هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینانی سەربازیی بەکوێ دەگات؟

2024-10-31 926

پلە باڵاکان مووچەکانیان بەهاوتاکراوی زیاد ناکات

ئا: ئیمان زەندی

دوای بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی لەبارەی هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینانی هەرێم بەمەدەنی‌و سەربازییەوە، وەزارەتی پێشمەرگە پێشنیاریکردووە هاوتاکردنەکە رابگیرێت، شارەزایەک لەیاسای خانەنشینی مەدەنی‌و سەربازی دەڵێت "ئەو راگرتنە کاتییەو لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢٥ەوە هەرێم‌و بەغدا رێکدەکەون"، شارەزایەکی سەربازیش رای وایە "ئەو کێشە چارەسەر نابێت‌، چونکە نزیکەی ١٠ هەزار پلە باڵا لەو هاوتاکردنە زەرەرمەند دەبێت".

کەی خانەنشینانی سەربازی مووچەکانیان هاوتای بەغدا دەکرێت؟

دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق، رۆژی ٢٢ تشرینی دووەمی ٢٠٢٢، حکومەتی هەرێمی کوردستانی بەجێبەجێکردنی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراق ژمارە ٩ـی ساڵی ٢٠١٤ پابەند کرد.

هەروەها رۆژی چوارشەممە ٣ی تەمموزی ٢٠٢٤، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم بڕیاری پەسەندکردنی پێشنیاری وەزارەتی دارایی‌و ئابووری‌و تیمی هاوبەشی هەردوو دیوانی چاودێریی دارایی فیدراڵ‌و هەرێمی كوردستانی‌ دا بەیەکخستنی یاسای خانەنشینی لەسەرتاسەری عێراق بەهەرێمی کوردستانیشەوە.

هادی ئەکرەم، شارەزا لەیاسای خانەنشینی مەدەنی‌و سەربازی لەبارەی ئەوەی تا چەند راستە هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینانی سەربازی لەهەرێم راگیراوە، ئەو لەگفتوگۆیەکدا لەگەڵ ئاوێنە، وتی "بەڵێ ئەو بابەتە راستە، چونکە جیاوازی زۆر هەیە لەنێوان یاسایی خانەنشینی هەرێم‌و عێراق. یەکەم، پێشمەرگە لەسەر یاسای ٣٨ خانەنشینکراوە، پێشتر ئەوانەی بەحساب لەشاخ بوون سێ ساڵ خزمەتیان هەیە کراون بە١٥ ساڵ، بەسەر ئەم ساڵی خزمەت‌و ساڵی خزمەتی خۆیان پلەبەندی پێشمەرگە کراوە، بەڵام دوای ئەوە یاسای "یەکگرتوو"ی عێراقی دەرچوو لە٢٠١٤، بەهۆی کێشەی ئابووری‌و سیاسی حکومەتی هەرێم نەچووە ژێرباری جێبەجێکردنی، دواتر بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی ٢٥٩ لە٣ی مانگی حەوتی ئەمساڵ جێبەجێکرا".

وتیشی "دوای چەند دانیشتنێک لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگەو وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ نەگەیشتنە ئەنجام، لەبەرئەوەی لەهەرێم دەرماڵەی ژن‌و منداڵ هەژمارە، بەڵام لەعێراق ناکرێت، بڕوانامەکانیش جیاوازی زۆرە، لەهەرێم لەنۆی ناوەندییەوە بەپێی بڕوانامەکان ١٥%، ئامادەیی ٢٥%، دبلۆم ٣٠%، بەکالۆریۆس ٤٥%، ماستەریش ٧٥%، دکتۆراش ١٠٠%، بەڵام لەعێراق جیاوازی هەیە لەدیبلۆمەوە هەژمارە ئەویش لە٥%، بەکالۆریۆس ١٠%، ماستەر ١٥%، دکتۆراش ٢٠%".

