سیستەمی سەرۆکایەتی و گۆڕینی بۆ پەڕڵەمانی، لەڕوانگەی (نەوشیروان مستەفا)، ەوە

زمناکۆ ئیسماعیل

2019-05-11 1100

گۆڕینی سیستەمی سەرۆکایەتی بۆ سیستەمی پەرلەمانی، لە پێشینەی کارەکانی رەوانشاد (نەوشیروان مستەفا) بوو، ئەو پێداگری دەکرد، دەربارەی گۆڕینی سیستەمی سەرۆکایەتی بۆ پەرلەمانی، لەناو ئەو پێداگرییەشدا بۆچونی وابوو "کە دەبێت سەرۆکی هەرێم، لە پەڕڵەمان هەڵبژێرێت، نەک لەدەرەوەی پەڕڵەمان"، بەڵام تێڕوانینی کاک نەوشیروان، لەو شێوە هەڵبژاردنەی ئێستای سەرۆکی هەرێم لەپەڕڵەمان جیاواز بوو.
کاک نەوشیروان جەختی دەکردەوە، "دەبێت سەرۆکی هەرێم تەشریفاتی بێت"، واتە، نابێت هەرێمی کوردستان سەرۆکێکی هەبێت خاوەنی دەسەڵاتێکی بەهێز بێت، نابێت سەرۆکی هەرێم خاوەنی یەک بودجەی زەبەلاحی خۆی بێت و پارەی ئەم هەرێمە لەدیوەخانێکی سوڵتان ئاسادا بەهەدەر بدات، نابێت سەرۆکی هەرێم خاوەنی هەیکەلەیەکی بەهێزی ئیداری و سیاسی بێت بەجۆرێک کە دەسەڵاتی ئەو سەرۆکە لە دەسەڵاتی پەڕڵەمان و سەرۆک و سەرۆکایەتی حکومەت بەهێزتر بێت، چونکە لە داهاتودا بەریەککەوتنی سیاسی دروست دەکات و هەرێمی کوردستان دەخاتە مەترسییەوە، بۆ ئەوەی رونتر لە پڕۆژە یاسایی سەرۆکایەتی هەڕێم تێبگەین، دەبێت شیکاری بۆ هەندێک ماددەو خاڵ و بڕگەکانی ئەو پڕۆژە یاسایە بکەین س بزانین، چ پڕۆژە یاسایەک دەبێتە مەترسی ئەگەر لەدەسەڵاتی سەرۆکی هەرێمدا بێت.
   لەماددەی یانزەی پڕۆژە یاسای سەرۆکایەتی هەرێمدا، دەڵێت " موچەو دەرماڵەی سەرۆکی هەرێم بەیاسا دیاری دەکرێت". لەماددەی دوانزەشدا دەڵێت "سەرۆکایەتی هەرێم دیوانێکی دەبێت، پێکهاتەو ئەرکەکانیشی بەیاسا دیاری دەکرێت". لەڕوانگەی ئەم دوو ماددەیە، چەندین ساڵە پارەو بودجەی ئەم هەرێمە، لەو دیوەخانە سوڵتانییە بەهەدەردەڕوات، جگەلەوەی کە لەساڵی ٢٠١٣ەوە هەتا ئێستا، بودجەی سەرۆکی هەرێم، نەچۆتە پەڕڵەمان و سەرۆکی هەڕێم، بەئارەزوی خۆی ئەو بودجەیەی لەپارەو قوتی خەڵک بچڕیوەو بردوە، هۆکارەکەشی ئەو دەسەڵاتە تاکڕەویەیە کە لەپڕۆژە یاساکە پێدراوەم دەکرێت سەرۆکی هەرێم بودجەو دیوەخانی هەبێت، بەڵام لەچوار چێوەی بەهەدەر نەدانی بودجە، نەک ئەو دیوەخانە ببێتە هۆکاری بەهەدەردانی بودجە، وەک لەساڵانی رابردودا ئەمە رویداوە.
