ئا: ئاوێنە
ئەم پەرەگرافانەی ئاوێنە بڵاویدەکاتەوە، چەند بڕگەیەکن لەکتێبی "مام جەلال - دیداری تەمەن- لەلاوێتییەوە بۆ کۆشکی کۆماری".
جەلالیەت
جەلالیەت، ناوێکی ناڕاست‌و ناڕەوا بو، بۆ ئەو باڵەی مەکتەبی سیاسی، ئەگەر بەڕاستی بگوترابایە، دەبوایە بگوترایە، پارتی دیموکراتی کوردستان باڵی مەکتەبی سیاسی، ئەگەر بەناوی شەخسێکەوە ناوبنرایە، ئەبوایە بەناوی مامۆستا ئیبراهیمەوە هەڵبدرێ‌و بیانگوتوتبایە (ئیبراهیمییەت)، چونکە من بەڕاستی نە شەخسی یەکەم بوم لەو بزوتنەوەیەدا، نە ئەو کەسە بوم، کە لایەنگری تێکدان بوم لەگەڵ مەلا مستەفادا، من تا کۆتاییش بەئیعتیرافی مەلا مستەفا خۆشی، ناوبژیکەرو مام ناوەنجی بوم لەنێواندا، لەبەرئەوە زۆر بەناهەق ئەو ناوە بەسەر ئەو جوڵانەوەیەدا سەپێندرا.
تاڵەبانی‌و بارزانی
*ئه‌و خه‌یاڵه‌ی كه لام هه‌بو، ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی كه مه‌لا مسته‌فا زۆر خوێنده‌واره‌‌و ده‌رباره‌ی ماركسییه‌ت، دیاله‌كتیك، ئابوری، شاره‌زاو رۆشنبیره، (لەیه‌كه‌م بینینی بارزانی له‌مۆسكۆ) له‌به‌رچاوم رۆیشت، چونكه به‌و شێوه‌یه نه‌بو، به‌ڵكو به‌پێچه‌وانه‌وه بو، هه‌تا دژی ئه‌و مه‌سه‌لانه‌ش قسه‌ی ئه‌كرد.
*بارزانی پیاوێكی زیره‌ك بو، گرنگه ئه‌و راستییه بزانین، كه مه‌لا مسته‌فا پیاوێك بو له‌سیاسه‌تی ده‌ولی‌‌و ئیفلیمی ئه‌گه‌یشت، بارزانی به‌و شێوه‌یه نه‌بو، كه چوار ئه‌فسه‌ره‌كه باسی ئه‌كه‌ن، به‌ڵام بارزانی نوسه‌ر نه‌بو، كه شت بنوسێ‌‌و خۆی دایبڕێژێت، پێموایه گه‌لێك له‌سه‌ركرده‌كانی دنیاش، كاربه‌دەستیان هه‌یه كه نوسراویان بۆ ئه‌نوسن، به‌یه‌كێك ئه‌ڵێن بۆیان بنوسێت. من پێموایه، وه‌كو گه‌لێك له‌سه‌ركرده‌كانی دنیا، نوسینه‌كانی به‌و كه‌سانه ئه‌نوسی، كه باوه‌ڕی پێئه‌كردن، سه‌رده‌مێك له‌به‌غدا من یه‌كێك بوم له‌نزیكه‌كانی، هه‌ندێ نوسینی به‌من ئه‌نوسی.
*مه‌لا مسته‌فا له‌زۆر جێگا ئه‌یگوت (من زه‌عیم نیم! من عه‌سكه‌ری عه‌بدولكه‌ریم قاسمم)، ئێمه‌ش ئه‌مانویست بڵێین تۆ سه‌رۆكی پارتییه‌كی، كه نه‌ته‌وه‌ی دوهه‌مه له‌عێراقدا، عه‌بدولكه‌ریم قاسمیش سه‌رۆكی هه‌مو عێراقه، ئێمه لاریمان نیه، كه ئه‌و سه‌رۆكی سه‌رۆكه‌كه‌مان بێت، به‌لام نابێت تۆ سه‌ربازی ئه‌و بیت! به‌ڵام مه‌لا مسته‌فا ئه‌یگوت: نه‌خێر من سه‌ربازی عه‌بدولكه‌ریم قاسمم!
