ماموستایی زانکوی دهوک - پسپوری سیاسەتی دەرەوەی تورکیا و پرسی کورد

یەکێک لە هوکارەکانی تێوەگلانێ بەرفراوانتر لە ناوچەی روژهەلاتی ناوەراست و بە تایبەتیش سوریای دوای ٢٠١١ لە لایەن دەوڵەتمەدارەکانی تورکیاوە کە سەرۆکاتی پارتی ئاکپارتی دەکەن، پەیوەندی یەکی بەهێزی بە چەند فاکتەرێکەوە هەیە کە هەلقولاوی تێفکرینی مێژویی، ئاینی و بەرفرانوانخوازی ئەم بەشەی سەرکردە سیاسی یەکانی تورکیایە. لە دوای هاتنە سەردەسەڵات لە ٢٠٠٢ یەوە کار لە سەر دروستکردنی کاریگەری لە سەر زێهنیەت و گورانی هزری کومەڵگای تورکیا دەکات لە پێناو دروستردنی پێگەیەکی بەهیز لە ناو کومەڵگای تورکیا. هەر ئەم دید و بوچونەش بوتە هوکاری بوتە هوکاری ئەوەی تورکیای ئێستا لە پرسی بەشداری تورکیا و سیاسەتی فراوانخوازی، پشتگیری یەکی بەهیز و بەرفروان بکەن. ئەمە لە کاتێک دایە هیزەکانی ئوپوزیسیوینی تورکیا نەیانتوانیوە لە ماوەی زیاتر لە ٢٢ سال پێگەی دەسەلاتدارانی ئاکپارتی لە ناو کومەڵگای تورکیا لاواز بکەن، کە هوکارەکەشی بریتی یە لە سەرکردایەتی کەسێتی ئەردوخان کە لە چاو بەشێکی زوری تورکەکان لە سەر ئاستی جیهان و ناوچەی روژهەڵاتی ناوەراست شکومەندی بو تورکیای گەراندوتەوە. لە لای بەشێک لە هاولاتیانی تورکیا ئەردوخان سیمبولی خەلیفەی موسلمانانە و دەبێت سەرۆکایەتی " ئومەی ئیسلامی" بکات و تەنیا تورکیا دەتوانێت لە بەرامبەر وڵاتە زلهێزەکان و سیاسەتی یان بەرامبەر بە نەتەویە موسلمان، کە لێرە زوتر مەبەست پرسی فلستین، راوەستێت.

لە دوای روخانی رژێمی ئەسەد ئەم پرسە دیتە بەرجەستە کردن، ئەرێ  تورکیا جێگای ئێران لە ناوچەکە دەگرێت؟ مەبەست بە هوی پاشەکشەی ئێران و شکەستی بەشێک لە هاوپەیمانەکانی، ئێرانی شیعە لە ئێستادا ئەولەویەتی سیاسی بریتی یە لە دیراسەکردنی رەوشی روژهەلات و سوریا و سەر لە نوێ دارشتنی نەخشە و ستراتێژی نوێ بو هەلسوکەوتکردن لە گەل روژهەلاتی دوای ئەسەد و سەرکەوتنی سوننەکان، کە شکەستی شیعەگەرایی و بەرەی بەرگری لە خوی دەگرێت. بویە، ئەردوخان لە ئێستا دا سەرخوشی سەرکەوتنی هێزە ئیسلامی یەکان لە سوریا، لە هەولی ئەوەدایە سوریا بکاتە چەقی ملمڵانی یەکی نوێ لە روژهەلاتی ناوەراست و ئەویش پرسی پێکدادنی نێوان تورکیا و ئیسرائیلە. لەم روژانە راپورتی کومیتەی ناگێل بە هەلسەنگاندنی تواناکانی هێزی لەشکەری ئیسرائیل رێنمایی بو بەرپرسانی ئیسرائیلی دەکات کە خویان بو شەرێک لە گەل تورکیا ئامادە بکەن.  