   لەهەمانکاتدا ماددەی سیانزەهەم بڕگەی یەک، یەکێکە لە پڕ کێشمەترین ماددەکان، کە دەڵێت " سەرۆکی هەرێم، فەرمانداری گشتی هێزەکانی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان دەبێت". لەڕوانگەی ئەو ماددەیەوە، سەرۆکی هەرێم دەتوانێت جوڵە بەهێز بکات، ئەو دەتوانێت کەی وویستی هێز بنێرێت بۆ تەقەکردن لەخۆپیشاندەر، کەی وویستی هێز بنێرێت بۆ سەر بنکەو بارەگای حیزبی رکابەری، کەی وویستی هێز بجوڵێنێت بەڕوی نەیارانیدا، کەی وویستی شەڕ بۆ رۆڵەکانی هەڕێم هەڵبگیرسێنێت و شەڕی کورد بە کورد بکات، کەی وویستی تاکڕەوانە دەتوانێت هێز بەڕووی ئەو هێزو لایەنەشدا بجوڵێنێت، کە نەیاری حیزبەکەیەتی، لەژێر ناوی (دروستکردنی مەترسی بۆ سەرۆک)، لەو ڕوانگەوە ئەمە کارەساتێکی گەورەیە، چۆن دەبێت سەرۆکی هەڕێم سوڵتان ئاسا، فەرمانداری گشتی هێزەکانی هەرێم بێت، دەبێت هێزی پێشمەرگە بەهەمان شێوەی بەغداد لەژێر فەرمانداری سەرۆکی حکومەتدا بێت، لەهەمانکاتدا دەبێت حکومەتیش لەژێر چاودێری و رێنوێنی یاسایی پەڕڵەماندا بێت، ئابەوە دەگوترێت دەسەڵاتی پەڕڵەمانی، نەک بەو دەسەڵاتەی ئێستا کە دەسەڵاتی سوڵتانی نیمچە پەڕڵەمانییە.
   یەکێکی دیکە لە گرێ کوێرەکانی پڕۆژە یاسای سەرۆکایەتی هەرێم، ماددەی دەیەمە، کە خۆی دەبینێتەوە لە ١٨ بڕگە، لەژێر ناوی ( ئەرک و فەرمان و دەسەڵاتی سەرۆکی هەرێم). ئەم ماددەیە رێک سەرۆکی هەرێم بە سوڵتانی دەکات.
لەبڕگەی یەکەم هەتا دەگاتە بڕگەی پێنجەم، سەرۆکی هەرێم راستەوخۆ دەستوەردان دەکات لە کاری پەڕڵەمان، هەر لەهەڵوەشاندنەوەی پەڕڵەمان، بگرە هەتا دەگاتە بانگهێشتی پەڕڵەمان، لەپاش دەرچواندنی ئەنجامی هەڵبژاردنی نوێی حیزب و قەوارەکان بۆ پەڕڵەمانی کوردستان.
   دەبوو وە دەکرا، ئەم بڕیارانە لە دەسەڵاتی سەرۆکایەتی پەڕڵەمان خۆیدا بێت، نەک لەدەسەڵاتی سەرۆکی هەرێم، ئەگەر پەڕڵەمانێک بتوانێت خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، پەڕڵەمانێک بتوانێت لەپاش هەڵبژاردن دەستاو دەستی دەسەڵات بکات، پەڕڵەمانێک بتوانێت بەدەنگی هەموو ئەندامەکانی خۆی نوێ بکاتەوە، کەواتە ئەوە سیستەمی پەڕڵەمانییەو ئەو پەڕڵەمانەش دەسەڵاتی بەسەر سەرۆکی هەرێمدا دەبێت، جا کە سەرۆکی هەرێم دەسەڵاتی بەسەر پەڕڵەماندا زیاترو باڵاتر بوو، جا کە سەرۆکی هەڕێم توانای هەڵوەشاندنەوەو دانانی سەرۆکی نوێی پەڕڵەمان و دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردن و واژۆکردنی بڕیارو یاساکانی پەڕڵەمانی هەبوو، ئیدی لەکوێوە سیستەمی هەرێم کراوە بەپەڕڵەمانی؟!.
   هەریەکە لەبڕگەی شەش و حەوت کە تایبەتن بە (لێبوردنی گشتی بۆ زیندانیکراوان و پەسەندکردنی حوکمی لەسێدارەدان بۆ بەندکراوو یان سوککردنی حوکمەکەی). ئەمەش بەشێکە لەو دەسەڵاتە سوڵتانییەی کە سەرۆکی هەرێم دەتوانێت، بەئارەزوی خۆی، پیاو کوژی حیزبی و نەوتفرۆش و چەتەی دەستگیراوو لە گرتوخانەکان بهێنێتەدەرو فەرمانی بەربونیان بۆ دەر بکات، لەهەمانکاتدا دەتوانێت سەروەری دادگاکان بخاتە ژێر هەیمەنەی خۆی، کە بەبڕوای ئێمە ئەوەش کارەساتێکی دیکەیە کەچەندین ساڵە ئێمە پێوەی دەناڵێنین.