ماوه‌یه‌كی زۆر له‌سه‌ر ئه‌و بۆچو نه‌بو، بۆیه جارێكیان ره‌حمه‌تی كاك عه‌ونی یوسف پێیگوت (ئه‌رێ جه‌نابی مه‌لا مسته‌فا تۆ ته‌رفیعت نه‌كرد، نه‌بوت به‌نایب عه‌ریف؟ هه‌ر به‌سه‌رباز مایته‌وه، ئه‌وه بۆ چه‌ند ساڵ ئه‌چێت؟!).
*(کاتی دوکەرتبونی پارتی لە١٩٦٤) حیزب به‌موتله‌قی له‌لایه‌ك‌و مه‌لا مسته‌فا له‌لایه‌ك بو، له‌حه‌ڤده ئه‌ندامی لیژنه مه‌ركه‌زی، ئێمه پانزه له‌لایه‌ك بوین، ئه‌وو هاشم عه‌قراوی له‌لاكه‌ی تر بون.
* كه (مه‌لا مسته‌فا) كوده‌تاكه‌ی (1964)ی كرد، نامه‌یه‌كی بۆ نوسیم، ئه‌ڵێ "وه‌ره بۆ لام، له‌گه‌ڵ جه‌ماعه‌تی مه‌كته‌بی سیاسی مه‌ڕۆ‌و ئه‌من ئه‌وه‌مه‌و تۆم وا خۆش ئه‌وێ، وا موحته‌ره‌می له‌لام، وه‌ره بۆ لام، وه‌ره بۆ لام، وه‌ره بۆ لام، سێ جار واینوسیبو، له‌پاشان ئایه‌ته‌كه‌ی نوسیبو كه نوح به‌كوڕه‌كه‌ی خۆی ئه‌ڵێ "یابنی اركب معنا ولا تكن مع القوم الكافرین".
* (ساڵی ١٩٧٠ کە دوای دوکەرتبونی پارتی، بۆ یەکەمجار چومەوە لای بارزانی)، كوڕەكانی لەوێ بون قسەی خۆشی ئەكردو گوتی ״جەلال ئەڵێن ژنت هێناوە״، ئەو كاتە هێرۆ دەستگیرانم بو، گوتم بەڵێ وەڵڵا ئەزبەنی هێناومە، گوتی "پیرۆزبێت، چۆنیت لەماڵەوە ئازای، ترسنۆكی״؟ منیش گوتم ״وەڵڵا ئەزبەنی (الناس علی دین ملوكهم) دەستم بۆ مەلا مستەفا درێژكرد، جەنابی بارزانی چۆنە ئێمەش هەمومان لەسەر رێگای ئەوین״، ئیتر هەمو دایانە قاقای پێكەنین‌و مەلا مستەفاش پێكەنی‌و عوبەیدی كوڕی كە لەوێ دانیشتبو گوتی ״جەلال هێشتا شەوێكی پێ نەچوەوە دەستتكردەوە بە بەزم״، گوتم ״كاكە گیان جەنابی بارزانی لەكۆنەوە ئەناسم، وەك خۆی فەرموی رەفیقی قەدیمین، ئێستا ئەو لوتفەی كردوە لەگەڵ من، لەكوێ بچڕاوە، لەوێ گرێی ئەدەمەوە، خۆ لەسەرەتاوە دەستی پێ ناكەمەوە״، ئیتر بو بەپێكەنین.
* خه‌ڵك كوشتن لای مه‌لا مسته‌فا وه‌كو ئاوخواردنه‌وه وابو، بۆ نمونه، حه‌مه‌د ئاغای مێرگه‌سوری شێروانی خاڵی خۆی كوشت، به‌بێ هیچ هۆیه‌ك‌و به‌خۆڕایی كوشتی، به‌یه‌كجار خۆی‌‌و كوڕه‌كانی، هه‌مویانی كوشت، به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ تاوانێكیان كردبێت، یان دادگایه‌ك بڕیارێكی دابێ، ئه‌مه له‌كاتێكدا كه شۆڕشه‌كه ئاشبه‌تاڵی ئه‌كرد.
