بۆچی رفراندۆم بۆ شکستی خوراد؟ ئایا لەسایەی یەکێتی و پارتیدا سەربەخۆیی کوردستان مومکینە؟


ئەنجامدانی رفراندۆم هەمیشە شانسی سەرکەوتنی هەیە چونکە زۆربەی زۆری خەڵک بە تەجروبەی پراتیکی خۆی بەو ئەنجامە گەیشتوە کە سەربەخۆیی ڕێگاچارەیە لەگەڵ حکومەتی عێراقدا. بەڵام حزبە ناسیونالیستەکان ئەنجامدانی رفراندۆمیان بۆ جێبەجێکردنی ئەنجامەکەی نەبوە بەڵکو وەسیلەیەک بوو کە لە ڕێگایەوە دەیانویست شەرعیەتێک بدەن بەو جێگەوڕیگەی تازەیەیان کە لە دوای داعشەوە بەدەستیان هێنابوو. چ لە ناوخۆی عێراق و چ لە ئاستی ناوچەکە و جیهان ئەمەیان بۆ نەچوە پێش و شکستیان هێنا.
هۆکاری سەرەکی ئەوەی بە ئەنجامی رفراندۆمە پابەندنین ولەگەڵ بەغداد ڕیکەوتونەتەوە ئەوەیە کە ستراتیژی ناسیونالیزمی کورد لە عێراقدا سەربەخۆیی کوردستان نیە. هەرچەندە ئەم کێشە قەومیە لە هەردوولاوە بەردەوامە. بۆئەوەی لەم ئەنجامگیریە تێ بگەین پێویستە سەرەتا کورتەیەکی پرۆسەیەکی مێژوویی -ئابوری ئەم کێشەیە باس بکەین.
بورژوازی لە عێراقدا نەیتوانیوە لەدەوری بازاڕی نەوت هاوئاهەنگیەکی سیاسی و فەرهەنگی بۆ سەرجەم هاوڵاتیانی عێراقی دروست بکا. ناسیونالیزمی عەرەبی دەورەیەک توانیویەتی وەک سەرخانێکی سیاسی زۆربەی خەڵکی عێراق وەک نەتەوەی عەرەب بە دەوری دەوڵەتی عێراقدا ڕێک بخا، بەڵام هەر ئەمە وای کردوە کە کەمایەتیەکی خەڵکیش وەک کورد وەک هاوڵاتی پلەدوو لە دەوڵەتێکی عەرەبیدا مامەڵە بکا و سیاسەتی تەعریبکردنی کەرکوک و جێگا تێکەڵاوەکان بگرێتە بەر. لەدوای ڕوخانی بەعسیشەوە ئیسلامی سیاسی بەهەردوو باڵەکەیەوە خەڵکی عێراقیان کردە دوو نەتەوەی شیعەوسونەی عەرەبی کە هەرچی زیاتر ئەم جیاکاریەی نێوان هاوڵاتیانی عێراقی توندترکردەوە و ئێستا بورژوازی لە عێراقدا خاوەنی هیچ بزوتنەوەیەکی سیاسی نیە کە بتوانێ هاوئاهەنگیەکی سیاسی و فەرهەنگی سەراسەری بۆ دەوڵەتی عێراق و هاوڵاتیەکانی دروست بکا و شەڕ و ململانێی سیاسی و فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی ئەم دەوڵەتەی لەبەریەک هەڵوەشاندوە و ناجێگری سیاسی و کۆمەڵایەتی گەورەی توش کردوە.
لە کوردستانیش ناسیونالیزمی کورد لەبەرئەوەی لە دوای جەنگی جیهانی یەکەم و ڕوخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە شێوەی عەشیرەتگەری و ناوچەگەریدا دێتەمەیدان و لە ڕێگەی زمان و خوێندنی ڕەسمی کوردیەوە فەرهەنگێک شکڵ پێدەدا کە ناتوانێ هەموو بەشەکانی سۆران و بادینان هاوئاهەنگ بکا و کێشەی ناوخۆی بزوتنەوە سیاسیەکەشی لە شێوەی جەلالی و مەلایدا زیاتر ئەم خەسڵەتی بنەماڵەیی و عەشیرەتگەری و ناوچەگەریە تۆخ دەکاتەوە. لە دوای ١٩٩١یشەوە هەرچەند دیفاکتۆ سەربەخۆ دەبێ لە ڕژێمی بەعس ،بەڵام نە لە باری ئابوریەوە توانای سەربەخۆی دەبێ و نە لەباری سیاسیشەوە دەتوانێ یەک ئیدارە بێت و بەم شێوەیە دوو ڕۆشنبیری ناوچەگەری لەلایەن دوو حزبی چەکدارەوە دەبێتە ناسنامەی دانیشتوانی کوردستان. لە ٢٠٠٣ەوە ئاڵوگۆڕی گرنگ لە باری ئابوریەوە ڕودەدا و نەوت دەبێ بە بنەمایەکی ئیمکانی سەربەخۆبون و ڕێکەوتنی ستراتیژی دەساڵەش حکومەتی هەرێم دەکاتە ئەمری واقیع. بەڵام هیچ ئاڵوگۆڕێکی ڕیشەیی لە ئیدارەی سیاسی و یاساییدا ڕونادات و دەستور و پەرلەمان و دەزگاکان وەک خۆیان ناکارا و ناجێگیر و ژێردەستەی سیستەمی میلیشیایی دوو ئیدارەی حزبی دەمێنێتەوە. هەم سیاسەتی نێودەوڵەتی و دژایەتیەکانی ئێران و تورکیا و هەم بەرژەوەندی سیاسی و ئابوریەکانی هەردوو حزبی دەسەڵاتدار و پەیوەندیە پاشکۆکیەکانی یەکێتی بۆ ئێران و پارتی بۆ تورکیا قاڵبی مانەوەی کوردستان لەعێراقدا دەسەپێنن.
