حوکمڕانی کوردی بەرەو کوێ؟
لاوك سەڵاح
2019-01-30 902
زیاتر لە چوار مانگە گفتوگۆی پێکهێنانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەوامە، سەرنجێکی خێرا بە شێواز و پرۆسەی گفتوگۆکان چەندان شتت بۆ دەردەخات؛ لەوانە ئەکتەرە سیاسییەکان ناتوانن ببنە بەشێک لە بەرنامە سیاسییەکانی ئاییندە. بۆ ئێمە وەک کۆمەڵگە و نەتەوە، رابردوو ئەو بۆکسەیە کە خۆمانی تیا بەند دەکەین لە کاتێکدا ئاییندە ئەو پانتاییە کە توانمان نییە مەزەندەی بکەین، تۆ تەماشای قسەی رۆژانەمان بکەن ئەوەندەی گێرانەوەیە ئەوەندە قسەکان لەسەر ئاییندەیە نییە. هەر بۆیە لە گێرانەوەی نەهامەتییەکان ناکەوین تا متمانە بینابکەینەوە.
ئەمە خەسڵەتی سیاسی ئێمەیە. بەداخەو، ئەمە سیاسەت کردن نییە، بێ ئاگایانە، رەنگدانەوەی رەفتاری کۆمەڵایەتی و باری دەروونی کەسایەتییە سیاسیەکان و کەلتوورێکی سیاسیی دیاریکراوە نەوەک رەفتاری سیاسی پیشەیی. ئەکتەرە سیاسییەکان گرفتیان لەگەڵ پرۆژە سیاسییەکاندا نییە، گرفتیان لەگەڵ کەسایەتی یەکتردا هەیە. ئەو ئیرادە سیاسییە زۆر دەگمەنە کە ملمڵانێ کەلتوورییەکان تێدەپەرێنێت بۆ دارشتنی هێڵە ستراتیژییەکانی بیناکردنەوەی هەرێم وەک چەترێک بۆ هەمووان. رەنگە ئەم دەستەواژەیە ئاسایی و سادە و وەک دروشمی سیاسی بێتە بەرچاو بەڵام "بۆ هەمووان" واتە هێنانەکایەی کەلتووری لێبوردەیی سیاسی و کۆمەڵایەتی و تەنانەت هەلی ئابووری یەکسان بۆ پێکەوە کارکردن.
ئەوەی روودەدات بەرجەستە بوونی پەرتەوازەییەکی بێ ئەندازەیە کە نامانگەیەنێتە هیچ شوێنێک، ئەم دۆخەی هەیە خۆقایم کردنەوە و توندکردنەوە دەخوازێت لە بەردەم هەرەشە جیاوازەکاندا. هەندێک لە هەرەشەکان سیاسییە وەک هەرەشە ئیقلیمییەکان، شێڵادزێ وەک نموونە، هەندێکیان ئابووریین وەک داخوازییەکانی بانکی نێودەوڵەتی کە دەڵێت من قسە لەگەڵ کێ بکەم؟ دەڵێن یەک دامەزراوەی شەرعی لە کوردستاندا نییە من مامەڵەی لەگەڵ بکەم، نە ئەنجومەنەکانی پارێزگا، نە پارێزگا خۆی، نە پەرلەمان، نە ئەنجومەنی وەزیران و نە سەرۆکایەتی هەرێم، هەموویان سووری ژیان و کارکردنیان تیا وەستاوە.
دیسانەوە، دەیڵێمەوە پرۆگرامی تۆکمەمان دەوێت، پێداویستەکان روون و ئاشکران، پرۆگرامەکان ئاسانە دارشتنیان، کێن ئەوانەی پابەند دەبن و راستگۆیانە ئەمە هەرێمە سەردەخەن و شوناسێکی فراوانی پێدەبەخشن لە دەرەوەی پانتاییە داخراوەکانی پارتی سیاسی کوردی و ئەو کەسانەی خۆیان بە موقەدەس دەزانن.
گرفت نییە چ سەنگەرێک هەڵدەبژێریت، حکومەت یان ئۆپۆزیسیۆن بێت، راستگۆیی لە هەڵچنینی سەنگەر و بەرەدا نییە، راستگۆی لە زانینی کاری هەریەکەیانە، بەجی دەچێت لە بەریەکدا بیت پیشەکەی نەزانیت! ئەگەر کاری حکومرانی هەڵدەبژێریت دەبێت خاوەنی خیتابێکی راشکاو بیت، خاوەنی ئامانجی ستراتیژی روون و ئاشکرا بیت و کەسانی بە توانا پشتت بگرن، حکومڕانی داپەروەر تەنیا لەسەر بنەمای خوێن ناڕوات بەرێوە، لە هەڵەکردندا، جورئەت ناکەیت سزای خوێنی خۆت بدەیت، بۆی دادەپۆشیت، هەروەها حکومڕانی بە نەوەیەکی ون بوو و پەرتەوازەش ناکرێت کە سەرکێشانە سەرچاوە مرۆییەکانی وڵات بەهەدەر دەدەن وخەڵک برسی دەکەن.
ئەگەر سەنگەرێکی دیکە هەڵدەبژێریت دوور بکەوە لە جنێو و تۆمەت بەخشین، خۆناساندنی سیاسی بە شکاندنی بەرامبەر نابێت، خۆناساندن بە پرۆگرامی سیاسی ئەلتەرناتیف دەبێت، پێویستت بە زەمەنێکی فراوانە بۆ ئەوەی میراتی سیاسی دروست بکەیت و پیادەی بکەیت و متمانەی خەڵک بە دەست بێنیت، تەمەنێکت دەوێت بۆ ئەوەی لە لاسایی کردنەوە خۆ بە دوور بگریت و خاوەنی دەنگی خۆت بیت و دونیا بە باشی تێبگەیت هەر لە فێربوونی زمانی ئینگلیزییەوە تا پرۆگرامە دارایی و پرۆژەکانی پەرەسەندی ئابووری و کارە رەواکانی بانکەکان و پرۆژەکانی بوژاندنەوەی ژێرخانی کۆمەڵگە.