نەوشیروان
لەناو ئەو برادەرانەی لەناو كۆمەڵە كاریاندەكرد، پێم وابو نەوشیروان، هوشیارترینیان بو، پێموابو كە ئەو گەنجێكی هەڵكەوتو، زیرەك، كوڕی باش‌و عەقڵی باشەو چاك دەنوسێ، لەپاشان پێموابو كوردپەروەرێكی رەسەنە، واتا رەسەنییەكی هەبو لەكوردپەروەریدا، بیروباوەڕو تێوری‌و فەلسەفەی بەكاردەهێنا، بۆ خزمەتی جەماوەری كوردو كوردستان‌و كوردایەتی‌و خەباتی میللەتی كوردو رزگاركردنی جوتیارو رەنجدەرانی كوردستان. وەك ئەوجۆرە ماركسیانە نەبو كە هەڵواسرابێت بەجوڵانەوەی شیوعیەوە، به‌قسه‌و بیروباوه‌ر دابڕابێت له‌جه‌ماوه‌ر.
هه‌رچه‌نده دیاره هه‌ندێ سه‌رنجم له‌سه‌ر نه‌وشیروان هه‌بو، كه هێشتا نه‌خه‌مڵیبو، ئینفیعالاتی هه‌بو، زوبه‌زو ئه‌و ئینفیعالاته‌ی ته‌وازونێكی لێتێكئه‌دا له‌هه‌ڵسه‌نگاندن‌و نرخاندن‌و هه‌ڵسه‌نگاندنی هه‌ڤاڵانی تردا، به‌ڵام به‌موقاره‌نه له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵه‌كانی تر، هه‌تا له‌گه‌ڵ شه‌هاب‌و ئه‌و براده‌رانه‌ی تردا، لای من له‌هه‌مویان له‌پێشتر بو.
ئارام‌و شەهاب
* ئارام دوژمنایه‌تی زۆری ئه‌و براده‌رانه‌ی (كۆمه‌ڵه‌ی) كرد(كه نه‌چوبونه كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان)، بەداخەوە هەندێ لەو برادەرانە حكومەت ئیعدامیكردن، جێی داخە، ئارام هەرچەندە دەوری گرنگی هەبو لەناو كۆمەڵەدا، بەڵام سەرەتا بەناکۆکی لەگەڵ شەهاب‌و هەندێ برادەری تر كارەكەی دەستپێكرد.
* ئارام‌و ئەوان راپۆرتێكیان بەناوی(راپۆرتی شوبات) بڵاوكردەوەو لەوێدا زۆر هێرشیان کردە سەر شەهاب‌و برادەرەکانی‌و راستی‌و واقعی ئەو کاتەیان شێواند، ناراستەوخۆ بەحكومەتیان راگەیاندوە كە رێكخستنێك هەیە كە شەهاب لێپرسراوێتی.
شەهاب‌و هاورێكانی لەدادگادا بەرگرییەكی قارەمانانەیان كردو وتیان ئێمە كۆمەڵێكی ماركسی لینینین‌و ئەڵقەی رۆشنبیریمان هەبوە، ئێمە هیچ رێكخستنمان نییە، حیزبمان دروستنەكردوە، بەڵام رژێم گوتی: بەڵێ ئەوە رێكخستن هەیەو ئەوە رەخنە هەیە، راپۆرتی شوباتیان وەک بەڵگە نیشاندان.
ئەو راپۆرتە ئەوەندە خراپ بو، كاتێ ئێمە لەدەرەوە گەڕاینەوە، لەترسان كۆیانكردەوەو نەیانوێرا بڵاویبكەنەوە، چونكە ناڕەزایی هەم لەناو جەماوەر پەیدابو، هەم لای ئێمەش، چونكە دەیانزانی من‌و نەوشیروان‌و ئەو هەڤاڵانەی لەدەرەوە هاتوینەتەوە، شتی وامان لاپەسەند نییە. ئارام بەتەمای گۆڕانێكی سەرەكی بو لەناو كۆمەڵەدا، راستیەكەی بەتەمای ئەوەبو، زۆر لەبرادەرانی پێشو دوربخاتەوەو خۆی سەرلەنوێ لەسەر بناغەی شەخسییەتی خۆی كۆمەڵە بینابكاتەوە.