   هەردوو بڕگەی دە و یانزە لە ماددەی دەیەم، کە سەرۆکی هەرێم دەتوانێت فەرمانی هاتنە ناوەوەی هێزی فیدڕاڵی عێراق بدات بۆ هەرێم و فەرمانی کشاندن یان ناردنی هێزی پێشمەرگەش بدات بۆ دەرەوەی هەرێم، ئەم دوو بڕگەیەش مەترسیدارن، جوڵاندنی هێز کە لەدەسەڵاتی سەرۆکی هەرێمدا بوو، هەم دەبێتە سەرئێشە بۆ حیزب و لایەنە کوردییەکانی پارچەکانی دیکەی کوردستان و هەم دەشبێتە کێشە بۆ حیزب و لایەنەکانی دیکەی هەرێم لەکاتی ئاڵۆزی و کێشمە کێشمی سیاسیدا، وەک ئەوەی کە لەشەڕی ناوخۆدا بینیمان، ئەوان ئەوکات پێیان عەیب نەبوو، دەبابەی بەعسیان هێنایە سەر پەڕڵەمان س جەندرمەو کۆماندۆسی تورکیان هێنایە سەر قەندیل، جا ئێستا کە یاسا رێگا بدات هێزی فیدڕاڵی بە ئەمری سەرۆک بجوڵێت، دوور نییە سبەی لە ململانێ سیاسییەکاندا پەنای بۆ نەبەن!.
   دەکرا بڕگەی سیانزەهەم بکرایە بەڤیتۆ، چۆن دەبێت سەرۆکی هەرێم ئەوەندە دەسەڵاتی هەبێت کە سەرۆک وەزیران یان وەزیرێک دەستی لەکار کێشایەوە، ئەو قەبوڵی بکات. بڕگەی چواردەهەمیش بەهەمانشێوەیە کە تەواوکاری بڕگەی سیانزەهەمە، ئەگەر سیستەمی ووڵات پەڕڵەمانی بوو، دەبێت بەتەنها پەرڵەمان متمانە بە وەزیر بدات و پەڕڵەمانیش متمانە لەوەزیر بسەنێتەوە، ئەوەش دەبێت لەپەڕڵەمان بە دانیشتنی تایبەت و بە دەنگدانی زۆرینەی پەڕڵەمانتاران ئەنجام بدرێت، نەک بە دەنگی تەنها کەسێک کەناوی سەرۆکی هەرێمە، جا کە سەرۆکی هەرێم توانای ئەوەی هەبێت متمانە بە وەزیر بدات و متمانەشیان لێ بسەنێتەوە، ئیتر ئێمە پەڕڵەمان و هەڵبژاردنمان بۆ چییە، بۆ ئەو هەموو پارەیەو ئەو هەموو ووزە مرۆییە لە سندوقەکانی دەنگدان و لە بانگەشەی هەڵبژاردندا بەهەدەر بدەین، با هەموو شتەکان جەنابی سەرۆکی سوڵتانی خۆی بیکات و پەڕڵەمانیش دابخەین.
   بڕگەی پانزەهەم، (تەرخانکراوە بە پێدان و دامەزراندنی خاوەن پلە تایبەتەکان لەسەر پێشنیاری وەزیری پەیوەندیدار)، ئیشی سەرۆکی هەرێم نیییە کە خاوەن پلە تایبەتەکان دابمەزرێنێت، لەهەمانکاتدا، دەبێت ئەوە ئیشی ئەنجومەنی وەزیران و پەڕڵەمان بێت ئەویش بە وەرگرتنی سی ڤی بەهێزی ئەو کەسەو بە دەنگدان و هەڵسەنگاندنی لیژنە تایبەتمەندییەکانی پەڕڵەمان، چونکە دامەزراندنی خاوەن پلە تایبەتەکان، یانی تێچونی بودجەو داهات، هەر بڕگەیەکی خەرجکردنی بودجە، دەبێت لەپەڕڵەمان بێت نەک لە دەرەوەی پەڕڵەمان.
   بڕگەی شانزە، (دامەزراندنی دادوەر (حاکم) و سەرۆکی دادگاکان و سەرۆکی دادگای گشتی ئەمەش پاش پاڵاوتنیان لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرانەوە)، ئەگەر سەرۆکی هەرێم دەسەڵاتی بەسەر دادوەرەکاندا هەبێت، سبەی دەتوانێت دادگاکان بۆ مەرامی کەسی سەرۆک و حیزبەکەی بەکار بهێنێت، کە سەرۆکی هەرێم بتوانێت دادوەرەکان دابمەزرێنێت، دەشتوانێت دەستوەردان لە دادگاکان بکات، لەوڕوانگەشەوە سەرەوەری یاسا ئەوەندەی دیکە دەکەوێتە ژێر مەترسی دەستوەردانەوە، بۆ ئەوەش دەبێت دامەزراندنی حاکم و سەرۆکی دادگا و دادگای گشتی لەلایەن پەڕڵەمان و سەرۆکی پەڕڵەمان بێت بە دەنگی زۆرینە، نەک لەلایەن سەرۆکێکی تاک دەنگ بێت، ئەوەش وا دەکات کە دادگاو سەروەری یاسا، لەژێر هەیمەنەی پەڕڵەمان بێت نەک لەهێر هەیمەنەی سەرۆکی هەرێم.
