ئا: وریا حسێن

چوارى ئەم مانگە کاتێک پەرلەمانى عیراق ویستى یەکەم خوێندنەوە بۆ هەموارکردنەوەى یاساى بارى کەسێتى بکات، ئاگرى لەناو پەرلەمان بەرداو خوێندنەوەکە دواخرا، دواتریش ئاگرەکە پەڕیەوە ناو شەقامى عێراقى‌‌و تا ئێستاش مشتومڕ سەبارەت بەتێپەڕاندنی ئەم هەموارکردنەوەیە بەردەوامە کە بە"هەمواری جەعفەری" ناودەبرێت، پێشبینیش دەکرێت لەئەگەری تێپەڕاندنیدا لێکەوتەی سیاسی‌و کۆمەڵایەتی بەدوای خۆیدا بهێنێت.

سۆزان مەنسور کەریم، پەرلەمانتارى عیراق‌و دوو پەرلەمانتارى سونەو شیعە کە هەرسێکیان ئافرەت بوون لەبەشى میدیایى ئەنجومەنى نوێنەران، کۆنگرەیەکى ڕۆژنامەوانیان بەست، بەتوندى دژى هەموارى یاساکە وەستانەوەو وتیان "ئەوەى لەپەرلەمان ڕوودەدات دژى پێکەوە ژیانى پێکهاتەکان‌و کۆمەڵگاى نوێى عیراقیە".

لایەنە شیعەکانی "چوارچێوەی هەماهەنگی" کە سوورن لەسەر تێپەڕاندنی هەموارکردنی باری کەسێتی‌، پشت ئەستورن بەزۆرینەی پەرلەمانیی خۆیان‌و مەرجەعیەتی شیعە لەنەجەف کە پشتیوانیەتی. هاوکات  پاڵپشتیی بەشێک لەفراکسیۆنە سوننەکانیشیان دەستەبەر کردووە، کە ئەمانیش لەبەرامبەردا خوازیاری دەرکردنی یاسای لێبوردنی گشتین بۆ هەزاران زیندانی سوونە. ئەمەش بەڕێککەوتنێکی سیاسی وەسف دەکرێت بۆ تێپەڕاندنی هەردوو یاساکە پێکەوە، سۆزان مەسنور دەڵێت "ئەوەی ڕوودەدات لەسوودى کۆمەڵگاى عێراقى نیە".

کێشەى هەرە گەورەى ئەوانەى دژى هەمواى یاساى بارى کەسیێتین، دەستکاریکردنى تەمەنى یاسایى شووکردنى کچانە بۆ خوار ١٨ ساڵ، لەگەڵ پاشەکى تەڵاقى ئافرەتان کە بەشێوەیەکى گشتى بەرگى مەزهەبى بە بەر یاساى بارى کەسێتى دەکات.

بەهار مەحمود، پەرلەمانتارى پێشووى عێراق‌و خاوەن بڕوانامەى دکتۆرا لەیاسا، هەموارى یاساى بارى کەسێتى بە "کارەسات" وەسف دەکات، چونکە ئەگەر هەموارەکە بکرێت. عێراق هەنگاوێکى ناوە بەتەواوى پێچەوانەى چەندین ڕێکەوتن‌و بەڵێنامەیە کە عێراق دەربارەى مافەکانى ژن‌و منداڵ ئەنجامیداوە، هەمیش پێچەوانەى دەستورى عێراقە.

بەهار بەئاوێنەى وت "ئەو یاسایەى ئێستا هەیە هى ساڵى ١٩٥٩یە، قانونێکى مەدەنى‌و گونجاوە بۆچى بگەڕێنرێتەوە بۆ دواوە؟!".

بەبڕواى دکتۆرە بەهار ئەو هەموارەى داواى دەکرێت سیفاتى یاسایى نیەو عێراق بەرەو نائارامى دەبات، گرنگترین پرسیاریش ئەوەیە ئایا لەمەودا هاوسەرگیریی نێوان پەیڕەوانی ئایینزاکانی شیعەو سونە چى لێدێت؟ ئەگەر شیعەو سوونە هەریەکەو بارى کەسێتتى خۆیان بەجۆرێک ڕابگرن دۆخەکە بەرەو چى دەڕوات؟

بەهار لەمبارەوە وتی "ئێمە چەند ساڵە ئایین لەدەوڵەت جیا دەکەینەوە، ئێستا عێراق دووبارە بەرەو ویلایەتى فەقێ هەنگاو دەنێت".

