە ئامادەکارییەکان پچڕپچڕ بکرێن.
ئێراق بڕیاریدابوو هه‌ر 10 ساڵ جارێك سه‌رژمێری بکات. ئه‌و سه‌رژمێرییانه‌ی کردوونی له‌ ساڵانی: 1927، 1934، 1947، 1957، 1965، 1977، 1987، دواجاریش 1997 بووە، بەڵام هەرێمی کوردستان لەو سەرژمێرییەدا بەشدار نەبووە و ئێستا عێراق کار بە سەرژمێریی 1997 دەکات.
لە كاتێكدا كۆمەڵگەی عێراقی شانازی بە هەبوونی منداڵی زۆرەوە دەکەن ، بەهۆی ئەوەی بیركردنەوەیەكی عەشایەری بەسەردا كۆمەڵگەدا زاڵە .
لەهەرێمى کوردستانیش بەرزبوونەوەی رێژەی هەژاری و بێكاری و خراپی دۆخی تاکەکان ، هەموو ئەوانە هۆكارگەلێكن هانی خێزانی کوردى دەدەن بە خۆیاندا بچنەوە لە رێكخستنەوەی پێكەوەنانی ژیانی هاوسەری و نانەوەی وەچە، بۆیە نایەنەوێت وەچەی زۆر وەك جاران بنێنەوە.
هەرچەندە خێزانی عێراقی بە گشتی لە پێشتردا شانازی دەكرد بەوەی منداڵی زۆری ناوەتەوە، بەهۆی ئەو ژینگە عەشایەرییەی بەسەر كۆمەڵگەی عێراقی زاڵ بوو، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا ئەو بیركردنەوەیە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە بەتایبەت لای شارنشینەكان بەهۆی ئاستەنگەكانی بەردەم ژیان و كەمی سەرچاوەكانی داهات
ئێستا لەگەڵ ئێراق رێکبکەوین یان دوو ساڵ و پێنج ساڵی تریش بێت، هەر تێک دەچێت.نێوان هەرێم وبەغداد ، چونکە هەموو ساڵێک ژمارەی دانیشتووانی ئێراق ملیۆنێک و 500 هەزار کەس زیاد دەکات. 2030 دانیشتووانی عێراق دەگاتە 52 ملیۆن کەس. بێکاری دەگاتە 30٪ و شیعە زیاد دەکاتدانیشووانی هەرێمی کوردستانیش هەر کەم دەکات.