   بڕگەی حەڤدە باس لە بەخشینی روتبەی سەربازی دەکات، بەبۆچونی ئێمە ئەمە ئیشی سەرۆک وەزیرانە، ئەوەش کاتێک دەبێت کە سەرۆک وەزیران، فەرماندەی یەکەمی هێزە چەکدارەکان بێت، خۆ ئەگەر ئەم بڕگەیە بەشێکبێت لەئەرکی سەرۆکی هەرێم، کەواتە ئەمەش پڕ دەبێت لەفەرماندەو بەرپرسی سەربازی و ئەمنی سەربە جەنابی سەرۆک، بەو پێیەش هەیمەنەی ئەو هێزانە دەخرێتە ژێر هەیمەنەی سەرۆک، ئەمەش لەکاتێکدایە کە دەبێت هەیمەنەی کەسانی پلەداری سەربازی پەیوەستبن بەفەرماندەیی یەکەم کە لە بنەمادا دەبێت سەرۆکی حکومەت بێت نەک سەرۆکی هەرێم.
   لەڕوانگەی ئەو چەند بڕگەو ماددەیەی سەرۆکایەتی هەرێم، پڕۆژە یاسایەکی سوڵتانی بەسەر پەڕڵەمانتاراندا تێپەڕبووە، مەترسی ئێمە لەم هەموو دەسەڵاتەی ئێستای سەرۆکی هەرێم، بەرکەوتنی دوو سیستەمی سیاسییە، ئەگەر دوو سیستەمی بەهێزی جێبەجێکار هەبێت لەهەرێمدا، ئەوا بەریەککەوتن بەئاسانی دروست دەبێت.
لەڕوانگەی ئەوەش بوو کە هەمیشە رەوانشاد (نەوشیروان مستەفا) دەیگوت، "دەبێت سیستەمی سەرۆکایەتی هەرێم، بەهەمان شێوەی بەغداد تەشریفاتی بێت، لەهەمانکدات دەبێت سەرۆکی حکومەت و وەزارەتەکان بە دامەزراوو بکەین و دەسەڵات و بودجەی زەبەلاحی سەرۆکایەتی هەرێم بۆ وەزارەتە پەیوەندیدارەکان بگەڕێنینەوە". دەرئەنجام دەتوانین جەخت بکەینەوە لەسەر ئەوەی.
یەکەم: هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لەپەڕڵەمان، کارێکی باشە و جێگای دەستخۆشییە، بەڵام دەبێت بەبڕگەو ماددە و دەسەڵاتەکانیدا بچنەوە، کار بۆ کەمکردنەوەی ئەو دەسەڵاتانە بکرێت، لەلایەن پەڕڵەمان و پەڕڵەمانتاران.
دووهەم: دەبێت دەسەڵاتەکان بگەڕێندرێتەوە بۆ پەڕڵەمان و سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان، بەجۆرێک بێت کە چاودێری بەردەوام هەبێت لە سەر یەکتر.
سێهەم: فەرمانداری یەکەمی هێز و جوڵاندنی هێز دەبێت لەلایەن سەرۆک وەزیران بێت، بەهەمان شێوەی بەغداد.
چوارهەم: دەبێت بودجەی سەرۆکایەتی هەرێم دیاری بکرێت و رەچاوی بەهەدەردانی بودجەی گشتی لەلایەن سەرۆکی هەرێم بکرێت.
پێنجهەم: نابێت چاکسازیکردن لەپڕۆژە یاسای سەرۆکایەتی هەرێم، ببەستینەوە بەوەی کە ئێستا سەرۆکی هەرێم لەلای پارتییە، بەڵکو رەنگە سبەی سەرۆکی هەرێم لای لایەنێکی دیکەی هەرێم بێت، ئەوکات پارتیش گیرۆدەی ئەم جۆرە لە سەرۆکی سوڵتانی دەبێت، ئێمە بەدامەزراوەیکردنی هەرێممان دەوێت، وەک کاک نەوشیروان دەیگوت " ئێمە کێشەی دەموچاوو کەسەکانمان نییە، کێشەی دامەزراوەیکردن و بەسیستەمکردنی هەرێمی کوردستانمان هەیە".