حزبە دەسەڵاتدارەکانی ناسیونالیزمی کورد لەو چوارچیوە سیاسی و نێودەوڵەتیەی تیایدا کاردەکا بەرژەوەندیەکانی لە ئاستی لۆکاڵ و ناوچەکانی سەوز و زەرددا لە پاراستنی سیستەمێکی میلیشیایی عەشیرەتی و بنەماڵەییەوە بەڕیوەدەچێ کە لە پێناو پاراستنی ئەم دەسەڵاتە هەرێمیە ولەژێر فشاری دەرەوەدا پێویستی بە جۆرێک ڕیکەوتنە لە ئاستی کوردستاندا، بەڵام ئەمە نە سیستەمێکی سیاسی جێگیرە نە خاوەنی بەرنامەیەکی دەوڵەتی و ستراتیژیە. ئەم پێویستیانەی دەسەڵاتە ناوچەگەریەیە کە پلەی هاوئاهەنگی لە نێو ناسیونالیزمی کورددا دروست دەکات، نەک وەک ئەوانەی پییان وایە کە یەکێتی و پارتی ناسیونالیست نین هەربۆیە هاوئاهەنگیان نیە و دژ بەیەک دەوەستن و لەگەڵ هێزی دەرەکیدا ڕیک دەکەون لەدژی یەکتر. بورژوازی کوردیش ئەم حزبە ناسیونالیستانەی وەک نوێنەری سەرەکی خۆی لەم سێ دەیەیەدا قبوڵکردوە و هیچ بزوتنەوەیەکی تری بورژوازی نەیتوانیوە ڕەقیبی بێت و بتوانێ دۆخی کوردستان بگۆڕێ وئایندەیەکی جیاواز بۆ چارەسەری کێشەی قەومی بخاتە ڕوو.
سەرەڕای ئەمەش لە فیدرالیزمی قەومی و سیستەم وپێکهاتەی سێ کوچکەی قەومی و مەزهەبی کورد – شیعە – سونە، لەوەی تا ئێستا لە ٢٠٠٣ەوە گوزەراوە باشتر دروست نابێ.ئەم جۆرە فیدرالیزمە مانای ناجێگیری و کێشە و شەڕی بەردەوامە. خەڵکی کوردستان کاتێک لە رفراندۆمێکدا ،کە مەسعود بارزانیش سەرپەرشتی دەکا، دیسانەوە هەر دەنگ بەسەربەخۆیی دەدا نیشانەی شکستی ئەو فیدرالیزمەیە لە قەناعەتی خەڵکدا. پیش ١٦ ئۆکتۆبەر و دوای ئەویش هەر خەلک دەزانن هیچ ئایندەیەکیان لەگەڵ ئەم حکومەتە مەزهەبی و شیعیەی عێراقدا نیە و هەر رفراندۆمێکی تریش بکرێ و هەر فرسەتێکی تر بێتە پێشەوە داوای سەربەخۆیی دەکەن.
