دووسەد ملیارەكەی بەغداو كراسەكەی عوسمان
ساڵح ژاژڵه‌یی
2021-11-12 701
كاتێك عوسمانی كوڕی عەفان شەهید كرا ئەمەویەكان ڕوداوی شەهید كردنی عوسمانیان بۆ خۆیا قۆستەوەو ویستییان لەو ڕێگایەوە خەلافەت بەدەست بهێنن چونكە عوسمانی كوڕی عەفان لە ئەمەویەكان بوو . بۆیە هەر كاتێك دەیانوبست شەڕێك بكەن ، كراسە خوێناویەكەی عوسمانیان بەرز دەكردەوەو دەیانگوت ئێمە غەدرمان لێكراوە .
ئەوەندە كراسەكەی عوسمان بەرزدەكرایەوە بۆ پاساو هێنانەوەی شەڕ ، تا ئێساش ئەمە بۆتە قسەو باسی ناو جەماوەر . كاتێك زۆر لە شتێك دەگوترێتەوە وباس دەكرێت برینی ڕأبوردوی پێ دەكولێنرێتەوە ، دەڵێن ها ها ئەمەشتان كرد بە كراسەكەی عوسمان . مەسەلەێەكی تریش هەیە هەر لە بابەتی كراسەكەی عوسمانە كە زۆر جار دەگوترێت ئەمەشتان كرد بە خوێنی سیاوەش كە لە كوردەواریدا بۆتە سیاوەحش . ئەمەش چیرۆكێكە لە بابەتی شەهید كردنەكەی عوسمان .
لە سەردەمی نێچیر بارزانیدا بۆ ئەوەی موچەی خەڵك كەم بكەنەوە پاساوێكی باشیان داهێنا و موچەی خەڵكیان كەم كردەوە بە ناوی پاشەكەوتەوە . واتە ئێمە موچەكانتات نابڕین و كەمی ناكەینەوە و بۆتان پاشەكەوت دەكەین بەڵام بە دوو مانگ جارێك و دەدرا . تا ئێستاش كەس ئەو موچە پاشەكەوتانەی وەر نەگرتۆتەوەو كەوتە قورگی شێرەوە .
لەم بارەیەوە یادگاریەكی خۆشم هەیە لەسەر پاشە كەوت . دیارە پاشەكەوت لای پارتی مێژویەكی كۆنی هەیە و لە كاتی ئاشبەتاڵیش پارەی پاشەكەوتمان زۆر بوو ئەوەش هەر بنەماڵەی بارزانی دەزانن چیلیێكراوە . ساڵی 1988 دوای ئەنفالەكان چوینە ناو ئێران . ژمارەیەكی زۆر ماڵە پێشمەرگە لە شاری سەقز بون . من ئەو كات بەرپرسی ئیدارەی مەكتەبی سیاسی بوم لە قاسمە ڕەش .
ڕۆژێك لە سەقز پێشمەرگەیەك هاتە لام و پێی وتم چەند پێشمەرگەیەكی یەكێتی لەو چایخانەیە كردویانە بە دەنگە دەنگ و جنێو دەدەن حەیامان چوە. منیش چوم بۆلایان و لێم پرسین كێشەتان چییە . وتیان مانگی 2500 تمەنمان هەیە و مال َو مناڵمان هەیەو بەشمان ناكات . پێم وتن یەكێتی هیچ پارەی نەماوە بڕیار وایە مانگی داهاتو 2000 تمەنتان پێ بدەن . هەر بەڕاستیش پارە نەبوو . سەیرم كرد پێشمەرگەیەك لەو پەڕەوە دوورە پەرێز دانیشتبوو گوێی گرتبوو . وتم برا بۆچی تۆش نایەیتە پێشەوەو قسەیەك بكەی . وتیان لێی گەڕی ئەو پێشمەرگەی پارتییە .
لێم پرسی ئەی ئێوە موچەتان هەیە. وتی بەڵی هەمانە. وتم هەموو مانگێك وەری دەگرن . وتی نەخەیربارزانی بۆمان كۆدەكاتەوەو بۆمان پاشەكەوت دەكات . كەواتە پارتی هەمیشە كار قایم بوەو ئەوان مێژویەكی كۆنیان هەیە لە پاشەكەوتكردندا .
