ئەگەر تۆزێك تەماشای میّژوو ی جیهان و بەتایبەتی رۆژهەڵات بكەین، ئەو هاوكێشەیەمان بۆ روون دەبێتەوە كە تاوەكو ژمارەی دانیشتوانی شوێنێك زیاد بكات و پێویستی ژیان زۆرتر بێت، پێداویستیەكانی رۆژانەش لە نێوخۆدا كەمتر دەبێت و بۆ دابینكردنی بەدوای ئامراز و شوێنی نوێدا دەگەرێیت. ئەو كۆچ و داگیركاری و تێهەڵدانانەی وڵاتان لە كاتی لاوازیاندا لەبەرچاوە، كەس لە هاتنی مەغۆلەكان و داگیركاری رۆژهەڵاتی ناوەند و هاتنی گەلانی هیندوئۆرپی و دەرپەراندنی گەلی یۆنان و دورگەی كریت و هاتنی ئەسكەندەری مەكدۆنی و سوپا زەبەلاحەكانی رۆژئاواو و شەروشۆرٍی ئیمپراتۆریەتەكانی بیزەنتە و رۆمان و فارس و دواتریش داگیركاری ئیسلام و خۆسەپاندن و دەرپەرٍاندنی دانیشتوانە بنەرٍەتەكەی ناوچەكە لە كاتی داگیركاریە هەمەجۆرەكاندا، ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێت كە سێ فاكتەری سەرەكی هەن بۆ داگیركاری و غەزوی ناوچەكانی جیهان لە میّژوودا كە پاڵ بە گەلانەوە دەنێن لە شوێنی خۆیان بجوڵًَێن و شوێنی دیكە داگیربكەن:
*برسێتی و قاتوقرٍی و نەبوونی و بارودۆخی لەباری ژیانی میلەتان و گەرٍان بەدوای رزق و پاروو بۆ تێربوون دابینكردنی ژیانی ئاسایی خەڵك.
*زۆربونی ژمارەی دانیشتوان و گەرٍان بە دوای شوێنی نوێ بۆ دەستەبەری پێداویستی و شوێنی ژیان و ئاسوودەیی .
*هەوڵی بەدەستهێنان ویان زەوتكردن و دزین و دەستبەسەرداگرتنی سەروەت و سامانی ئەویتر .
بەكورتیەكەی: ئێستا خەڵكی ناوەڕاست و باشووری عیراق بەو ئاستە رۆشنبیریانەوە لە وەزعێكدان سەرجەم فاكتەرەكانیان تێدایە بۆ هەرچۆرە داگیركاریەك بەهەر شێوەیەك بێت، بە سیاسەت بێت یان بە فرتوفێڵ، یان بە هێز و زۆرەملێ.
*ژمارەی دانیشتوانی عیراق تەقیوەتەوە و كەس لەكەس نیە و بەردەوام زاوزێ و زۆربون بە شێوەیەكی نارێكخراو و پشێوی بوەتە هۆكاری سەرەكی ئەو وەزعەی عیراقی ئەمرٍۆی تێدایە و كەس باسی ناكات.
* سیاسەتی دەوڵەت بەم شێوەیە و بە خۆدزینەوە و پشتگویخستنی قەیرانە كۆمەڵایەتیەكان زیاتر دەكات و هۆشیاری و ئاستی رۆشنبیریی گەلی عیراق و بەو پشێویە خێزان دروستكردن، دەرئەنجامەكەی ئەوەندە ترسناكە كە كەس بیری لێناكاتەوە، پرژەی زیانەكانی تا گوێدەگات.
*زۆرینەی خەڵكەكە هەژار و داماون (سەرەرای داهاتی نەوت), سیاسەتی دابینكردنی بژێوی ژیان بۆ خەڵك لە سەدەكانی پێشودا دەسورێتەوە.
*نەبوونی پێداویستیە سەرەكیەكانی خەڵك پاڵی پێوەی دەنێن كە بەهەر شێوەیەك بێت لە كەمترین ئاستدا بژێوی ژیان دابین بكەن و بەتایبەتی بە گەندەڵی و هەوڵی داگیركاری و زەوتكردنی مافی خەڵی دیكە بدەن.
*لە حاڵەتێكدان هەوڵی بە ئاسان دۆزینەوەی سەرچاوەی بژێوی ژیان لەسەر حسابی ئەویتر دەدەن بێ ئەوەی بیر لە هیچ شتێكی راست بكەنەوە، جا بە هەر شێوەیەك بێت، لەسەر حسابی شەرەف و ئەو قسە زلانەش بێت كە رۆژانە تەنها بۆ قسە باسی دەكەن.
بۆیە، ئەو فاكتەر و هۆكارە سەرەكیە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیریە وادەكات ، ئەگەر بە وردی تەماشای كوردستان بكەین دەبینین لە عیراق زیاتر لە ژێر هەرٍەشەی ئەو خەڵكەن كە لە زیان زیاتر هیچی بۆ ئێمە تێدا نیە و ئایندەی ئەو واقعەی دەیبینین لە كوردستان زۆر مەترسیداە و دەسەڵاتی هەرێمیش لەو بارەوە لە گوێی گادا نوستووە. هەر بۆیە ئەگەر پێشتر بە ئاگر و ئاسن و زولًم و داگیركاری مامەڵەیان لە گەڵا ئەم میلەتە كردووە ئەوا ئەمرٍۆ بەو جۆرە و ئایندەی كوردستان لە ژێر هەرٍەشەی ئەو داگیركاریە نوێیەی عیراقدایە.