ئەو هۆکاری زیاتر رونکردەوەو وتی "ئەوانەی لەوەزارەتی پێشمەرگە خانەنشینبوون دەرماڵەی مەترسیان هەیە، بەڵام لەعێراق نییەو لە١% باشترکردنی گوزەرانە، کەواتە ئەگەر یاساکە بەسەریاندا جێبەجێبکرێت بەشێکی زۆریان نیواو نیو مووچەکانیان کەم دەکات کە ئەمەش قورسە بۆسەر هەردوو هێزی دەسەڵات، لەبەرئەوە وەزارەتی پێشمەرگە داوای لەئەنجومەنی وەزیران کردووە ئەو بابەتە رابگیرێت، تاوەکو لەگەڵ حکومەتی عێراق دەکەونە رێککەوتن لەسەر خشتەیەک‌و چۆنیەتی هاوتاکردنەکە".

لەیاسای خانەنشینی عێراقدا ناوی دووبارە چارەسەرکراوە

ئەو شارەزا یاساییە ئاماژە بەکێشە بنەڕەتیەکەی خانەنشینانی سەربازی لەناو هاوتاکردنەکە دەکات، کە بەشێکی زۆریان بایۆمەتریان نەکردووەو حکومەتی عێراقیش داوای ژمارەی بێ هاوتا دەکات، ئەو وتی "وا بڕیارە لە٢٠ی ١٢ی ئەمساڵ سەرجەم کارەکان جێبەجێبکرێت، هەم لیستی مووچەکان، هەم بابەتی بایۆمەتری، هەم ناوی دووبارە، ئەویش عێراق خشتەیەکی ناردووە دەبێت ناوی چواری کەسەکەو دایکی‌و خێزانی‌ تێدابێت بۆئەوەی بزانرێت دووبارەی تێدایە یاخود نا، هێزەکانی ٧٠و ٨٠ش وابڕیارە بێتەوە سەر وەزارەتی پێشمەرگە ئەوەش لیژنەی بۆ دانراوە".

لەبارەی ناوی دووبارە، ئەو وتی "هۆکارەکە بایۆمەترییەو کەمکردنەوەی مووچەی خانەنشینی‌و رێکنەخستنی فایلی سەرجەم خانەنشینانە، بمانەوێت‌و نەمانەوێت کەموکوڕی لەهەموو لیستێکدا هەیە‌و ناوی دووبارەشی تێدەکەوێت".

پلە باڵاکان مووچەکانیان بەهاوتاکراوی زیاد ناکات

بەگوێرەی ئەو زانیاریانەی ئاوێنە لەبارەی چۆنیەتی هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینی سەربازی لەهادی ئەکرەم، شارەزا لەیاسای خانەنشینی مەدەنی‌و سەربازی دەستیکەوتووە، مووچەکە بەپێی ئەم هاوکێشەیە هاوتادەکرێت، "مووچەی خانەنشینی + دەرماڵەی خزمەت + دەرماڵەی دەوڵەت + 100 هەزار دینار". ئەو هاوکێشەیەش لەسەربازەوە تاوەکو پێش نەقیب سودمەند دەبێت، بەجۆرێک سەربازێک مووچەکەی ٣٥٥ هەزارە بەهاوتاکراویی دەبێت بە٥٠٠ هەزار لەگەڵ ١٠٠ هەزاری دەرماڵە "باشترکردنی گوزەران" دەبێتە ٦٠٠ هەزار، هەروەها ئەوانەشی لەخوار ملیۆنێکەوەن تەنیا ١٠٠هەزاری دەرماڵەی دەچێتەسەر.

هادی ئەکرەم، راگرتنی هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینی سەربازی لەلایەن وەزارەتی پێشمەرگەوە لەم خاڵەدا باس دەکات‌و دەڵێت؛ ئەوەی یاساکەی عێراقی راگرتووە لەرائید تاوەکو فەریقە کە هیچ زیادەیەکی ناچێتەسەر، بەڵکو مووچەکەشیان کەمدەکرێتەوە بەرێژەی ٥٠%، ئەو وتی "ئێستا لەهەرێم مووچەی خانەنشینی پلەی نەقیب ٩٩٩ هەزار دینارەو لەهاوتاکردندا ١٠٠ هەزاری پاڵپشتیی دەچێتەسەر، بەڵام پلەی رائید خانەنشینییەکەی نزیکەی ملیۆنێک‌و ١٨٠ هەزار دینارەو تاوەکو عەمید لەهاوتاکردن سوودمەند نابن".