كاتێك مەسرور بارزانی براگەورە بوو بە سەرۆكی حكومەت دریژەی بەو پاشەكەوتەی موچەی فەرمانبەران دا لە ژێر ناوی لێبڕینی موچەدا . واتە ڕێك وەكو ئەوە وایە كە دەڵێن : شەل نییە پای شكاوە .
پاساوی ئەم دوو سەرۆك وەزیرانە كەئامۆزای یەكترن بۆ پاشەكەت كردن و لێبڕینی موچە ئەوەیە كە حكومەتی هەرێم زیاتر لە27 ملیار دۆلار قەرزدارەو نرخی نەوت زۆر دابەزیوە . لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە دوو خاڵی زۆر گرنگ بدەم :
1-تا ئێستا جگە لە سەرانی بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانی نە پەڕلەمان و نەحكومەت و كەس نازانێت ئەم قەرزانە بۆچی كراون ، لە كوێ كراون ، كەی كراون و كێ كردونی . ئەوە نە بۆ خەڵك ڕون دەكەنەوەو نە ڕێگاش دەدن پەڕلەمان بە دوادا چون بكات . زۆر بەی بۆچونەكان لەسەر ئەوە هاوڕان ئەگەر لە هەندەرانیش پارە قەرز كرابێت نەگەڕێنراوەتەوە بۆ كوردستان و خراوەتە سەر حسابی سەرانی هەردو بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانی . بۆچونی تریش هەیە كە دەڵێن: لە بنەڕەتدا ئەو پارانە هەر پارەی خەڵك بوەو كردویانە بە پارەی خۆیان و ئێستا كردویانەتە قەرز بەسەر میللەتەوە . لەبەر ئەوەی هیچ حساباتێكی ئەم هەرێمە ئاشكرا نییە بۆیە هەموو گومانەكان ڕاستن .
دووەم: گرێبەستە نەوتییەكان بە شێوازێكی زۆر سەقەت كراون . زوربەی داهاتەكان بۆ كۆمپانیكانی نەوتەو ئاسانكاری زۆریان بۆ كراوە لە بەرامبەر بەوەی ژێر بە ژێر سەرانی هەردوو بنەماڵەش بونە شەریكی كۆمپانیاكان لەسەر حسابی میللەت .
تا چەندین ساڵ هەموو وەزارەتی نەوت لە جانتاكەی ئاشتی هەورامیدا بوو تا ئێستاش كەس نازانێـت ئەو گرێبەستانە چۆن كراون و ڕێگاش نادرێت كەس بە دوادا چون بكات .
دەمەوێت ئەوەشتان وەبیر بهێنمەوە كە كۆمپانیای دانا غاز بڕی یەك ملیار و سەد ملیۆن دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرت وەكو سزا لە بری ئەوەی ئاشتی هەورامی ڕێگای نەدا دانا غاز كاری كۆمپانیاكەی لە دەڤەری گەرمیان فراوا بكات و بەرهەمی غاز زیاد بكات بە هۆكاری ئەوەی ئەم كۆمپانیایە دەكەوێتەسنووری یەكێتی و بۆ ئەوەی داهاتی ئەم سنوورە زیاد نەكات . كەواتە دەبێ ئێمە چ ئومێدێكمان بەم دەسەڵاتە هەبێت ؟.
دوای ئەوەی كە هەرێمی كوردستانیان ڕو بەڕوی قەیڕانێكی دارایی زۆر سەخت كردەوە ، بە ناچاری ڕویان كردەوە بەغداو ماوەی چەندین مانگ قوباد تاڵەبەانی بە سەرۆكایەتی وەڤدێك چەندین جەولەی مەكۆكی بۆ بەغدا كرد .
قسە لەسەر ئەوە دەكرا كە هەرێم و بەغدا لەسەر ئەوە ڕێك كەوتون كە بەغدا بەشە بودجەی هەرێم بنێرێت و لە بەرامبەردا هەرێم رۆِژانە بڕی 250 هەزار بەرمیل ڕادەستی بەغدا بكات لەگەڵ نیوەی داهاتی گومرگ و ناوخۆی هەرێمی كوردستان . لەگەڵ ئەوەی تا ئێستا هەرێم نە نەوت و نەداهاتی گومرگی ڕادەستی بەغدا نەكردوە ، بەغدا ڕازی بوو تا كۆتایی ساڵی 2021 مانگانە بڕی 200 ملیار دۆلار بۆ هەرێم بنێِرێـت.