٨ى ئاب، سەدان ژن لەبەغدا کۆبونەوە دژى هەموارى یاساى بارى کەسیەتى وەستانەوە، بەدروشمى (نەخێر بۆ پەرلەمان، نەخێر بۆ هەموار)، توڕەیى خۆیان بەرامبەر هەموارەکە پیشان دا. ڕۆژێک دواتر ئاگرى توڕەیى پەڕییەوە بۆ کوردستان‌و لەسلێمانى‌و هەولێریش بەهەمانشێوە چالاکوانانى بوارى مافەکانى ژنان بەدەنگێکى بەرز دژى یاساکە وەستانەوەو دژ بەمافەکانى ژنان‌و منداڵانیان زانى‌و بڕوایان وابوو پرۆسەی دیموکراسیەتى عێراق پاشەکشە پێ دەکات.

بەهار مونزیر، سەرۆکى رێکخراوى گەشپێدانى خەڵک (پى دى ئۆ) یەکێک لەو چالاکوانانە زۆر توندە لەسەر هەموارى یاساکەو لەگفتگۆیەکى لەگەڵ پەیامنێری ئاوێنە دوودڵى خۆى نەشاردەوە لەوەى کە دەبێت هەموارەکە ڕابگیرێت، پێى وابوو ئەوەى لەهەموارەکەدا هاتووە "قێزەونترین بیرکردنەوەیە"، چونکە پەیوەندی ڕاستەوخۆى بەپێشێلکردنی مافى منداڵەوە هەیە، بۆیە گرنگە هەموان بەبێ جیاوازى ڕەتى بکەنەوە.

بەهار وتى "یەکێک لەکەموکورتییە بنەڕەتیەکانى ئەم یاسایە ئەوەیە دەستى دایک‌و باوک واڵا دەکات لەوەی بە ٩ ساڵى کچەکانیان بەپێی مەزهەبى جەعفەرى بدەن بەشوو".

بەهار مونزیر، هێندە توندە لەسەرى، هەموارەکە بە"هەموار" ناوبات، بەڵکو بە پێشکەشکردنى "دواکەوتوویى" وەسفى دەکات‌و ئاماژە بۆ ئەوە دەکات  لەساڵى ٢٠١٧وە ئەم یاسایە کە بە"جەعفەر"ى وەسف دەکرێت. کۆشش دەکەن نەچێتە بواری جێبەجێکردنەوەو لەدژى وەساتاونەتەوە، ئەو وتی "تا نەچووبیتە ناو کەمپی ئاوارەکان، نازانیت کێشەى بەشوودانى منداڵان چ کارەساتێکى دروستکردووە".

وتیشی "ڕاستە یاساکە بۆ عێراقە، بەڵام کاریگەرى لەسەر کوردستانیش دەبێت".

