كورد له‌ناوجه‌رگه‌ی جه‌نگی ئه‌رمینیاو ئازه‌ربایجاندا
نەوزادی موهەندیس
2020-10-05 1263
•له‌مێژوویه‌كی دێرینه‌وه كورد له‌ناوچه‌ی قه‌فقاسدا ژیاوه‌و جێگه‌و پێگه‌و ده‌سه‌لاَتی هه‌بوه هه‌ر له‌زه‌مانی ئیمپراتۆریه‌تی میدیاوه‌و دوای ئه‌وه‌ش توانیویه‌تی پارێزگاری له بوون و مانی خۆی بكات گه‌رچی به‌لاوازی و ژێر ده‌سته‌ی ده‌سه‌لاَت و ده‌وڵه‌ته‌كانی تریش بوبێت. كورد له‌وناوچه‌یه‌دا گه‌لێكی نه‌ناسراو نه‌بوه و نیشه، به‌ڵكو هه‌موان مێژوو جوگرافیا و ڕۆڵ و كاریگه‌ری كورد ده‌زانن و پێی ئاشنان. به‌لاَم هه‌میشه‌ش ویستویانه بچوك و بێده‌سه‌لاَت و په‌رته‌وازه‌ی بكه‌ن و خاك و كۆمه‌ڵگاكه‌ی داگیر و دابه‌ش بكه‌ن .هه‌روه‌ك چۆن له‌گه‌ڵ كوردستانی گه‌وره‌دا كردیان له‌ساڵی 1916 و دواتریش له‌دوای جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانه‌وه. ئه‌و به‌شه‌ی كوردستان كه‌وتۆته نێوان هه‌ردوو كۆماری هه‌ڵوه‌شاوی یه‌كێتی سۆڤیه‌تی جاران ئازه‌ربایجان له ڕۆژهه‌لاَت كه له 30/8/1991 له یه‌كێتی سۆڤیه‌ت جیابۆوه و سه‌ربه‌خۆیی خۆی ڕگه‌یاند، و ئه‌رمینیاش له‌ڕۆژئاواوه كه ئه‌میش به‌هه‌مانشێوه له‌ساڵی 1991دا سه‌ربه‌خۆی خۆی ڕاگه‌یاند.
• كوردستانی سوور یان پارچه‌ی پَنجه‌می كوردستان دامه‌زرێنرا له‌دوای سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی به‌لشه‌فی ڕوسیاو دواتریش له ساڵی 1929دا ئه‌و كۆماره سوره‌ش هه‌ڵوه‌شێرانراوه.دوای ساڵی 1991 و ئازادبون و سه‌ربه‌خۆبوون و جیابونه‌وه‌ی كۆماره‌كان له یه‌كێتی سۆڤیه‌تی جاران ئه‌م هه‌رێمه كوردنشینه بوه جێگه‌ی ناكۆكی نێوان ئه‌رمینیا و ئازه‌ربایجان و هه‌ریه‌كه‌یان ده‌یویست بیخاته ژێر ڕكێفی خۆیه‌وه له‌ناوچه‌ی ناگۆڕنۆ- قه‌ره‌باغ. ئیدی له‌و كاته‌وه چه‌ندین گه‌ڕی شه‌ڕی گه‌رم و ناكۆكی سیاسی و سه‌ربازی له نێوانیاندا هه‌لاَیساوه و هه‌مووشی له‌سه‌ر خاك و ئاو و كۆمه‌ڵگای كوردنشینی ئه‌و ناوچه‌یه بوه و زه‌ره‌ر و زیانی گه‌وره هه‌ر به‌ر كوردان كه‌وتوه.