هێرۆو نەوشیروان
من ئەگەر گیروگرفتم هەبێ ئەوەڵجار لەگەڵ هێرۆ باسی دەكەم، ئەگەر گیروگرفتی سیاسیم هەبێ، لەگەڵ نەوشیروان مستەفا باسی دەكەم. ئەگەر لێمەوە نزیك بێت، یەكێكە لەو كەسانەی كە دڵی خۆمی بۆ دەكەمەوە، باوەڕم بە عەقڵ‌و هەڵوێستەكانی هەیە، ئەوە ئەو دو كەسانەن كە دڵی خۆمیان بۆ دەكەمەوە. برادەری تریشم هەیە، هەر كەسە لەمەجالی خۆیدا، دڵی خۆمی بۆ دەكەمەوە.
چۆن هاوسەرگیری لەگەڵ هێرۆ کرد؟
هه‌مزه عه‌بدوڵا له‌زیندان به‌ربوبو، من چو بوم بۆ زیاره‌تی، ئه‌و كاته هێرۆ بچكۆله بو، له‌ماڵی هه‌مزه عه‌بدوڵا بو، ئه‌وه یه‌كه‌مجار بو، كه هێرۆم بینی، به‌ڵام منداڵێكی بچكۆله بو، دوای ئه‌وه ساڵێكیان من له‌كه‌ركوك بوم، ئه‌وان ماڵیان له‌كه‌ركوك بو، هه‌ر دیسان ده‌مبینی، دوایی كه هاتنه به‌غدا دیسان هه‌ر ده‌هات، ده‌مبینی، به‌ڵام وه‌كو كچی مامۆستا ئیبراهیم لای هه‌مومان رێزێكی تایبه‌تی هه‌بو.
كه گه‌یشتمه بیركردنه‌وه له‌ژنهێنان، هه‌زار ره‌حمه‌تی لێبێت حیلمی عه‌لی شه‌ریف هات جیای كردمه‌وه، وتی "مام جه‌لال من ئه‌مه‌وێت قسه‌یه‌كت له‌گه‌ڵ بكه‌م، وتی بۆچی تۆ هێرۆ ناهێنیت؟ وای باس كرد كه ئێمه وه‌ك خێزانێك واین‌و پێكه‌وه‌ین‌و كاری سیاسیش پێكه‌وه ده‌كه‌ین، هه‌روه‌ها مامۆستا ئیبراهیم ته‌مه‌نی به‌ره‌و گه‌وره‌یی ده‌ڕوات‌و پێویسته هه‌مومان چاودێری مناڵه‌كانی بكه‌ین‌و چاومان لێبێت.
له‌ڕاستیدا من بۆچونه‌كانیم به‌دڵ بو، هه‌روه‌ها ره‌وشت‌و عه‌قڵ‌‌و زیره‌كی هێرۆشم زۆر به‌دل بو، له‌به‌رئه‌وه له‌دانیشتنێكدا به‌ئاماده‌بونی ئه‌حمه‌د دزه‌یی‌‌و عومه‌ر ده‌بابه‌‌و حیلمی شه‌ریف بڕیارمدا، كه من هه‌وڵ بده‌م هێرۆ بهێنم، ئه‌وانیش وتیان جا ئه‌وه پێی ناوێت، ئێمه سبه‌ینێ ده‌چین داخوازی ده‌كه‌ین، ئه‌وه بو ئه‌و براده‌رانه بۆ رۆژی داهاتو چون‌و داخوازیان كردو مامۆستا ئیبراهیم پێی خۆشبو، وا بزانم سه‌ره‌تای نیسانی 1967 بو.