با بە ئاسانی نەکەوینە تۆمەت بەخشینەوە و هەڵچنینی سەنگەری پر وەهم. گرفتمان لەگەڵ پەیرەوەی ناوخۆی هیچ پارتێکی سیاسیدا نییە، گرفتمان لەگەڵ ئەوەدایە کە پارتە ساسییەکان پەیرەوە سیاسییەکانی خۆیان پیادە ناکەن. کاری سیاسی دروست بۆ ئەمرۆ نییە، بۆ بیانکردنی سبەینێیە، هەر لەبەرئەوە دەبێت بەرنامەکان و پەیرەوە ناوخۆییەکان زیندو و تەندروستبن تا ببنە سەرچاوەی کاری سیاسی پڕ پرۆژە، ئەگیانا دونیا بێ مروەتە وفانییە، ئەوە ناهێنێت، کاری باشت پێنەکرێت، کاری بەد و خراپە مەکە.
ئەوەی روودەدات کەلتوورێکی کەسایەتی سیاسییە، واتە ململانێی برێکزتی برتیانیا نییە بۆ مانەوە لە ناو یا هاتنە دەرەوە لە ئەوروپادا، کە هەردووکیان دوو دیدی سیاسی جیاوازن لەسەر بنەمای میراتێکی سیاسی و میژوویی پتەو و دیاریکراو دامەزراون، یەکەمیان پارتی پارێزگاران و دووەمیان پارتی کرێکاران. ئەوەی لە لای ئێمە دەگوزەرێت، خۆزگە، ئارگیومێندی دامەزراندن و بیناکردنی هەرێم دەبوو. بەداخەوە، لە هەستیارتیرن کاتدا، هەندێک لە سیاسییەکان کەسەکان پیرۆز دەکەن بە بێ ئەوەی ئەوانە یەک سوودیان بۆ مێژوو و کەلتوورو میراتی سیاسی هەبێت.
پرۆسەی پێکهێنانی حکومەت، جۆرە تەمرین و تاقیکردنەوەیەکی نوێیە بۆ پارتە سیاسییەکانی ئەم هەرێمە، لە وەچەرخانێکی سیاسی نوێدایە کە خۆی لە گۆرانکارییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراستدا دەبینێتەوە، لە ململانێ سیاسییە-کەلتورییە ناوخۆیەکاندا دەبینێتەوە، لە قەیرانە ئابووریەکاندا دەبینێتەوە. خۆزگە ئەم ململانێیە شەری دیدی سیاسی و پرۆژەی سیاسی دەبوو. گرفتەکە قبوڵ نەکردنی یەکترە، دۆخە سیاسییەکە ئەوەندە ئالۆز بووە، متمانە لە نێوان لایەنە سیاسییە سەرەکیەکاندا نەماوە و کاتێکی کەمیان لەبەردەمدایە بۆ سارێژکردنی هەڵە و پێشبرکێ نارەواکان.
ئێمە حکومڕانییەکمان لە هەرێمێکدا دەوێت کە ئازادی بە بەرپرسیارەتییەوە فێری هاوڵاتییان بکات، بە مانای ئەوەی کە حکومڕانییەکی دادپەروەر بێت، بۆ پرۆسەی بیناکردنەوەی بەها مرۆییەکان بێت. حکومڕانییەکمان دەوێت کە کوری پارتی سیاسی و کوری عەشیرەت و کوری بەرپرسی حزبی و مامۆستایەک و دکتۆرێک و کارمەندێکی دەوڵەت وەک یەک پاداشت و سزا بدات. حکومڕانییەکمان دەوێت وردە وردە دوور لە رۆمانسیەتی سیاسی و شۆرشگێریی بەتاڵ بنەماکانی هاوڵاتیبوون وردە وردە بخاتە کەلتووری سیاسییەوە. رەنگە کەسێ لە ناو عەشیرەتێ یان پارتێکی سیاسی یان خوێنەواری ناو گروپێک هەڵکەوێت ئەو کارە بکات! ئێمە حکومڕانییەکمان دەوێت ژینگە بپارێزیت و لە جەندەر تێبگات و مافی کرێکار دابین بکات و یاسای سەندیکاکان بەرجەستە بکات و ماف و شکۆی کارمەندە لۆکەڵەکان لە بەردەم رێکخراوە بیانییەکان بپارێزیت و مافی ژنە بێدەستەڵاتەکانی ناو خێزان بەدەست بێنێتەوە و دەرمانی خەستەخانەکان ساغبکاتەوە و شکۆی دادگاکان بگەرێنێتەوە و دۆخی زیندانەکان تەندروست بکاتەوە و دادپەروەری لە پرۆژە ئابوورییەکان و یاسا کۆمەڵایەتییەکان بچەسپێنێت و بنەما سەرەکییەکانی مافەکانی مرۆڤ بە بەرگی خۆمان دادورێت و چاوەڕێی بێگانە و رۆژئاواییەک نەبێت فێری رەوشت و یەکسانی ئافرەت و پیاومان بکات. حکومڕانییەکمان دەوێت مرۆڤدۆست بێت وکەرامەت و شکۆی چوار ملێۆن کەس بپارێزیت و وەک بەشەر مامەڵەیان لەگەڵ بکات.