لای خۆیەوە، لیوا محەمەد سابیر هەمەوەندی، شارەزای بواری سەربازی وردەکاری زیاتر لەهاوتاکردنی مووچەی خانەنشینانی سەربازی بۆ ئاوێنە باس کرد‌و وتی "فەریقەکان هەرچەندە بەشێکیان خانەنشین نەکراون شایەنیشین، مووچەکەیان شەش تا حەوت ملیۆنە، ئەگەر هاوتا بکرێت دەبێت بەچوار ملیۆن‌و ٢٠٠ هەزار، بەڵام لەبەرامبەردا خزمەتی باشی پێدەدرێت‌ کە بڕەکەی لە١٥٠ بۆ ١٦٠ ملیۆنە".

ئەمە لەکاتێکدایە بەجێبەجێکردنی یاسای خانەنشینانی یەکگرتوو، تەمەنی خانەنشینی دەبێتە ٦٠ ساڵ، هەر فەرمانبەرێکیش تەمەنی گەیشتبێتە ٤٥ ساڵ‌و ١٥ ساڵ خزمەتی هەبێت دەتوانێت بەئارەزوومەندانە خانەنشین بێت. هەر بەگوێرەی یاساکە، لەکاتی خانەنشینی فەرمانبەر لەتەمەنی یاساییدا ١٢ مووچەی کاتی خزمەتی بەسەریەکەوە وەردەگرێت.

ساڵی ٢٠٢٥ مووچەی خانەنشینانی سەربازی هاوتادەکرێت

بەپێی راپۆرتی وەزیری دارایی‌و ئابووری حکومەتی هەرێمی کوردستان، لەکوردستاندا ٢٧٧ هەزارو ٥٤١ کەس مووچەی خانەنشینیان هەیە، بەجۆرێک نزیکەی ١٦٠ هەزار خانەنشینیان مەدەنین‌و ٧٠ هەزاریشیان سەربازین‌.

بەوتەی هادی ئەکرەم "خانەنشینی سەربازی ئێستا وەستێندراوە بۆ ئەوەی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی بگەنە رێککەوتنێک، ناتوانین بڵێن بەبنەبڕی وەستێنراوە".

سەبارەت بەوادەی رێککەوتنەکەش، ئەو وتی "تاوەکو سەری ساڵی تازە یەکلادەبێتەوە، بەڵام حکومەتی هەرێم‌و بەتایبەت وەزارەتی پێشمەرگە سورە لەسەر ئەوەی مووچە، کە هاوتاکرا زیادبکرێت نەک کەمبکرێت بۆیە لەوحاڵەتەدا وەستێنراوە".

بەڵام محەمەد سابیر رەشبینە لەوەی کە هێزەکانی ٧٠و ٨٠ بەمووچەکانیان خانەنشین بکرێن، چونکە "ئەگەر مووچەکانیان هاوتای عێراق بکرێت، یەکەم زەحمەتە خانەنشینکردنیان چونکە ساڵی خزمەتیان نییە، دووەم بڕوانامەیان نییە، سێیەم ئەوراقی ئیزبارەیان (مەلەف و پاراوگە)یان نییە، چونکە ئەمانە خاوەن واسیتەن‌و دەسەڵات لەدەست خۆیانەو نایانەوێت ئەو یاسایە جێبەجێبکرێت".

پلە باڵاکان زیاتر لەهێزەکانی حەفتاو هەشتان

محەمەد سابیر ئاشکرای دەکات "کەسانێک کە خەڵکێکی ئەکادیمی‌و سەربازی رێکوپێکن‌و لەبنەڕەتەوە بەمافی خۆیان بەپلەکەیان گەیشتوون سوودمەند دەبن، بەڵام کۆمەڵێک خەڵک یەکسەر پلەیان پێدراوەو کراون بەلیواوعەمیدو فەریق زەرەرمەند دەبن، زۆربەی ئەمانەش لەیەکەی هێزەکانی ٧٠و ٨٠ن‌و لەسەر پشک پشکێنەی حزبی دانراون‌و خاوەنی پلەی راستەقینەی خۆیان نین".