سالار و مەلا بەختیارو فەرەیدون عەبدولقادر
* بەداخەوە، لەناو كۆمەڵەدا تاقمێك پەیدابوبون مەغروربون بەو سەركەوتنانەو بەو مەركەزانەی كە درابویانێ، (مەبەستی له‌سالار عه‌زیز‌و مه‌لا به‌ختیاره) هەیان بو خەویشی بەوەوە نەدەدیت، كە زو بگاتە ئەو پایەو پلەیەو ئەو هەمو مەركەزو دەسەڵاتەی هەبێت، بەڵام لەجیاتی ئەوەی وای لێبكات، پتر دڵسۆزبێت بۆ ئەو دارەی لەسەری راوەستا بو، بەرزی كردبۆوە، بریتی بو لەكۆمەڵەو شۆڕش‌و یەكێتی.
ئەوانە زۆر زو خۆیان لێگۆڕا، وایانزانی بو كە ئەو گەشەكردنە لەقارەمانی‌و لەزیرەكی‌و لەبلیمەتی ئەوانەوەیە، ئەو بیركردنەوەیە بەهەڵەیدا بردن‌و كەوتنە دروستكردنی تەكەتولێك لەناو كۆمەڵەدا بەناوی تەكەتولی ئارامەوە. ئەوەی راست بێت، ئارامیانكردبو بەكراسەكەی عوسمان، ئەگینا لەڕاستیدا ئەوان هیچ فڕیان بەسەر رەوشت‌و بیروباوەری ئارامەوە نەبو.
ئەوان ئارامیان كرد بەكراسەكەی عوسمان، ئەوە جگە لەڕوی شەخسییەتەوە، هەتا لەڕوی مەبدەئیشەوە، لەكاتێكدا ئارام پیاوێكی كوردستانی بو، ئەوان وردە وردە بەرەو عێراقچێتی رۆیشتن.
• شەوێك لەماڵی ئێمە بەئامادەبوونی ئازاد هەورامی‌و هێرۆ، (سالار عەزیز) ئەوەندە مەدح‌و سەنای منی كرد، بەراستی كە چوە دەرێ هێرۆ سەری سوڕماو گوتی "ئەوە چیە ئەو پیاوە! گوتم وەڵا ئەوەشی ناڕاستەو هیچ ئەسڵی نیە".
•فەرەیدون عەبدولقادر، گەنجێكی هوشیارو عەقڵی باشبو، نوسینی باشبو، زۆر چالاكبو، وەك پیاوێكی فیداكار وابو، بەڵام دو كەموكوڕی دیاری هەبو، یەكێكیان هەڵپە هەڵپ‌و پەلە پەلكەربو، دوەمیشیان زۆر حەزی لەخۆنیشاندان‌و خۆدەرخستن‌و خۆ ئاشكراكردن بو، من خۆم ئەو خاسیەتانەم پێ باش نەبو، پیاو لێی دەترسا لەدوارۆژدا زیان بەخۆی، بەشۆرش‌و بەخەبات‌و كۆمەڵە بگەیەنێت.
قاسملوو عەزیز محەمەد
* هەرچەندە من لەدامەزراندنی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا پرسم بەدكتۆر قاسملۆ كردبو، نامەم بۆ نوسی‌و بەیانەكەی یەكێتیشم بۆ نارد، ئەویش وەڵامی دابومەوە كە زۆر پێی خۆشەو پشتیوانی دەكات‌و پێی باشە، بەڵام بەكردەوە هیچ هاوكاریەكی پێویستی نەكردین. عەبدولرەحمانی قاسملو، یەکێکە لەو کەسایەتییانەی کە لایەنی باش‌و خراپی هەیە.
* عەزیز محەمەد، وەکو ئینسان تا بڵێی پیاوێکی خۆش مەعشەرە، وەکو سیاسی تێکۆشەرەو تەمەنی خۆی داناوە بۆ ئەو کێشەیە، بەڵام کۆمەڵێ هەڵەی کردوە لەژیانیا، کە ناتوانرێت چاوی لێبپۆشرێت.
مونزیر ده‌یتوانی بمكوژێت!
حكومه‌تی عێراق توانیبوی جاسوسێك بخاته ریزه‌كانمانه‌وه، ئه‌ویش (مونزیر م.ن) بو، به‌ره‌ئی من مونزیر له‌كۆنه‌وه جاسوس بوه، ئه‌و كاته‌ی كه له‌گه‌ڵ پاراستنیش ئیشی كردوه. من هه‌تا ئێستاش قه‌ناعه‌تی ویژدانی خۆم وایه‌و بۆ مێژوش تۆماری ده‌كه‌م‌و تۆش بینوسه، كه به‌گرتندان‌و ئیعدامكردنی له‌یلا قاسم‌و هاوڕێكانی، ده‌ستی مونزیری تێدابوه.