ئەگەر چی شەری قسە و راگەیاندن لە نێوان ئەردوغان و بەرپرسانی ئیسرائیلی بەردەوام دەبێتە روژەڤی راگەیاندن، ئەوەمان لە بیر نەچێت کە بەشێکی ئەم قسانە ئەگەر بو کوکردنەوەی رای گشتی و بەهێز کردنی پێگەی سەرکردەی سیاسی لە ناوخوی وڵات دا بێت، لە هەمان کاتیش نامەیەکی کراوەیە بە لایەنی مەبەستدار و قسەی بێ بنەما نینن. لەم ماوەیە دوای روخانی ئەسەد، حەردوغان هەمان ووتەی بە ناوبانگی سەرۆکی روحی و ئاینی ئێران دوبارەی کرد کە دەیگوت " رێگای قودس بە کەربەلاوە تێدەپەرێت ( راه قدس از کربلا میگذرد)" واتە، لە ئەگەری رزگاری کەربەلا، ئەوا گەیشتن بە قودس زور ئاسانتر دەبێت. ئەو کاتە هێلی رێگر لە رزگاری قودس بو خومینی، رژێمی سەدام حسێن بو کە شەرێکی ٨ سالە یەخەی ئێران و عێراقی گرت. دوای لابردنی سەدام لە لایەن ئەمریکاوە، پێگەی ئێران لە ئێراق بە هوی سیاسەتی ئەمریکا و بەهیزبونی شیعەکان بەهیزتر بو. ئێستاش ئەردوغان هەمان رێچکەی گرتوبەر و هەرەشە لە ئیسرائیل دەکات بە هوی کەوتنی دیمەشق و بەهێزی تورکیا لە سوریای ئێستا. شک لەمەدا نییە ئەمە کاریگەری گەورەی لە سەر بریاربەدەستانی ئیسرائیل کردوتەوە.

پرسی سوریا خاوەن چەند رەهەندێکە بو تورکیا و بە بەهیز بونی تورکیا لە سوریای نوێ. ئاماژەکان ئەوە دەردەخن کە تورکیا و لبنان ویستی رێکەوتنی لەشکەری یان هەیە بو کردنەوەی بنکەی لەشکەری لە لبنان، کە ئەمەیان گوشار لە سەر ئێران و حزبوللا دروست دەکات، لە لایەکی دیکەوە ئیسرائیلیش توشی سەرگیژی گەورە دەکات. هاوکات لە بەرەی سوریا، تورکیا بە دروستکردنی بنکەی لەشکەری و هەولدان بەوە کە لە گەل ئیسرائیل سەبارەت بە دەڤەری جولان رێککەوتن ڤاژو بکات بو پاراستنی هاوبەشی سنور، تورکیا بە لایەنە هەرێمایەتی و جیهانی دەلێت، ئەوە تورکیایە کە خاوەن قسەی کوتایی یە لە سوریا.

پرسی کورد، یەکەم بابەت کە بو تورکیا گرینگە و رەوانگەی ئاسایشی هەیە،  لە کاتی ئێستادا کورد بە سەرۆکاتی هسد کونترولکردنی زیاتر لە ٣٠ ٪ خاکی سوریا دەکات و هێزەکانی هسدە کە هیزێکی فرە نەتەوەی و کەمانەتەوەی یە و پێکهاتوتەوە لە کورد، عەرەب، کریستیان و تورکمان، ئاستەنگی بەردەمی تورکیایە کە لە سوریا قسەی یەکەم و کوتایی بکات. بونی پالپشتی نێو دەوڵەتی لە هیزەکانی هسد و هەولە دیپلوماسی یەکانی ئەمریکا و فرانسا بو لیكنێزیکردنی لایەنە کوردی یەکان  و بەهیزکردنی پێگەی کورد لە دیمەشق لە رروی سیاسی یەوە، پرسێکە تورکیا و ئەردوخانی هەراسان کردوتەوە. بیانوکەش بو ئەمە دەگەرێتەوە کە کوردستانی سوریا ئەمرۆکە لە ژێر هەیمەنە و دەسەلاتی پ.ی.د. دایە کە بەشێکە لە پێکهاتە و چەقەکانی گرێدراو بە پ.ک.ک. هەر پەیوەندیدار بە پرسی کورد لە ناوخوی تورکیا بە دەستپێشخەری دەوڵەت باخچەلی و بە موبارەکەی ئەردوغان پروسەی ئاشتەوای لە گەل کورد/پ.ک.ک./عبدواللە ئوجالان دەستی پێکردووە و هاوتەریب گوشارەکان بو سەر هێزەکوردی یەکانی باکوری سوریا ناسراو بە بەرێوبەرایەتی خوسەر/هسد لە لایەن تورکیاوە راستەوخو و لە رێگای میلیشتیا چەتە و تیروریستی توندرەوەی ئیسلامی دەستی پێکردووە و داوای چەک دانان لە هێزی هسد دەکرێت.  