وتیشی "هەیە لەدایکبووی ٤٠ بۆ ٥٠کانە لەو دوو هێزە دەوامی نەکردووەو مووچەی تەواویش وەردەگرێت، تیایاندایە ٤ بۆ ٦ ملیۆن دینار وەردەگرێت، پێشیانوتون تۆ بڕۆ بۆ ماڵەوە خانەنشینیت! بەڵام هیچ مەعامەلەیەکی خانەنشینیان بۆ نەکراوە، چونکە هیچ مەرجێکی خانەنشینیان تیا نییە. ئەمانە جگە لەوەی ناوی لەلیستی خانەنشینی هەیە، بەڵکو ناوی لەلیستی ئاسایەکەشدا هەیە، هەربۆیە پارتی‌و یەکێتی زۆربەی پێشمەرگەکانیان لەم جۆرە کەسانەن، هەیە تەمەنی ٨٠ ساڵەو خانەنشین نەکراوە".

ئەو شارەزا سەربازییە زانیاری زیاتر ئاشکرا دەکات‌و دەڵێت "کەسانێک عەقیدو لیواو فەریقن بەتایبەت لیواکانیان نەخوێندەوارە، زۆربەیان جێگری ئەفسەر بوون‌و مووچەخۆری حکومەتی ناوخۆین لەبەغدا، هەیانە عەقیدو نەقیب‌و رائیدە خۆی لەبەغدا خانەنشین کردووە یان دەریانکردووە، هاتووەتەوە لەناو یەکێتی‌و پارتی گەڕاندوویانەتەوە بەپلەیەکی بەرزتر بەموقەدەم خانەنشینە، مووچەی عەقیدەکەی عێراقی ملیۆنێک‌و ٢٠٠ هەزارە لەکوردستانیش لیوایەو ٦ ملیۆن وەردەگرێت".

سەبارەت بەژمارەی پلەباڵا نایاساییەکانیش لیوا محەمەد هەمەوەندی وتی "نزیکەی ١٠ هەزار کەس دەبن، ماقوڵە هەرێم تۆ کەست خانەنشین کردووە بەفەریق‌و یەک پەڕە لەناو مەلەفەکەیەتی‌و یەک ئەمری ئیداری تێدایە، بۆ خانەنشینکردنی ئەو سەربازانەش تاوەکو ئێستا ئەوەندەی من ئاگاداربم حکومەت هەنگاوی نەناوە، بەڵام وەزارەتی ناوخۆ کراوە".

جگە کێشەی بایۆمەتری؛ هێزە سەربازییەکان کێشەی فایلاتیشیان هەیە

هادی ئەکرەم باس لەوە دەکات ئێستا کێشەیەکی دیکەیان هەیە ئەویش ئەوەلیات‌و فایلاتی پێشمەرگەیە، ئەو وتی "کاتێک پێشمەرگەیەک خانەنشین دەبێت پێویستە فۆڕم یاخود دەفتەر خدمەی خانەنشینی هەبێت، ئەو دەفتەرەش هیچی بۆیان جێبەجێنەکراوە بۆ ئەو مەبەستەش لیژنەیەک دانراوە بەش بەش بەفایلەکاندا دەچنەوەو راپێچی وەزارەتی دارایی دەکەن،‌ بۆ ئەوەی لەوێوە بچێتەسەر خانەنشینی گشتی سەر بەوەزارەتی دارایی".

ناوبراو نهێنیەکی دیکەی ئاشکراکردو وتیشی "حکومەتی عێراق وەکو ئێران چۆن دەزگای (گیانبازی) هەیە، ئێستا عێراقیش هەمان کاری کردووەتەوە، ئەو تێیکۆشەرانەی بەپلەی بەرز بەهۆی خەباتی پێشمەرگایەتییەوە پێیاندراوە، ئێمە لەلایەکی دیکەشەوە سەدان کەس تریشمان هەیە بەوەزیرو جێگیری وەزیرو بەڕێوەبەری گشتی‌و راوێژکار خانەنشینن بەبێ ئەوەی لەو پلەیەدا کاریان کردبێت، دەبێت حکومەتی هەرێم‌و ناوەند رێکبکەون ئەوانە بکرێنەسەر دەزگای (گیانبازی) بەشێک لەکێشەکانیان بۆ چارەسەر دەبێت".