به‌ڵام مونزیر ئه‌وه‌نده چالاك‌و ئه‌وه‌نده زیره‌ك‌و به‌توانا بو، خۆی واخستبوه پێشه‌وه‌‌و بوبو به‌یه‌كێك له‌كادێره پێشكه‌وتوه‌كان، به‌ڕاستی لای من ئه‌وه‌نده هاتبوه پێشه‌وه ئه‌گه‌ر بیویستایه ده‌یتوانی بمكوژێت!
جەواهیری‌و ماو
(ئەگەر بۆ دورگەیەك دور بخرێمەوەو رێگام پێبدەن، تەنها سێ كتێب لەگەڵ خۆت بەرم، ئەو سێ کتێبە بریتی دەبێت لە) دیوانی جەواهیری، موختاراتی ماوتسی تۆنگ‌و كتێبێك لەسەر كورد.
هەرچی عەریف‌و رەئیس عورەفایە بون بەلیواو عەقیدو عەمید
دوای ماوەیەك (لەپێکهێنانی یەکەم کابینەی حکومەت) گللەیی پەیدابو، هەم لەناو یەكێتی‌و هەم لەناو پارتیدا لەدكتۆر فوئاد(مەعسوم)، یەكێتیەكان دەیانوت ئەو نەرمونیانەو زۆر یەكێتیانە كارناكات، چونكە بەڕاستی تەبیعەتی دكتۆر فوئاد پیاوێكی هێمن‌و لەسەرخۆیەو لایەنگری ئەو هەمو داخوازیانە نەبو كە كادێرەكانی یەكێتی پێشكەشیان دەكردو هەندێكیان بەسەردا دەسەپاند. بۆ نمونە، كۆمەلێك لەپۆلیسەكانی یەكێتی‌و پارتی چون لەناو خۆیاندا رێكەوتن كە هەرچی عەریف‌و رەئیس عورەفاو خەڵكانی لەوجۆرەبون، هەمو بون بەلیواو عەقیدو عەمید كە ئەوە مخالیفی هەمو یاسایەكی سەربازیە لەدنیادا، بەبێ كولیەو بەبێ دەورەو بەبێ زانیاری، بەوشێوەیە هیچ كەسێك ناچێتە پێشەوە.
باڤێل‌و قوباد لەژنهێناندا پرسەگورگانەیان پێکردم
بەڵێ پرسە خەسوانەیان پێكردم، با بۆت بگێڕمەوە، پرسەكانیان چۆن بو: رۆژێكیان باڤێل هات گوتی: كاكە (پێم دەڵێ كاكە)، با بچینە ژورێك، ئیشێكی تایبەتیم پێتە، منیش وتم ژورێی بۆ چیە؟ وەرە دانیشە، وتی ئاخر ئیشی تایبەتیە! منیش گوتم بۆ ڕۆڵە بەتەمای ئینقلابی؟ وتی نەخێر، گوتم ئەی ئیشی تایبەتی چیتە؟ وەرە دانیشە كە دانیشت، گوتی ئەمەوێت ژن بهێنم، گوتم ئەی پیرۆزت بێت، گوتی ئەوەی دەمەوێت بیهێنم كوردە، گوتم باشتر! گوتی لاڤەیە! گوتم وەڵا كەیفی خۆتە، تۆ خۆت بۆ خۆت ژن دەهێنیت، بەڵام دەزانم كچی مەلا بەختیارەو پێمخۆشە، باڤێل ئەوەندە پرسی پێكردوم.
قوبادیش لەمێژە حەزی لەكچێك كردبو، ئەویش هەر ئەوەندە پرسی پێكردم، وتی كاكە بیهێنم؟ وتم ڕۆڵە كەیفی خۆتە، ئەوە شتێكە، بەندە بەژیانی تایبەتی خۆتەوە. من لاریم نیە، ئەگەر خۆت پێت باشە پیرۆزت بێت.