گۆڕینی سیستەمی سەرۆکایەتی بۆ سیستەمی پەرلەمانی، لە پێشینەی کارەکانی رەوانشاد (نەوشیروان مستەفا) بوو، ئەو پێداگری دەکرد، دەربارەی گۆڕینی سیستەمی سەرۆکایەتی بۆ پەرلەمانی، لەناو ئەو پێداگرییەشدا بۆچونی وابوو "کە دەبێت سەرۆکی هەرێم، لە پەڕڵەمان هەڵبژێرێت، نەک لەدەرەوەی پەڕڵەمان"، بەڵام تێڕوانینی کاک نەوشیروان، لەو شێوە هەڵبژاردنەی ئێستای سەرۆکی هەرێم لەپەڕڵەمان جیاواز بوو.
کاک نەوشیروان جەختی دەکردەوە، "دەبێت سەرۆکی هەرێم تەشریفاتی بێت"، واتە، نابێت هەرێمی کوردستان سەرۆکێکی هەبێت خاوەنی دەسەڵاتێکی بەهێز بێت، نابێت سەرۆکی هەرێم خاوەنی یەک بودجەی زەبەلاحی خۆی بێت و پارەی ئەم هەرێمە لەدیوەخانێکی سوڵتان ئاسادا بەهەدەر بدات، نابێت سەرۆکی هەرێم خاوەنی هەیکەلەیەکی بەهێزی ئیداری و سیاسی بێت بەجۆرێک کە دەسەڵاتی ئەو سەرۆکە لە دەسەڵاتی پەڕڵەمان و سەرۆک و سەرۆکایەتی حکومەت بەهێزتر بێت، چونکە لە داهاتودا بەریەککەوتنی سیاسی دروست دەکات و هەرێمی کوردستان دەخاتە مەترسییەوە، بۆ ئەوەی رونتر لە پڕۆژە یاسایی سەرۆکایەتی هەڕێم تێبگەین، دەبێت شیکاری بۆ هەندێک ماددەو خاڵ و بڕگەکانی ئەو پڕۆژە یاسایە بکەین س بزانین، چ پڕۆژە یاسایەک دەبێتە مەترسی ئەگەر لەدەسەڵاتی سەرۆکی هەرێمدا بێت.
   لەماددەی یانزەی پڕۆژە یاسای سەرۆکایەتی هەرێمدا، دەڵێت " موچەو دەرماڵەی سەرۆکی هەرێم بەیاسا دیاری دەکرێت". لەماددەی دوانزەشدا دەڵێت "سەرۆکایەتی هەرێم دیوانێکی دەبێت، پێکهاتەو ئەرکەکانیشی بەیاسا دیاری دەکرێت". لەڕوانگەی ئەم دوو ماددەیە، چەندین ساڵە پارەو بودجەی ئەم هەرێمە، لەو دیوەخانە سوڵتانییە بەهەدەردەڕوات، جگەلەوەی کە لەساڵی ٢٠١٣ەوە هەتا ئێستا، بودجەی سەرۆکی هەرێم، نەچۆتە پەڕڵەمان و سەرۆکی هەڕێم، بەئارەزوی خۆی ئەو بودجەیەی لەپارەو قوتی خەڵک بچڕیوەو بردوە، هۆکارەکەشی ئەو دەسەڵاتە تاکڕەویەیە کە لەپڕۆژە یاساکە پێدراوەم دەکرێت سەرۆکی هەرێم بودجەو دیوەخانی هەبێت، بەڵام لەچوار چێوەی بەهەدەر نەدانی بودجە، نەک ئەو دیوەخانە ببێتە هۆکاری بەهەدەردانی بودجە، وەک لەساڵانی رابردودا ئەمە رویداوە.