ئەمە پرسێکە کە هیمای پرسیار دەخاتە سەر دەستپیشەخەری ئەردوغان/باخچەلی، کە پێویست بو پێچەوانەی هەلسوکەوتی ئێستایان بێت لە سوریا. هەرەشەی لە ژێر خاک کردنی کوردان و رێگریکردن لە دروستبونی هەرێمێکی تایبەت بە کورد لە سوریا دەرخەری راسەقینەی ناخی دەوڵەتدارانی تورکیایە بەرامبەر بە پێشەکەوتنەکانی کورد. لە بەرامبەر دا تورکیا وا هەست دەکات کە تایبەت بە کورد لە سوریا ئەوەی کە مەبەستی ئەردوغانە بە هوی پشتگیری نێودەوڵەتی بە تایبەتی لە لایەن ئەمریکا و فرانسا. لە ئێستاش کە پشتگیری دیپلوماسی ئاشکرای ئیسرائیل هاتوتە پال ئەمریکا و ئوروپای یەکان، ئەردوغان زورتر توشی هیستێریای سیاسی بوتەوە و لەم رویەوە بە هوی ئالوزی پرسەکان لە ئێستادا خوی وەکو کەسێکی شکەست خواردو دەبینێت. من هەست ناکەم کە نیەتێکی پاک و خاوێن لای ئەردوغان و باخچەلی بەرامبەر بە پرسی کورد لە تورکیا دا هەبێت، و هاوشێوەی پێداگیری یەکانی سەلاحەدین دەمیرتاش کە رێگر بون لە بون بە سەرۆک، ئەردوغان دەست بە گەرێکی دیکەی تولکردنەوە لە کورد بکاتەوە. ئەوەی ئێستا لە دژی کوردستانی سوریاش پەیرەو دەکات بەشێکە لە هەمان تولەکردنەوە، کە کورد خوی ناداتە دەستی ئەردوغان.  بویە، نەبونی پروژەیەکی کونکرێتی لە لایەن تورکیاوە بو چارەسەرکردنی پرسی کورد، من ئەم دەستپێشخەری یە خاوەن بوهایەکی سیاسی و یاسایی بەرهەمدار بو کورد نابینم. هوکارەکەشی پرس و رەهەندی مێژویین کە بەر لە سەد سال لەم دەڤەرە رویان داوە و کورد  بە هەمو شێوەیەک لە دەوڵەتداری و خاوەێندارێتی بون بە دەوڵەت و کیانی سەربەخو و بگرە ئوتونومیش بێ بەش کران لە لایەن دەوڵەتدارانی تورکەوە. ئەوی ئیستا روی دەدات رێک هەمان هەلسوکەوتە چونکە پرسی کورد ئێستا رەهەندی جیهانی بونی گروتەتە بەر و پشتگیری لە نەتەوەی کورد دێتە کردن، و هەولەکان ئەگەر رێگە بو دروستکردنی کوردستانێکی سەربەخو لە کاتی ئێستا نادەن، بەلام زەمینە بو دروستکردنی هەرێمی فدرالی و ئوتونومی بو کورد لە سوریا هاوشێوەی عێراق بەر دەستن. تورکیا دەیەوێت بە پروسەیەکی وەها ساوێلکەی کورد تاقی بکاتەوە و رێگر بێت لە دەستکەوتی سیاسی لە سوریایی تازە و بو ئەم مەبەستەش رێبەری پ.ک.ک. وەکو کەسێکی خاوەن کاریزما و کاریگەر لە سەر هەلسوکەوتی پ.ک.ک. و هسد گونجاو بینراوە کە دەرگای دانوستاندن بو لێک نیزیک کردنی نەتەوەی کورد و تورک بە ئارمانجی خزمەتکردن و بە‌هێزکردنی پێگەی تورکیا لە سوریای تازە و پروژەکانی داهاتوی تورکیا ، سودی لێ وەربگرن. هەمو ئەو دانوستاندنەکانی کە ئێستا لە لایەن لژنەی دەم پارتی یەوە لە گەل لایەنەکانی تورکیا بەرێوە دەچیت، ناوەرکیان نادیارە و هێزەکانی تورکیا بوێری ئەوەیان نییە بو رای گشتی تورکیا لایەنە شاراوەکانی پروسەیەکی وەها دیار بکەن ئەگەر لەم پروسەیەک دا لێکتێگەیشتنی هاوبەش هەبێت لە روی دانپێنانی سیاسی و یاسایی بە مافەکانی نەتەوەی کورد لە تورکیا. بویە، نەبونی بوێری، گومان لە سەر پروسەکە دروست دەکات، کە تەمەنا دەکەم وا نەبێت.