بەڵام بەغدا كەی بیەوێت بۆی هەیە ئەو بڕە پارەیە ببڕێت . بۆیە حكومەتی هەرێم هەموو مانگێك كە كاتی پێدانی موچە دێت سەرەتا باسی 200 ملیارد دینارەكەی بەغدا دەكات و موچە خۆران وەكو گیسكەكەی هەیاسی خاس لێ دەكەن و توشی نا ئومێدی و دڵە ڕاوكێیان دەكەن . دەڵێن كە پارەكەی بەغدا گەیشت موچە دابەش دەكەین . تا ئێستا پارەكە نەگەیشتوە ، هەفتەی داهاتو دەگات ، موژدەتان لێبێت گەیشت . ئێ جاری ئەوەی هەیە دابەشی بكەن و كەی ئەوەی بەغداش هات دابەشی بكەن . دەزانن بۆچی ئەمەشیان كردە كراسەكەی عوسمان بۆ ئەوەی كە پارەكەی بەغدا وەستێنرا، ئەمانیش لێرە دەست بكەنەوە بە لێبڕینی موچە . واتە ئەمان كارامەن بۆ خۆیان و بەهانەی لێبڕینی موچەیان هەمیشە ئامادەیە .
سەیركەن چۆن ئەمانە خەڵكی هەرێمیان لە ڕوی دەرونییەوە ناڕەحەت كردوەو دوارۆِژیان بەستونەتەوە بەو 200 ملیارەی بەغداوە .
لە كاتێكدا ئەمانە پێدانی موچەیان بەستۆتەوە بەو 200 ملیارەكەی بەغداوە ، كاتی خۆی كەپاشەكەوتی موچە دەستی پێكردوە بەرمیلی نەوت لە دەوری 40 دلاردابوو ، دواجار گەیشتە 25دۆلار . بەڵام ئێستا نرخی بەرمیلێك نەوت بەرزبۆتەوە بۆ 85 دۆلار .
لە لایەكی تریشەوە حكومەت بەناوی چاكسازیەوە موچەی پلەباڵاكان و تایبەتەكانی كردۆتە نیوەو ئەوانەشی لە موچەیەك زیاتریان هەیە بڕیویەتی . باجی هەموو شتێكی زیاد كردوە كە هاوڵاتیان ئەو زیادەیە دەدەن جگە لە كۆمپانیاكانی هەردوو بنەماڵە كە هیچ جۆرە باجیك نادەن . كەواتە قسەكەی ئاشتی هەورامی زۆر ڕاستە كە باسی پاشەكەوتی موچە دەكرا دەیگوت ئەگەر بەرمیلی نەوت ببێتە 100 دۆلاریش هیچ لە مەسەلەكە ناگۆڕێت و پاشەكەوت بەردەوام دەبێت كەواتە ئەگەر بەرمیلی نەوت ببێتە 120 دۆلاریش هەتا 200 ملیارەكەی بەغدا نەیەت هەر لێبڕینی موچە بەردەوام دەبێت .
ئەوەی دەمەوێت لە كۆتایی ئەم نوسینەدا باسی بكەم ئەوەیە كە لە 29 ساڵی حوكمڕانی ئەم دەسەڵاتەی ئێستادا بەردەوام كەسانی ڕۆشنبیر و دڵسۆز و نوسەرو ڕۆژنامە نوس كەم كورتیەكانی حوكمڕانییان باس كردوەو داویان كردوە كە چاكسازی بكرێت و هەرێم بەرەو پێشەوە بەرن ، بەڵام نەك باشتر كراوە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ خرابتربوە .