   لەهەمانکاتدا ماددەی سیانزەهەم بڕگەی یەک، یەکێکە لە پڕ کێشمەترین ماددەکان، کە دەڵێت " سەرۆکی هەرێم، فەرمانداری گشتی هێزەکانی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان دەبێت". لەڕوانگەی ئەو ماددەیەوە، سەرۆکی هەرێم دەتوانێت جوڵە بەهێز بکات، ئەو دەتوانێت کەی وویستی هێز بنێرێت بۆ تەقەکردن لەخۆپیشاندەر، کەی وویستی هێز بنێرێت بۆ سەر بنکەو بارەگای حیزبی رکابەری، کەی وویستی هێز بجوڵێنێت بەڕوی نەیارانیدا، کەی وویستی شەڕ بۆ رۆڵەکانی هەڕێم هەڵبگیرسێنێت و شەڕی کورد بە کورد بکات، کەی وویستی تاکڕەوانە دەتوانێت هێز بەڕووی ئەو هێزو لایەنەشدا بجوڵێنێت، کە نەیاری حیزبەکەیەتی، لەژێر ناوی (دروستکردنی مەترسی بۆ سەرۆک)، لەو ڕوانگەوە ئەمە کارەساتێکی گەورەیە، چۆن دەبێت سەرۆکی هەڕێم سوڵتان ئاسا، فەرمانداری گشتی هێزەکانی هەرێم بێت، دەبێت هێزی پێشمەرگە بەهەمان شێوەی بەغداد لەژێر فەرمانداری سەرۆکی حکومەتدا بێت، لەهەمانکاتدا دەبێت حکومەتیش لەژێر چاودێری و رێنوێنی یاسایی پەڕڵەماندا بێت، ئابەوە دەگوترێت دەسەڵاتی پەڕڵەمانی، نەک بەو دەسەڵاتەی ئێستا کە دەسەڵاتی سوڵتانی نیمچە پەڕڵەمانییە.
   یەکێکی دیکە لە گرێ کوێرەکانی پڕۆژە یاسای سەرۆکایەتی هەرێم، ماددەی دەیەمە، کە خۆی دەبینێتەوە لە ١٨ بڕگە، لەژێر ناوی ( ئەرک و فەرمان و دەسەڵاتی سەرۆکی هەرێم). ئەم ماددەیە رێک سەرۆکی هەرێم بە سوڵتانی دەکات.
لەبڕگەی یەکەم هەتا دەگاتە بڕگەی پێنجەم، سەرۆکی هەرێم راستەوخۆ دەستوەردان دەکات لە کاری پەڕڵەمان، هەر لەهەڵوەشاندنەوەی پەڕڵەمان، بگرە هەتا دەگاتە بانگهێشتی پەڕڵەمان، لەپاش دەرچواندنی ئەنجامی هەڵبژاردنی نوێی حیزب و قەوارەکان بۆ پەڕڵەمانی کوردستان.
   دەبوو وە دەکرا، ئەم بڕیارانە لە دەسەڵاتی سەرۆکایەتی پەڕڵەمان خۆیدا بێت، نەک لەدەسەڵاتی سەرۆکی هەرێم، ئەگەر پەڕڵەمانێک بتوانێت خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، پەڕڵەمانێک بتوانێت لەپاش هەڵبژاردن دەستاو دەستی دەسەڵات بکات، پەڕڵەمانێک بتوانێت بەدەنگی هەموو ئەندامەکانی خۆی نوێ بکاتەوە، کەواتە ئەوە سیستەمی پەڕڵەمانییەو ئەو پەڕڵەمانەش دەسەڵاتی بەسەر سەرۆکی هەرێمدا دەبێت، جا کە سەرۆکی هەرێم دەسەڵاتی بەسەر پەڕڵەماندا زیاترو باڵاتر بوو، جا کە سەرۆکی هەڕێم توانای هەڵوەشاندنەوەو دانانی سەرۆکی نوێی پەڕڵەمان و دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردن و واژۆکردنی بڕیارو یاساکانی پەڕڵەمانی هەبوو، ئیدی لەکوێوە سیستەمی هەرێم کراوە بەپەڕڵەمانی؟!.
   هەریەکە لەبڕگەی شەش و حەوت کە تایبەتن بە (لێبوردنی گشتی بۆ زیندانیکراوان و پەسەندکردنی حوکمی لەسێدارەدان بۆ بەندکراوو یان سوککردنی حوکمەکەی). ئەمەش بەشێکە لەو دەسەڵاتە سوڵتانییەی کە سەرۆکی هەرێم دەتوانێت، بەئارەزوی خۆی، پیاو کوژی حیزبی و نەوتفرۆش و چەتەی دەستگیراوو لە گرتوخانەکان بهێنێتەدەرو فەرمانی بەربونیان بۆ دەر بکات، لەهەمانکاتدا دەتوانێت سەروەری دادگاکان بخاتە ژێر هەیمەنەی خۆی، کە بەبڕوای ئێمە ئەوەش کارەساتێکی دیکەیە کەچەندین ساڵە ئێمە پێوەی دەناڵێنین.