وەزارەتی پێشمەرگە ئاگاداری راگیرانی مووچەی خانەنشینانی سەربازی نییە

لیوا عوسمان، وتەبێژی وەزارەتی پێشمەرگە لەوبارەیەوە بە ئاوێنەی وت "وەزارەتی پێشمەرگە هیچ کارێکی لەسەر ئەو بابەتە نەکردووە، هیچ لێدوانێکیضشی نەداوە، هەر کارێک لەهەڵمەتی پێشمەرگەو خانەنشینانی پێشمەرگە بێت پشتگیری دەکەین، هیچ شتێک لەلای ئێمەوە نەبووە، ئێمە لەگەڵ هەموو هەوڵێکی باشداین بۆ رێکخستنی مووچە، ئاگاداری ئەو وردەکارییە نییم".

هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینان لەژێر وردبینی‌و خوێندنەوەدایە

د. نەرمین مەعروف، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەفراکسیۆنی یەکێتی بۆ ئاوێنە وتی "خانەنشینان هاتنە بەغدا سەردانی لیژنەو وەزارەتی دارایی‌و دادگای فیدراڵیان کرد بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی، ئەمەش وایکرد هەرێم لەمانگی تەمموزەوە مووچەی خانەنشینانی هەرێم هاوتا بکات‌، بەڵام بەشێک لەوانەی مەدەنی هێشتا کاریان لەسەر دەکرێت".

وتیشی "محمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لیژنەیەکی پێکهێناوە لەمانگی شەشەوە بۆ هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینانی هەرێم، لیژنەکەش پێکهاتووە لەوەزارەتی دارایی‌و خانەنشینی عێراق‌و نوێنەرێکی حکومەتیش، بەڵام ئەو لیژنەیە هێشتا کارەکانی خۆی تەواو نەکردووە، چونکە مەلەفی هاوتاکردنەکە چەند تەوەرێک دەگرێتەوە ئەویش مەدەنی‌و سەربازی‌و لێبڕین‌و سندوقی خانەنشینییە".

د. نەرمین ئەوەشی خستەروو "هەفتەی رابردوو بوو قسەم کرد لەگەڵ لیژنەکەو وتیان هێشتا کارەکانمان تەواو نەکردووە. ئەم پرسە لەبەغدا هێشتا یەکلانەکراوەتەوە، واتە ئەم بابەتەیە هێشتا لەوردبینی‌و خوێندنەوەدایە. لەبارەی راگرتنەکەش دواجار بڕیاری حکومەتی هەرێمە کە رایگرتووە، بەڵام بەکۆی ئەو پڕۆسەیە دەبێت لەلایەن ئەو لیژنەی بەغداوە یەکلاییبکرێتەوە، بەڵام دەبێت تا کۆتایی ئەمساڵ ئەو کێشانە چارەسەر ببن".

لەلایەکی دیکەشەوە سەگڤان سلێمان، جێگری سەرۆکی لیژنەی ئاسایش‌و بەرگری پەرلەمانی عێراق بەئاوێنەی وت "ئەو بڕیارە هیچ نەهاتووە لەپەرلەمانەوە ئاگاداری ئەو بابەتەش نین، ئاگاداری وردەکاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقین، بەڵام ئەو بڕیارە نەهاتووە".

ئاوێنە چیرۆکی خانەنشینێک دەگێڕێتەوە

سەعدوڵڵا باقی تەها لەدایکبووی ١٩٧٠یەو پێشمەرگەی هێزەکانی ٧٠ بووە لەناو وەزارەتی پێشمەرگە، ئەو نزیکەی سێ ساڵە خانەنشینکراوە، بەڵام هێشتا مووچەکەی هاوتای بەغدا نەکراوە، هەرچەندە ناوبراو ٣٣ ساڵ خزمەتی سەربازی هەیەو بەشداری شەڕی داعشیشی کردووە، بەڵام لەگەڵ ٧٣٠ ئەفسەر لەهێزەکانی ٧٠و ٨٠دا بەزۆر ئەمریکییەکان خانەنشینیان دەکەن، ئەو وتی "بەهاوتاکراوی ئەگەر مووچەکەمان کەم بکات ناڕەزایەتی دەردەبڕین‌و داوادەکەین وەکو خانەنشینانی مەدەنی لێ بێت".

ئەو پێشمەرگە خانەنشینە مووچەکەی ملیۆنێک‌و ٢٩٠ هەزارەو تەمەنی نزیکەی ٥٤ ساڵ بووە کە خانەنشینکراوە.