ئێمە هەمومان كاتێك بابەتێك دەنوسین و ڕومان لە دەسەڵاتدارنە بۆ ئەوەیە گوێمان لێ بگیرێت و بە قسەمان بكرێت و دەسەڵاتداران هەست بە هەڵەكانی خۆیان بكەن و خۆیان چاك بكەن ، چونكە ئەوان خۆیان خاوەن دەسەڵاتن و گۆڕانكاری هەر بە خۆیان دەكرێت . بەڵام لە ماوەی هەموو حوكمڕانی خۆیانیاندا نە چاویان هەبوو نوسینەكانی دڵسۆزانی ئەم گەلە بخوێننەوە و خەڵك ببین ، نەگوێشیان هەبوو كە ئاگاداری ڕەخنەو پێشنیارەەكانی خەڵكبن .
لەڕاستیدا ئەمانە شایستەی حوكمڕانی نین و رۆِژگار ئەوانی سەپاندوەو دواڕۆژی ئەم هەرێمەو ئەم میللەتەیان خستۆتە بەردەم مەترسی گەورەوەو ئەمانە تەنها بیریان لەوەیە كە داهاتی ئەم وڵاتە بۆخۆیان تاڵان بكەن و ئامادەش نین دەستبەرداری دەسەڵات ببن . پرسیاری گرنگ لێەدا ئەوەیە : ئایا تەنها دەسەڵات تاوانبارە بەرامبەر بەهەموو ئەو نەهامەتیانەی بەسەر ئەم هەرێمەدا هاتوە ؟.
لە وەڵامدا دەڵێم : نەخەیر ئێمەی هاوڵاتیش تاوانبارین چونكە بە هەموو بڕیارەكانی حكومەت ڕازین و گوێڕایەلی فەرمانەكانی ئەوانین . سامانی ئەم وڵاتەیان تاڵان فرۆش كرد دەنگمان نەكرد . موچەیان بۆ پاشەكەوت كردین ، دەنگمان نەكرد . موچەیان بڕین دەنگمان نەكرد . نیوەی خەلكی كوردستانیان ڕادەستی بەغدا كردەوە بەناوی ڕیفراندۆمەوە ، دەنگمان نەكرد . هەرچی باسی ئازادی بكات حوكمی دەدەن قسەناكەین ،ئەوەتا كۆڕەوی گەنجانمان دەستی پێكردوەو سەیركەن لە بیلاڕوسیا توشی چ كارەساتێك بون فزەمان لێوە نایەت و دەبوو ئێستا هەموو میللەت بڕژانایە سەر شەقام . هەموو كاردانەوەكانمان بەرامبەر بەوهەموو تاوانانەی دەسەڵات ئەوەیە :
بەخوا ئەم جارە نەچوم بۆ دەنگدان تۆڵەی خۆم لێكردنەوە . بەڵام تۆ بچیت یان نەچێت بۆ دەنگدان ئەو سوارەو تۆش پیادەو بار بەر . ئەگەر سەیریش بكەن ڕۆژانە بە سەدان نوسین لەسەر ئەم بارودۆخە لەسەر شاشەی سایتە ئەلكترۆنیەكان بڵاو دەكرێتەوەو ڕەخنە لە حكومەت دەگیرێت و ڕێنمایی بە حكومەت دەدرێت . بەڵام ئەوە ماوەی 29 ساڵی حوكمڕانی ئەم دەستەمافیایە بەڵام ئەوان نە لە ئەنجامی هەڵبژاردنی چاویان هەیە هەڵەكانی خۆیان ببینن نە گوێشیان هەیە داواكاریەكانی خەڵك ببیستن . كەواتە نوسین وەكو ئەوە وایە ئاسنی سارد بكوتی .
بە بۆچونی خۆم سەرەتای قۆناغێكی نوێی گۆڕانكاری لە هەرێمی كوردستان و عێراق لە ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەم جارەی پەڕلەمانی عێراق خەمڵیوەو كۆمەڵگا لە ژانێكی گەورەدایە . كاتی ئەوەیە هەمومان خۆمانی بۆ ئامادەبكەین و بە كردار بەشداری بكەین سنووری قسەو نوسین و گلەیی تێپەڕێنین و نەفەس درێژ و كۆڵ نەدەربین و بێ ئومێد نەبین چونكە هەموو وڵاتانی پێشكەوتوی جیهانیش بەم قۆناغی ئێستای ئێمەدا گوزەریان كردوە لە نوسینی داهاتومدا باسی ئەوە دەكەم چی پێویستە و چی باشە لەم قۆناغەدا ئەنجامی بدەین و كاری بۆ بكەین .