   هەردوو بڕگەی دە و یانزە لە ماددەی دەیەم، کە سەرۆکی هەرێم دەتوانێت فەرمانی هاتنە ناوەوەی هێزی فیدڕاڵی عێراق بدات بۆ هەرێم و فەرمانی کشاندن یان ناردنی هێزی پێشمەرگەش بدات بۆ دەرەوەی هەرێم، ئەم دوو بڕگەیەش مەترسیدارن، جوڵاندنی هێز کە لەدەسەڵاتی سەرۆکی هەرێمدا بوو، هەم دەبێتە سەرئێشە بۆ حیزب و لایەنە کوردییەکانی پارچەکانی دیکەی کوردستان و هەم دەشبێتە کێشە بۆ حیزب و لایەنەکانی دیکەی هەرێم لەکاتی ئاڵۆزی و کێشمە کێشمی سیاسیدا، وەک ئەوەی کە لەشەڕی ناوخۆدا بینیمان، ئەوان ئەوکات پێیان عەیب نەبوو، دەبابەی بەعسیان هێنایە سەر پەڕڵەمان س جەندرمەو کۆماندۆسی تورکیان هێنایە سەر قەندیل، جا ئێستا کە یاسا رێگا بدات هێزی فیدڕاڵی بە ئەمری سەرۆک بجوڵێت، دوور نییە سبەی لە ململانێ سیاسییەکاندا پەنای بۆ نەبەن!.
   دەکرا بڕگەی سیانزەهەم بکرایە بەڤیتۆ، چۆن دەبێت سەرۆکی هەرێم ئەوەندە دەسەڵاتی هەبێت کە سەرۆک وەزیران یان وەزیرێک دەستی لەکار کێشایەوە، ئەو قەبوڵی بکات. بڕگەی چواردەهەمیش بەهەمانشێوەیە کە تەواوکاری بڕگەی سیانزەهەمە، ئەگەر سیستەمی ووڵات پەڕڵەمانی بوو، دەبێت بەتەنها پەرڵەمان متمانە بە وەزیر بدات و پەڕڵەمانیش متمانە لەوەزیر بسەنێتەوە، ئەوەش دەبێت لەپەڕڵەمان بە دانیشتنی تایبەت و بە دەنگدانی زۆرینەی پەڕڵەمانتاران ئەنجام بدرێت، نەک بە دەنگی تەنها کەسێک کەناوی سەرۆکی هەرێمە، جا کە سەرۆکی هەرێم توانای ئەوەی هەبێت متمانە بە وەزیر بدات و متمانەشیان لێ بسەنێتەوە، ئیتر ئێمە پەڕڵەمان و هەڵبژاردنمان بۆ چییە، بۆ ئەو هەموو پارەیەو ئەو هەموو ووزە مرۆییە لە سندوقەکانی دەنگدان و لە بانگەشەی هەڵبژاردندا بەهەدەر بدەین، با هەموو شتەکان جەنابی سەرۆکی سوڵتانی خۆی بیکات و پەڕڵەمانیش دابخەین.
   بڕگەی پانزەهەم، (تەرخانکراوە بە پێدان و دامەزراندنی خاوەن پلە تایبەتەکان لەسەر پێشنیاری وەزیری پەیوەندیدار)، ئیشی سەرۆکی هەرێم نیییە کە خاوەن پلە تایبەتەکان دابمەزرێنێت، لەهەمانکاتدا، دەبێت ئەوە ئیشی ئەنجومەنی وەزیران و پەڕڵەمان بێت ئەویش بە وەرگرتنی سی ڤی بەهێزی ئەو کەسەو بە دەنگدان و هەڵسەنگاندنی لیژنە تایبەتمەندییەکانی پەڕڵەمان، چونکە دامەزراندنی خاوەن پلە تایبەتەکان، یانی تێچونی بودجەو داهات، هەر بڕگەیەکی خەرجکردنی بودجە، دەبێت لەپەڕڵەمان بێت نەک لە دەرەوەی پەڕڵەمان.
   بڕگەی شانزە، (دامەزراندنی دادوەر (حاکم) و سەرۆکی دادگاکان و سەرۆکی دادگای گشتی ئەمەش پاش پاڵاوتنیان لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرانەوە)، ئەگەر سەرۆکی هەرێم دەسەڵاتی بەسەر دادوەرەکاندا هەبێت، سبەی دەتوانێت دادگاکان بۆ مەرامی کەسی سەرۆک و حیزبەکەی بەکار بهێنێت، کە سەرۆکی هەرێم بتوانێت دادوەرەکان دابمەزرێنێت، دەشتوانێت دەستوەردان لە دادگاکان بکات، لەوڕوانگەشەوە سەرەوەری یاسا ئەوەندەی دیکە دەکەوێتە ژێر مەترسی دەستوەردانەوە، بۆ ئەوەش دەبێت دامەزراندنی حاکم و سەرۆکی دادگا و دادگای گشتی لەلایەن پەڕڵەمان و سەرۆکی پەڕڵەمان بێت بە دەنگی زۆرینە، نەک لەلایەن سەرۆکێکی تاک دەنگ بێت، ئەوەش وا دەکات کە دادگاو سەروەری یاسا، لەژێر هەیمەنەی پەڕڵەمان بێت نەک لەهێر هەیمەنەی سەرۆکی هەرێم.