تورکیا و کامە سوریا

لە کاتێک جیهان دەرگاکانی لە بەرامبەر دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا دانەخستوتەوە و لەرێگای سەرەدانیکردنی دیمەشق هەولەکان بو هەلسەنگاندن و دروستکردنی سروشتی پەیوەندی  نوێ تاوتو دەکرێن، کومەلێک پرسی جەوهەری و بابەتیانە سەرهەلدەدەن تایبەتن بە داهاتویی سوریا لە روی هاوسەنگی هێز و جیوپولیتیکی ناوچەکە و جیهان. سوریای سەردەمی ئەسەد لە ژێر هەیمەنەی ئێران و روسیا دا بووە و هەردوکیان لە ئاستە جیاوازەکان ئامرازی پاراستنی رژێمی بەعس بون. شەری غەزە پێگەی ئێرانی لە روژهەلاتی ناوەراست بە تایبەتی لە لبنان و سوریای سەروژێر کرد، و روخانی ئەسەدیش  داهاتوی روسیایی لە سوریای نوێ توشی نارونی کردون، هەرچەندە بریاربەدەستانی ئێستای سوریا دەرگایان بەرامبەر بە روسیا دانەخستون و پەنجەرەی دانوستاندن لە نێوان هەردو لایەن دا بە کراوەی ماوتەوە، پرسەکە پەیوەندیدارە بە شەرعیەت دان بە دەسەڵاتی تازەی سوریا لە کومەڵگای نێو دەوڵەتی و بە تایبەتی لە ئەنجومەنی ئاسایش دەسەڵاتدارانی نوی سوریا پێویستی یان بە پشتگیری روسیا و چین دەبێت. بویە، هیشتا زووە ئاماژە بە شکەستی روسیا یانیش وازهێنانی روسیا لە سوریا بکرێت. بە هەمان شێوەش ئەگەر چی للە روی ئایدولوژی یەوە ئێران و دەسەڵاتدارانی تازەی سوریا لە یەکتر دورن و لە بەرەی ناکوک و دژبەری یەکترن، گورانکاری یەکانی ناوچەکە رەنگە رێگەخوشکەر بن بو ئەوەی دوبارە ئێران بە بەهێزی بێتە ناو گورەپانی سوریا و لەم رویەش لە روی ستراتێژی و تاکتیکی، سوریا تازە بە پێویست بزانێت شوێن پێ ئێران بونی گرینگە.