•له‌ئێستادا و ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌كه له 28/8/2020وه جه‌نگێكی گه‌رمی توند هه‌لاَیساوه‌ته‌وه و ئه‌م جاره‌یان و له‌م قۆناغه شڵه‌ژاوه‌ی دونیادا له‌لایه‌ك به‌هۆی نه‌خۆشی كۆرۆِنا و له‌لایه‌كی تریش بوونی شه‌ڕی گه‌رم و ململانێی توندی سیاسی و ئابوری و ئه‌منی له‌ناوچه‌ی ڕۆژهه‌لاَتی ناوه‌ڕاست و ده‌ریای سپی و ناوچه‌ی قه‌فقاس و ململارنێی ئه‌مریكا و چین و كۆریاكان مه‌ترسیه‌كان گه‌وره‌تر و تۆقێنه‌رترن.چونكه له‌لایه‌ك ولاَتانی توركیا و ئێران به ڕاسته‌وخۆو ناڕاسته‌وخۆ ده‌ستتێوه‌ردانیان كردوه و هه‌ریه‌كه به ئاشكرا و به‌نهێنی و به‌ناردنی شه‌ڕكه‌ران و توندڕه و تیرۆریستانی سه‌ر به‌خۆیان و چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی و فڕۆكه و ..هتد. یارمه‌تی لایه‌ك ده‌ده‌ن. ئه‌وه‌ی جێگه‌ی تێڕامانه ئه‌وه‌یه كه توركیای سونه مه‌زهه‌ب یارمه‌تی ئازه‌ری توركی شیعه مه‌زهه‌ب ده‌دات ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی وه‌ك ده‌ڵێن ((نه‌ته‌وه‌یه‌كن له دوو ولاَتدا)) و له‌ولاشه‌وه ئێرانی شیعه مه‌زهه‌بی ئیسلامی یارمه‌تی ئه‌رمینیای مه‌سیحی ئه‌رسۆده‌كس ده‌دات.ته‌نها له دژایه‌تی توركیا.به‌م شێوه‌یه ئه‌م جه‌نگه بۆته هۆی بازدان به‌سه‌ر ئاین و نه‌ته‌وه و مه‌زهه‌به جیاوازه‌كاندا و ته‌نها به‌رژه‌وه‌ندیه سیاسی و ئابوری و ئه‌منی و جیۆپۆله‌تیكه‌كان ڕۆڵیان هه‌یه و جوگرافیا و هێزی ناوچه‌كه‌یان دابه‌شكردوه.
•پرسیاره‌كه لێره‌دا ئه‌وه‌یه ،كورد پێگه و ڕ‌وڵی چییه له‌م جه‌نگه‌دا؟ ئایا زیانی پێده‌گات؟ یان هه‌روه‌ك ته‌ماشاكه‌ر بمێنێته‌وه؟به‌رژه‌وه‌ندی كورد چیه له‌م جه‌نگه‌دا؟ و ده‌یان پرسیاری تریش.
•بۆ وه‌لاَمی ئه‌م پرسیارانه پێویسته گه‌رچی به‌كورتیش بێت سه‌یرێكی مێژوو و ڕابووردوو بكه‌ین و هه‌ڵوێستی ئه‌و دوو ولاَته به‌رامبه‌ر كورد بزانین،ئه‌وكات بڕیار بده‌ین كه كورد چی بكات و به‌رژه‌وه‌ندی له‌گه‌ڵ كامیاندایه و به چ جۆر و به چ لایه‌كدا بیشكێنێته‌وه.
•هه‌ڵوێستی ئازه‌ره توركه‌كان ،هه‌میشه توند بوه به‌رامبه‌ر كورد و هه‌رگیزخۆشی پێیان نه‌هاتوه و گه‌ر هه‌نگاو و كار و كرده‌وه‌یه‌كی ئه‌رێنیشی هه‌بوبێت ته‌نها كاتی و بچوك و قه‌تیس بوه، هه‌ربۆخۆشی له ژماره‌ی دانیشتوانی له‌ساڵی 2010دا كورد ڕێژه‌ی ته‌نها 13ر0 % ی كۆمه‌ڵگای ئازه‌ری پێكهێناوه كه ده‌كاته 150-180 هه‌زار كوردی كرمانجی شیعه مه‌زهه‌ب و ئیسلامن. ئه‌م دوژمنایه‌تیه‌ی ئازه‌ریه‌كان بۆ كورد له‌به‌رئه‌وه بوه كه له چاوی حكومه‌ت و ده‌سه‌لاَتدارانی توركیاوه ڕوانیویه‌تیه كورد و ئاینده و داخوازی و مافه ڕه‌واكانیه‌وه و له‌هه‌ر جێگه‌یه‌كیش ده‌سه‌لاَتی هه‌بوبێت دژایه‌تی كوردی كردوه ،ئه‌وه‌تا له‌ناو ئێرانیشدا له‌شاری خوێی و شه‌ڵماش و ..هتد. ڕێگه نادات كورد ئازادانه داواكاریه ڕۆشنبیریه‌كانی خۆی بلاَوبكاته‌وه و كه‌لتور و فه‌رهه‌نگی كوردی ڕابگه‌یه‌نێت.هه‌رزووش سه‌فیری ئازه‌ربایجان له توركیا ڕایگه‌یاند كه كورد له ڕێگه‌ی یه‌كێتی و په‌كه‌كه و په‌یه‌ده‌وه یارمه‌تی ئه‌رمه‌نیه‌كان ده‌ده‌ن له‌م جه‌نگه‌دا,وه‌ك پێكه‌وه‌به‌ستنی سیفه‌تی تیرۆریستی به‌كورده‌وه وه‌ك چۆن ده‌ڕواننه په‌كه‌كه و په‌یه‌ده.