ئەگەرى زۆرە توڕەیى شەقامى عێراقى‌و کوردى دژى یاساکە گەرمتر بێت، ئامانجەکەش ئەوەیە "یاساکە هەموار نەکرێت"، چونکە لەدوای هەموارکردنەوەی یاساکە، لەپرۆسەی هاوسەرگیرییدا دەسەڵات لەدادگاكان وەردەگیرێتەوەو دەدرێت بەپیاوانی ئایینی. هەروەها داوای دیاریكردنی مەزهەبی شیعەو سوننە  دەكرێت لەكاتی پرۆسەی هاوسەرگیرییداو هەركاتێكیش ناكۆكی لەنێوان ژن‌و مێرددا روویدا، دەبێ ژنەكە بچێتە سەر مەزهەبی مێردەکەی. بەگوێرەی ماددەیەكی تری هەمواركردنەوەكە رێگە بەهاوسەران دەدرێت لەدەرەوەی دادگاكان پرۆسەی هاوسەریی بکەن، لەكاتێكدا بەگوێرەی دەقی یاساكە ئەمە پێشێلکارییەو سزای لەسەرە، هاوكات بۆ تەمەنی هاوسەرگیریی ساڵی پێگەیشتن "باڵغ بوون" دیاریكراوە، كە لە تەمەنی نۆ ساڵییەوە بۆ دوانزە ساڵی دەست پێدەكات، واتا بەو هەمواركردنە رێگە دەدرێت كچان لەو تەمەنەدا شوو بكەن. بەبڕوای زۆرێک لەچالاکوانانی بواری مەدەنی دەستکاریکردنی یاسای باری کەسێتی کە لەساڵی ١٩٥٩دا لەچوارچێوەی  یاسایەکی مەدەنی‌و دادگادا بڕیاری لەسەر هاوسەرگیری، جیابوونەوە، نەفەقە، بەخێوكردنی منداڵ داوە، پاشەکشەیەکە لەو مافانەی 60 ساڵە بۆ خێزانەکان‌و ژنان‌و منداڵان دەستەبەر کراوە. بەڵام پێچەوانەى ئەوەش ڕایەک هەیە کە بڕواى وایە "هەموارەکە بکرێتەوە".

شێخ عیسا بەرزنجى، نەوەى شێخ ئیسماعلى ولیانى‌و یەکێک ڕێبەرانى پەیڕەوى شیعە لەهەرێمى کوردستان بڕواى تایبەتى خۆى هەیە دەربارەى هەموارەکەو لەگفتۆگۆى لەگەڵ ئاوێنە جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە ئەو قسانەى دەکرێت دەربارەى هەموارەکە راست نین، ناوبراو نمونەیەکى بۆ پەیامنێرى ئاوێنە هێنایەوە کەوا "ئەوەى دەوترێت پێغەمبەرى  ئیسلام کچێکى تەمەن ٩ ساڵى هێناوە ڕاست نیەو بۆى دروستکراوە". شێخ عیسا وتی "گوایە بەپێی هەموارەکە کچ لەتەمەنى ٩ ساڵ بەشوو دەدرێت، من خۆم هیچ کات ڕازى نابم کچەکانم بەشوو بدرێن لەو تەمەنەدا، بڕواش ناکەم هیچ ئایینێک بەوە ڕازى بێت، بەڵام بەگوێرەى کەش‌و هەواو شوێن تەمەنى باڵغ بوون دەیگۆڕێت".

وتیشى "ئەو پەرلەمانە خەڵک هەڵیبژاردووە ئەوان کارى خۆیان دەکەن".

بەگوێرەى زانیارییەکانى ئاوێنە، توەڕەیى لەیاساى "هەموارى جەعفەرى" ڕەنگە لەم هەفتەیەدا زیاتر بێت، چونکە چالاکوانانى ژنان لەچەندین لاوە سەرقاڵى دورستکردنى گروپى ناڕەزایەتین بۆ ڕەتکردنەوەى هەموارەکە هاوشێوەى ساڵى ٢٠١٧.

ئاوێنە پڕۆژەیەکی میدیایی بەهاوبەشی لەگەڵ "قریب" بەڕێوەدەبات

ئاوێنە بۆ ماوەی دوو ساڵی داهاتوو پڕۆژەیەکی میدیایی هاوبەش بەسپۆنسەری "قەریب" بەڕێوەدەبات.

لەم پڕۆژە میدیاییەدا بایەخێکی تایبەت دەدرێت بەگەنجان‌‌و ژنان‌و پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم‌و حکومەتی ناوەندی عێراق‌و هەڵبژاردنی کوردستان.

لەچوارچێوەی ئەم پڕۆژەیەدا، ئاوێنە بەشێوەیەکی پیشەیی‌ کار لەسەر ئەو  بابەتانە دەکات‌و چەندین راپۆرت‌و فیچەر پێشکەش بەخوێنەرو بینەرانی دەکات.

"قریب" بەرنامەیەکی هەرێمایەتییە بەسپۆنسەری ئاژانسی فەرەنسی بۆ پەرەپێدان "AFD‌"و لەلایەن ئاژانسی فەرەنسی بۆ گەشەپێدانی میدیایی CFI جێبەجێدەکرێت.