رفراندۆم لەسەر دەستی ئەم حزبانە خۆی ناتوانێ هیچ لەم واقیعەتانە بگۆڕێ. تەنیا وەک وەسیلەیەک بو کە پارتی و یەکێتی بەکاریان هێنا بۆ هێشتنەوەی دەسەڵاتیان لەو هاوسەنگیەی دوای داعشدا. لە کاتێکیشدا ئەم وەسیلەیە نەیتوانی ئامانجی ئەم دوو حزبە دابین بکا ئەوا هەردوولا گەڕانەوە سەر درێژەدان بە هەمان ستراتیژی مانەوە لە عێراق و قبوڵکردنی ڕۆڵی کەمایەتی لە سایەی زۆرینەی حکومەتی شیعەی عێراقدا. هەر نەبونی ئەم بەرنامە وئاسۆیەش بۆ چۆنیەتی دامەزراندنی قەوارەیەکی سیاسی و ئابوری سەربەخۆ لە بەغداد وای کردوە کە ناسیونالیزمی کورد لە بنەبستدا بمێنێتەوە و نەتوانێ شەرعیەتی خۆی لەڕێگای ئایدیا و ڤیژن و سیاسەت و فەرهەنگێکی دەوڵەتیەوە جێگیر بکا و هەمیشە ئایندەی ئەم دەسەڵاتداریەتیە نادیارە ، هەربۆیە پێویستی بە سەرکوتی بێ پەردە یان تۆخکردنەوەی سنورە ناوچەیی و عەشیرەتی و حزبیەکانی زیاترە بۆ درێژەدان بە مانەوەی دەسەڵاتە لۆکاڵیەکانی. ئەم شێواز و سیستەمی بەڕیوەبردنە لە بواری بەرهەمهێنان و فرۆشتنی نەوت و بازرگانی و وەرگرتنی گومرگی سنورەکان و بودجە لە دەوڵەتی عێراق ، یا خود لە بواری سیاسەت و پەرلەمان و یاسا و پەروەردە و هتد.. دەبینرێ.
ڕوداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر و چونەوە بەغداد و بەشداری پارتی و یەکێتی لە هەڵبژاردنی پەرلەمان و حکومەتی عێراق ئیتر ئەو مەلەفەی داخستوە کە ناوی "ئاکامی رفراندۆم" بوە. لەبەرئەوەی پارتی و یەکێتی رفراندۆمیان ئەنجام دا و خەڵک تەنیا بەشداری لە پرۆسەیەکدا کردوە و دەنگی بەسەربەخۆیی داوە لەبەرئەوەی ئەوە بە قازانجی بوە. ئێستاش وەک پێش رفراندۆمی سێپتەمبەری ٢٠١٧ خەڵک هەمان خواستی هەیە، بەڵام ئەم خەڵکە خاوەنی بزوتنەوەیەکی سەربەخۆی سیاسی و جەماوەری نیە تا خۆی بکاتە میراتگری ئەو رفراندۆمە و هیچ کام لەو هێزانەشی ئەم رفراندۆمەیان بەرپاکرد ئێستا خۆیان ناکەن بە خاوەنی. لە ئێستادا ئەم رفراندۆمەی سێپتەمبەری ٢٠١٧ وەک رفراندۆمی نافەرمی ٢٠٠٥ لەسەر کاغەز یان نێتدا ماوەتەوە و خاوەندارێتی رفراندۆم و سەربەخۆیی بە بەدەستەوەگرتنی "ئاکامی رفراندۆم" ئۆتۆماتیکی خۆی نابێتە هێزێکی یاسایی و فیعلی ،کە تەنیا بە ئاماژەپێکردنەوەی"ئاکامی رفراندۆم" فشارێک دروست بکا کە لە یەکێتی و پارتیەوە تا حکومەتی عێراق و ئەمریکا و UN حسابی بۆبکا.

لە وانەکانی رفراندۆمەوە دەبێ بزانین کە میراتگری سەربەخۆیی و بەکارهێنانی بەڵگەی "ئاکامی رفراندۆمی سێپتەمبەری ٢٠١٧" لە پێشدا پێویستی بەهێزێکە کە چارەنوسی کوردستان دیاری بکا و ئەو کات لە جێگای پارتی و یەکێتی بڕیاری سەربەخۆیی دەدا یان ئەگەر پێویست بوو رفراندۆمێکیشی بۆ بەرپادەکا. بۆ لێسنەندنەوەی دەسەڵاتیش لە یەکێتی وپارتی پێویستە بەدیلێکی کرێکاری و کۆمۆنیستی دروست ببێ کە سەرجەم سیستەمی دەسەڵاتدارێتی ئەم دوو حزبە هەڵوەشێنێتەوە. ئەمەش بەدەوری خواستی ژیان و گوزەران و ئازادیەکانی خەڵکی کرێکار و فەرمانبەر و کەمدەرامەت و ئازادیخوازی کوردستانەوە شکڵ دەگرێ نەک بەتەنیا بەدەوری "ئاکامی رفراندۆم" و خواستی سەربەخۆیی کوردستانەوە. لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا ئەم چینە چەوساوەیە سەربەخۆیی بەدەرگای کرانەوەی ڕزگاری و ئازادی خۆی نابینێ بەڵکو بەشێکە لەچارەسەرێک کە دەبێ لەگەڵ لابردنی دەسەڵاتی ڕاستەوخۆی یەکێتی و پارتیدا کێشەی چارەنوسی کوردستان لەگەڵ دەوڵەتی عێراقدا یەکلایی بکرێتەوە.