•هه‌ڵوێستی ئه‌رمه‌نه‌كانیش زۆر باشتر نیه له ئازه‌ریه‌كان بۆ كورد،ئه‌وان به‌درێژایی مێژووی جه‌نگی ڕوسیای قه‌یسه‌ری و عوسمانیه‌كان هه‌میشه پێشقه‌وڵی سوپاكانی ڕوسیا بوون بۆ داگیركاری و كاولكاری كوردستانی باكور و كوردیش به‌داخه‌وه به‌ناوی ئیسلامه‌وه و فریواندنیه‌وه هه‌میشه پێشقه‌وڵی سوپای عوسمانیه‌كان بوه و به‌هۆی دراوسێیه‌تی كوردستان و ئه‌رمه‌نستان و نزیكیان له‌یه‌كه‌وه هه‌میشه بونه‌ته دوو شه‌ڕكه‌ری خوێنه‌خۆری یه‌كتر و ئه‌رمه‌نیه‌كان تائێستاش تاوانی جینۆسایدی خۆیان له‌ساڵی 1915 ده‌خه‌نه سه‌ر ئه‌ستۆی كورد، ژماره‌ی كورد له ئه‌رمینیادا ده‌گاته 42139 كوردی كرمانجی و ئێزیدین ، ئه‌مانیش له مێژه ڕادیۆو و ئه‌نستیتۆی كورد و كۆلێژی زمانی كوردی و ڕۆژنامه‌ی كوردیان هه‌یه،به‌لاَم به‌هه‌مان شێوه‌ی هه‌موو داگیركارانی كوردستان هه‌ر بۆ تاكتیك بوه و هیچی تر،هه‌رچه‌نده گرنگی و كاریگه‌ری خۆشی هه‌بوه و مایه‌ی ده‌ستخۆشی و خۆشحاڵیشه.
•به‌م شێوه‌یه كورد لای هیچ لایه‌كیان دۆست نیه و ته‌نها وه‌ك نه‌یار و دوژمن و گه‌لێكی داگیركراو لێیڕوانراوه.هه‌ربۆیه كورد گه‌ره‌كه بێلایه‌ن و ته‌ماشاكه‌ر بێت و نه‌چێته جه‌نگێكی ماڵوێرانكه‌ره‌وه كه ئاینده‌ی ڕۆشن نیه ،چونكه كورد نه‌ده‌توانێت خاكه‌كه‌ی به‌جێبهێڵێت و نه‌ده‌شتوانێت كۆمارێكی سه‌ربه‌خۆ دابمه‌زرێنێت،هه‌ربۆیه بچوك و قه‌تیس و بێده‌سه‌لاَت ده‌مێنێته‌وه.به‌لاَم به‌لایه‌نگری لایه‌ك دژی لایه‌كی تر ده‌بێته ژماره و هاوسه‌نگی جه‌نگ و ئاشتیه‌كان ده‌توانێت تێكبدات،به‌لاَم بۆ هه‌میشه پارێزراو نابێت له ئاگری ڕق و تۆڵه سه‌ندنه‌وه‌ی هه‌ردوولا. بۆیه گه‌له‌ك باشتره كه بێلایه‌نی خۆی بپارێزێت و درێژه به‌مان و بوون و پێگه‌ی ئاسای خۆی بدات و سه‌رقاڵی كار و چالاكی و بزاڤی ڕۆشنبیری خۆی بێت ،بۆیه نابێت له هه‌رێمی كوردستان و پارچه‌كانی تری كوردستانیشه‌وه ئه‌م جه‌نگه بكرێته جه‌نگی كورد و هێنده‌ی تر ماڵوێرانی و كاولكاری ئه‌و ناوچه كوردیانه بگرێته‌وه و جارێكی تریش ئێران و توركیای داگیركاری كوردستان بكه‌ینه دوژمنی سه‌رسه‌ختی هه‌رێمه‌كه‌مان و له باكور و ڕۆژئاوای كوردستانیش.