   بڕگەی حەڤدە باس لە بەخشینی روتبەی سەربازی دەکات، بەبۆچونی ئێمە ئەمە ئیشی سەرۆک وەزیرانە، ئەوەش کاتێک دەبێت کە سەرۆک وەزیران، فەرماندەی یەکەمی هێزە چەکدارەکان بێت، خۆ ئەگەر ئەم بڕگەیە بەشێکبێت لەئەرکی سەرۆکی هەرێم، کەواتە ئەمەش پڕ دەبێت لەفەرماندەو بەرپرسی سەربازی و ئەمنی سەربە جەنابی سەرۆک، بەو پێیەش هەیمەنەی ئەو هێزانە دەخرێتە ژێر هەیمەنەی سەرۆک، ئەمەش لەکاتێکدایە کە دەبێت هەیمەنەی کەسانی پلەداری سەربازی پەیوەستبن بەفەرماندەیی یەکەم کە لە بنەمادا دەبێت سەرۆکی حکومەت بێت نەک سەرۆکی هەرێم.
   لەڕوانگەی ئەو چەند بڕگەو ماددەیەی سەرۆکایەتی هەرێم، پڕۆژە یاسایەکی سوڵتانی بەسەر پەڕڵەمانتاراندا تێپەڕبووە، مەترسی ئێمە لەم هەموو دەسەڵاتەی ئێستای سەرۆکی هەرێم، بەرکەوتنی دوو سیستەمی سیاسییە، ئەگەر دوو سیستەمی بەهێزی جێبەجێکار هەبێت لەهەرێمدا، ئەوا بەریەککەوتن بەئاسانی دروست دەبێت.
لەڕوانگەی ئەوەش بوو کە هەمیشە رەوانشاد (نەوشیروان مستەفا) دەیگوت، "دەبێت سیستەمی سەرۆکایەتی هەرێم، بەهەمان شێوەی بەغداد تەشریفاتی بێت، لەهەمانکدات دەبێت سەرۆکی حکومەت و وەزارەتەکان بە دامەزراوو بکەین و دەسەڵات و بودجەی زەبەلاحی سەرۆکایەتی هەرێم بۆ وەزارەتە پەیوەندیدارەکان بگەڕێنینەوە". دەرئەنجام دەتوانین جەخت بکەینەوە لەسەر ئەوەی.
یەکەم: هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لەپەڕڵەمان، کارێکی باشە و جێگای دەستخۆشییە، بەڵام دەبێت بەبڕگەو ماددە و دەسەڵاتەکانیدا بچنەوە، کار بۆ کەمکردنەوەی ئەو دەسەڵاتانە بکرێت، لەلایەن پەڕڵەمان و پەڕڵەمانتاران.
دووهەم: دەبێت دەسەڵاتەکان بگەڕێندرێتەوە بۆ پەڕڵەمان و سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان، بەجۆرێک بێت کە چاودێری بەردەوام هەبێت لە سەر یەکتر.
سێهەم: فەرمانداری یەکەمی هێز و جوڵاندنی هێز دەبێت لەلایەن سەرۆک وەزیران بێت، بەهەمان شێوەی بەغداد.
چوارهەم: دەبێت بودجەی سەرۆکایەتی هەرێم دیاری بکرێت و رەچاوی بەهەدەردانی بودجەی گشتی لەلایەن سەرۆکی هەرێم بکرێت.
پێنجهەم: نابێت چاکسازیکردن لەپڕۆژە یاسای سەرۆکایەتی هەرێم، ببەستینەوە بەوەی کە ئێستا سەرۆکی هەرێم لەلای پارتییە، بەڵکو رەنگە سبەی سەرۆکی هەرێم لای لایەنێکی دیکەی هەرێم بێت، ئەوکات پارتیش گیرۆدەی ئەم جۆرە لە سەرۆکی سوڵتانی دەبێت، ئێمە بەدامەزراوەیکردنی هەرێممان دەوێت، وەک کاک نەوشیروان دەیگوت " ئێمە کێشەی دەموچاوو کەسەکانمان نییە، کێشەی دامەزراوەیکردن و بەسیستەمکردنی هەرێمی کوردستانمان هەیە".