 بویە لەم رویەش خوێندنەوەی ئەوەی کە ئێران پێگەی لاواز بووە پرسێکی کاتی یە بو سوریا. هاوپەیمانەکانی ئێران لە ناوخوی لبنان و سوریا و بگرە ئێرانیش بە هوی هێرش و پێکدادن لە گەل ئیسرائیل بەرپرسانی ئێرانی سەرقال کردوتەوە بە سەر لەنوی دارشتنی ستراتێژی یەکی نوێ بو هەلسوکەوت کردن لە گەل روژهەلاتی نوێی دوای بەشار ئەسەد. ئەمە واتایی ئەوەیە کە ئێران بە هەمان شێوەش خەریکە لە ئێراق توشی گوشار دەبێت، و رەنگە لە گەل لایەنەکانی ئێراقی بەرەی بەرگری رێگە چارەیەک بو دەرکەوتن لە دروستبونی قەیران و پالەپەستویی سیاسی بدوزنەوە کە بە کەمتەرین تێچو لەم قەیرانە دەرباس بن و سەرلە نوێ بێنە گورەپانی سیاسی روژهەلاتی ناوەراست، کە شک لەوە دا نییە. کرانەوەی دەرگا بە روی ئێران لە لایەن دەسەلاتدارانی سوریای نوێ، رەنگە پەرجەکرداری وڵاتانی کومکاری عەرەبی لێ بکەوێت، بەلام هوکارێک دەبێت رێگر بێت لە دروستبونی پەرجەکردار ئەویش ئاسایی بونی پەیوەندی یەکانی ئێران- ع. سعودیە و ئیماراتە کە بە پێویست دەزانن هاوسەنگی لە نێوان پەیوەندی یەکانی خویان لە گەل ئەمریکا و ئێران دروست بکەن، کە ئەمەش دەتوانێت ئاسایشی بەهیزتر بەرقەرار بکات بو ئەم وڵاتانە، چونکە لە بەرفروانبونی پێکدادانی ئێران و ئیسرائیل دەترسن کە کاریگەری لە سەر ئەوان بکات، بویە لە ماوەی رابوردوو ئەم ولاتانە رێگەیان نەداوە کە ئیسرائیل و ئەمریکا خاک و بنکەی لەشکەری خویان لەم وڵاتانە لە دژی ئێران بەکار بێنن. دەکرێت لە پرسی پەیوەندی سوریا و ئێرانیش ئەم دەوڵەتانە بە کومەلێک تەحەفوزی لاوەکی خوشحالی خویان دەربرن چونکە بو سوریای نوێ ئێرانێک بە ببێت بە بەشیک کە ستروکتوری ئاسایشی هەرێمایەتی گرینگترە لەوەی بچێتە بەرەیک کە کاردانەوەی ناتەندروستی لێ بەرهەم بێت.   

ئێستا مانگی هەنگوێنی تورکیا و ئەردوغانە و سەرخوشی سەرکەوتن لە سوریا و متمانەیەکی گەورە بە توانا و شیانی دیپلوماسی و لەشکەری بو تورکیا کوکراووە. بەپێی ئەو ڕێکخستنە نوێیە، تورکیا براوەی یەکلاکەرەوە دیتە بەرچاو. لە کۆتاییدا پشتیوانی ئەردۆغان لە ‌هێزە دژبەرەکانی ئەسەد سوودی هەبوو و پێدەچێت تورکیا کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر سوریای نوێ دروست بکات. لە یەکەم ساتی کەوتنی سوریا گەوررە بەرپرسانی تورکیا رویان کردە دیمەشق بو بەشداری لە گێرانەوەی ئاهەنگی سەرکەوتن و خواردنی چایەک لە سەر ساخی قاسیون، شاخی گوێژی دیمەشق. لەم ناوەندەدا پرسیارێ جەوهەری ئەوەیە، دەسەڵاتدارانی نویێ سوریا چ جورە هەلسوکەوتێک لە گەل پرسی کورد و مافەکانی کورد  لە سوریای نوێ دەکەن؟ ئەمە لە کاتێک دایە کە بابەتەکان ئاماژەیان بەوە کردون کە لە یەکەم ساتەکانەوە پەیوەندی لە نێوان مەخلوم کوبانی و مەحەمەد ئەلشەرع (جولانی) دا هەبووە هەم بو رێگریکردن لە پێکدادن لە نێوان هێزەکوردی یەکان و هیزی هیئە التحریر الشام (هتش) و هەمیش بو رێگریکردن لە دروستکردنی شەر و رشتنی خوین لە نێوان کورد و عەرەب دا. ئەمە پێنگاوێکی زیرەکان و بوێرانە بووە و هەرکام لەم دوو کەسایەتی یە دەستپێشخەری کردوتەوە خاوەن بیرکردنەوەیەکی ستراتێژیکی سیاسی دورمەودایە. ئەوەی زانراویشە، ئەلشەرع  دژایەتی خوی بو خواستی ئەردو‌غان دەربریوە کە شەری کورد بکات، ئەگەر ئەلشەرع  نییەتی ئەوەشی هەبێت کە شەری کورد بکات، رەنگە لە کاتی ئێستا دا ئەمە بە پەسەند نەزانێت چونکە پشتگیری یەکی گەورە لە کورد دەکرێت، بویە ئەلشەرع  ئەم شەرەی بو هێز و میلیشا تورکی یەکانی هێشتون کە بە ناوی سوپاسی ئازادی سوریا ناسراون. ئەلشەرع  رەنگە لە روی تاکتیکیش ئەمە لە بەرژەوندی خوی بزانرێت کە لە داهاتو دا پێویستی بە کورد هەیە لە ناوەندی سیاسی و جیهانیش، بویە کردنەوەی بەرەیەکی شەر لە بەرژەوندی ئەو دا نییە، بەلام لاری نییە کە هێزەکانی سەر بە تورکیا شەری کورد بکەن و هەردو هێزی هسد و میلیشا تورکی یەکان یەکتر لاواز بکەن، و ئەوەی بەهیز دەبێت ئەلشەرع  ە لە دیمەشق، و ئەلشەرع  لە دیمەشق سەرقالی بەهێزکردنی پێگە و کەسایەتی خویەتی لە ئاستی ناوخو و دەرەکی کە وەکو سەرکردەیەکی نەتەوەی بێتە پێناسەکردن و نیونەرایەتی سوریا بکات و ببێت ئەو کەسەی کە لایەنەکان بو پشکی خویان لە داهاتوی پروسەی سیاسی و لەشکەری سوریا دانوستاندن لە گەل ئەلشەرع  بکەن.

بویە، لە کاتێک تورکیە بە هەمو جورێک دژایەتی دروستکردنی هەرێمێکی کوردی دەکات، ئاخو ئەم دەسەڵاتە توانایی بەرگریکردنی هەیە لە نێوان ویستی داننان بە قەواری سیاسی و لەشکەری کورد و خواستی ئەردوغان؟ ئەرێ ململانێی نێوان تورکیا و کوردەکانی سوریا، سوریا ناخاتە مەترسی یەوە لە کاتێک کە سامانی سروشتی سوریا زیاتر لە ٧٠٪ لە ژێر کونترولی دەسەلاتی کوردی دایە؟  ئەرێ هوکارەکانی شەر و دژایەتی ئەردوغان بو ئەوە ناگەرێن کە پشکی خوی دەوێت لە نەوتی و گازی ژیر دەستی بەرێوبەرایەتی کورد؟ بێ شک ئەردوغان دەزانێت کە بونی ئەم سامانە لە ژێر دەسەلاتی کورد کارتی سیاسی و دانوستاندنی کورد لە گەل ئەلشەرع بەهیزتر دەکات کە ئەلشەرع مەجبور دەکات خواستەکانی کورد جێبەچی بکات، کە لە بەرژەوەندی تورکیا دا نەبێت، کە ئەویش هەرێمێکی فدرالی کوردی یە؟  هەبونی پشتگیری ئەمریکا و ئوروپا و ئیسرائیل بو کورد پێویستی یەکی ژیانەوە و سەرکەوتنە بەرامبەر بە تورکیا و جێگیر کردنی بەشێک کە خواستەکانی کورد لە پروسەی سیاسی و یاسای داهاتوی سوریا. لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەسەد ئەگەر چی تورکیا بە مەبەستی بەهێزکردنی پێگەی خۆی لەو ناوچەیە و پاراستنی کۆنترۆڵی توندتر بەسەر کوردەکان بەدرێژایی سنووری تورکیا و سوریا زور هەولی دا کە ناوچەیەکی پارێزراو دروست بکات، لەم رویەوە تورکیا لە سەر دوو لایەنی پرسەکە ئیشی دەکرد: هەم هەولی رێککەوتن لە گەل ئەسەدی دەدا و هەمیش پشتیوانی لە هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی دەکرد و لە ئاستی هەرێمایەتی لە روی دیپلوماسی یەوە لە گەل ئێران و روسیا، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لایەنەکانی بە خواستەکانی خویەوە سەرقالکردبو. ئێستا ئەردوغان لایەنەکانی بە پروسەی دانوستاندن لە گەل ئوجەلان سەرقال کردوتەوە دەرئەنجامەکەی نادیارە لە کاتێک بە هەمو توانایەوە بەشدارە لە شەری دژی هێزەکانی کورد لە دەڤەری منبج و هیزێکی زوری بو داگیرکردنی کوبانێ لە سێ لایەوە کوکردون. ئایا ئەو کاتە دێت کە تورکیا هێرشێکی هەمەگیر بکات سەر روژئاڤا؟ لە خورا دەبینێت هەلەیەکی وەها بکات؟

پێکدادنی هێزەکان

بەهیز بونی پێگەی تورکیا لە لە سوریا واتە لاوازبونی پێگەی وڵاتانی ناوچەکە بە شێوەیەک نەک تەنیا بریتی دەبێت لە سنووردارکردنی نفوزی تاران لە ناوچەکەدا بەلکو تورکیا هەمو هەولێک دەدات کە پێگەی وڵاتانی وەکو مسر، ح. سعودیە و ئێماراتیش لاواز و سنوردار بکات.  ئەمە لە کاتیک دایە لە پێش روخانی ڕژێمی ئەسەد  و هەبونی واقیع نوێ ئەو کات بەشێک لە ولاتانی ئەرەبی ناوبراو دەستپێشەخەر بون بو هاوکاریکردنی رژێمی ئەسەد و رێگەخوشکرن بو دەرکەوتن لە ئابلوقەی سیاسی و دیپلوماسی بە تایبەتی سعودیە و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی پێشەنگی هەوڵە ناوچەیی و جیهانییەکان بوون بۆ گەڕاندنەوەی ئەسەد و لە کوتایش لە ساڵی ٢٠٢٣ بە هەولی وڵاتانی ناوبراو ئەسەد ڕێگەی پێدرا پەیوەندی بە کۆمکاری عەرەبیەوە بکاتەوە.  شک لەوەدا نییە سەرەرای ئەوەی ئیستا سعوودیەکان و ئیماراتییەکان و وڵاتانی دیکەی ناوچەکە پێشەنگن لە بە ئاسایی کردنی پەیوەندی لە گەل سوریای نوێ، بەلام ئەمە وەک دۆخێکی دژوار و ناسەقامگیر دەبینن، ئەگەر چی سەرکردەکانی ولاتانی کەنداوی عەرەبی لە لوتکەی ساڵانەی ئەنجومەنی هاوکاری کەنداودا داوای پاراستنی یەکپارچەیی خاک، ڕێزگرتن لە سەروەری سورییایان دووپاتکردەوە و دەستوەردانەکانی ناوچەکەیان لە کاروباری ناوخۆی سوریا رەتدەکەن، ئەمە نامەیەکی گرینگ و بەهێزە بو تورکیا و بە تایبەتی ئێران و بگرە ئێراقیش.

ئێستا کە سوریا بەرێوبەرایەتی یەکی نوێی هەیە، ئەکتەرە جیاوازەکانی ناوچەیی هەوڵی پاراستنی بەرژەوەندییەکانی خۆیان لە گەل ئەم رژێمە دەدەن، بەلام بێ سیناریوش نینن. پێگەی ئێران لاوازترینە و سووکایەتی پێدەکرێت. کردەوە سەربازییەکانی ئیسرائیل زیانێکی زۆری بەو وڵاتە گەیاندووە بە تایبەتی لە روی توانای سەربازی یەوە ئیسراائیل ژێرخانی ئەم وڵاتەی وێران کردوتەوە کە نەبێتە سەرەچاوەی هەرەشە بو سەر ئاسایشی ئیسرائی.  ئەمە لە کاتێک دایە کە ئیسرائیل و جیهانی عەرەبی و ڕۆژئاوا هەموویان هەولیان داوە کە نفوزی ئێران لە سوریا کەمبکرێتەوە،ئەم خەونە لە ئێستادا هاتوتە دێ، بەلام ئایا ئەمریکا و ئوروپا و وڵاتانی عەربی ئێران دەگورن بە  دەسەڵاتێکی توندرەوی ئیسلامی  کە ناسراووە و ببێت مەترسی بێت بو سەر کوی کایەی سیاسی و ئاسایشی روژهەلات؟ لەم رویەوە رەنگە ڕووخانی ئەسەد دەرفەتێکی دروست کردبێت، بەلام لە هەمان کاتیش کومەلێک مەترسی هەن کە هەتا ماوەیەکی دیکە کەس نازانێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەلکو ئەم دەسەڵاتە چون هەلسوکەت لە گەل پرسە گرینگەکان دەکات؟ یا خود دروستبونی هاوپەیمانی یەکی بەهیزی سیاسی و لەشکەری لە نێوان سوریای نوی و تورکیا چ کاریگەری یەکی دەبێت لە سەر رێرەوی پرسەکان.  ستراتێژی ئەردوغان بریتی یە لەوەی کە سوریا پەلکێشی بەرەی تورکیا- قەتەر و لیبایی ئیخوانی بکات بو ئەوەی بتوانێت لە ریگەی دروستکردنی بەربەست خواستە سیاسی یەکانی خوی بە سەر ناوچەکە دا بسەپێنێت، و هەلسوکەوتەکانی ئیستای ئەردوغان بریتی یە لە دەستەبەر  ککردنی هەژەمونی سیاسی، لەشکەری و ئابوری کە بەشێکی گرێدراوە بە پرسەئابوری یەکان واتە ئاوەدانکردنی ژێرخانی سوریا کە تورکیا خوازیارە پشکی شیری بەرکەوێت هاوکات پروژەی بوری گازی قەتەر-سعودیە- ئوردن-سوریا- تورکیا بو ئوروپا. پرسیارەکە ئەوەیە ئایا روسیا رێگە دەدات کە ئەمە دروست بکرێت؟

حاکمە نوێیەکانی ئیسلامی سوریا خاوەن مێژویەکی قیزەونن کە تێفکرین و رەوانگەی ئەوان بو پرسە جیاوازەکان لە گەل بیروبوچون و تێفرکینی بەشێکی گەورەی کومەڵگای سوریا ناگونجێت لە وانەش جێبەجێکردنی یاسای ئیسلامی. بەلام دەسەلاتی نوێ بە پابەند کردنی خوی بە بەرزڕاگرتنی مافەکانی عەلەوییەکان و مەسیحییەکان و کۆمەڵگا پەراوێزخراوەکانی دیکە، هەوڵەکانی بو بەدەستهێنانی پشتگیری و شەرعیەتی نێو نەتەوەی و هەرێمایەتی خستوتەگەر.  بویە ئەمە گرینگە ئاماژە پێ بکرێت کە بەردەوام بونی دەسەلاتی نوێ لە سەر ئەم پرسە بە شێوەیەکی شەفاف، هەولەکانی ولاتانی جیهان و زلهێزەکان بو گوشەگیرکردنی دیمەشق لاواز دەکات. و لەم رویەش پرسی بەردەوامی ئابلوقە سەپێنراوەکان لە لایەن ئەمریکا کە ناسراوە بە " یاسایی قەیسەر" پێویستی بە پێداچوننەوەی دەبێت لە پێناو کەمکردنی بارگرانی لە سەر هاولاتی یانی سوریا بو پەرەپێدان بە ژیانێکی شایستەی مرۆڤایەتی. بێجگە لەمە سوریا پێویستی بە هاوکاری هەیە بۆ بوژانەوەی ئابوری کە پێویستە وڵاتە بەخشێنەرەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان هەولەکانی یان بو پێشکەشکردنی هاوکاری دارایی و تەکنیکی بخنەگەر. بە تایبەتی کردنەوەی دەرگای کومەڵگای ئابوری جیهانی بەروی دامەزراوە داراییەکانی سوریا و کەرتی بانکی ناوەندیی سوریا. ئەم پێنگاوانە نەک تەنیا یارمەتیدەری سوریا دەدەن بو بوژانەوە بەلکو هاوکاری وڵاتانی ناوچەکەش دەدەن کە پەیوەندی یەکای تەندروستی ئابوری لە گەل سوریا دروست بکەن و لە هەمان کاتیش دەتوانێت کاریگەری کومەڵگای نێو دەوڵەتی و وڵاتانی زلهێزی جیهانی وەکو ئەمریکا بکات بە خاوەن کاریگەری لە سەر پرسە جیاوازەکانی سوریا.