لەو رۆژەوەی چینەهوشیارەکەی کۆمەڵگەی کوردستان لەوە گەیشتووە کە مافی گەلی کوردستانە خۆیان سەرداری وڵاتی خۆیان بن و خۆیان بڕیار لەسەر چارەنوسی خۆیان بدەن، لەوڕۆژەوە کاروانی خەباتی ڕزگاریخوازی هەنگاوی بەرەو ئاسۆ لەژێر دروشم و ئاواتی جیاجیادا گرتۆتەبەر. لەو کاروانەدا فەرماندە و سەرکردەی چاونەترس و بەتوانا سەریان هەڵداوە و هاتوونەتە نێو کاروانی خەبات و گیانی بههاداری خۆیان بێباكانه بهخشیووه. ئەو شۆڕشگێرانە هاوشانی سەدان هەزار تێکۆشەری هاوسەنگەر و خەباتیان بە خوێنی گەشیان گوڕیان بە خەباتی گەل داوە و بوونەتە ئەستێرەی درهوشاوی ئاسمانی كاروانی خەباتی ڕزگاریخوازی گەل. دهكرێ بڵێین ئەو مرۆڤانە خوێنی دەمارەکانی جەستەی شۆڕشی خەڵکی ژێردەستەی کوردستانن. لە باشوری کوردستاندا نمونەی ئەو فەرماندە و سەرکردە لێهاتو و شۆڕشگێرانە لهههر دهڤهریكدا ناوه ناوه دهركهوتوون و گهیشتوونهته لوتكه، خەباتگێڕی نەمر ئهحمهد فهقی ئەحمهد ناسراو به ئەحمەد فەقێ ڕەش یەکێ لەو مرۆڤە شۆڕشگێرە کوردستانیانەیه کە لاپەرەکانی خەباتی ڕامیاری تەژیە لە قارەمانی و سەروەری.
دیاره ژیان و خهباتی ئهو سهركرده نهمره زۆر لهوه زیاتره كهلێرهدا لهسهری وگوتراوه و نوسراوه، بۆیه ئهوهی لێرهدا نوسراوه تەنها ههوڵێكی بچوكه بۆ تیشك خستنهسهر ژیانی ئهو مرۆڤه شۆڕشگێڕه لهبیركراوه و ئاكامی جهرگبڕی.
ئەحمەد فەقێ ڕەش لە گوندی رۆست لە بناری چیا، لە ژینگەی كویستانیكی سهرسپیدا کە ڕازاوهتهوه بهگوڵزاری دڵرفینی مێرگ، کێوی رەوەزەکانی شاخ، رەز و باغی شیو و قەتپاڵ، داربەڕ و مازوو و دارەبەن، کانی و ڕووباری سازگار، كهپروسابات، خانووی بەردوقوڕی کوردەواری، لە باوەشی گەرمی خێزانە جوتیارێکی کۆڵنەدەر و ماندونەناس لە ساڵی ١٩٤٩ دا چاوی هەڵینا و پەروەردەبوو. له ههوارێكدا كه جریوهی باڵندهی ڕەنگین و پاساری، حیلەی ماین و ئەسپ، دەنگی بۆڕ و باریکی مانگا و مەڕ و بزن، لورەی گورگ، سەگوەڕی مێگەل و گوند، ئاسکی شاخ، بازی بێهەستی کەروێشکان، کۆلارە و هەڵۆی هەڵگورد، هاژەی ڕووبار، دوکەڵی بەیانی و ئێوارانی لولەی بانی خانووەکان، بۆن و بەرامی ئاوایی، تێکەڵێکی لەنرخنەهاتوو و لێکدانەبڕاوی سروشتی کوردەواری بنار و دۆڵ بوون.
ئەحمەد فەقێ رەش لەگوندی رۆست خوێندنی سەرەتایی تهواو دهكات، بۆ درێژەدان بەخوێندن دهچێته شاری رەواندز، لەوێ تاپۆلی سێی ناوەندی دهخوێنی. بەهۆی کۆچیدوایی دایکی دەگەرێتەوە گوندی رۆست، واز لەخوێندن دەهێنیت و بەکاروباری کشتوکالی و ڕەز و باخچە خەریک دەبێت. بهمجۆره ئهو لهتهمهنیكی زوودا ناچاربووه شان بداتهبهر ئهركهكانی ژیان، وه ورده ورده ئاشنایهتی لهگهل ههوراز و نشیوی ژیاندا پهیدابكات. ئەو چۆن مرۆڤەکانی گوندی خۆشدەویست و لە گوێگرتن و گفتولوفتی خۆشیان ماندوونەدەبوو، ئەوهاش خۆشەویستی قەدپاڵ و ڕەز و باغ و ههوای پاك و ئاوی سازگاری هەرێمەکە بوو. ئەو لەگەڵ وهشاندنی تەور و لە دروستکردنی کەپروساباتدا، لەگەڵ پێمەڕەكردنی زەوی ناو باغدا، لە قوڕکاری کرێکاری و کاری جوتیاری رۆژانەیدا لە ئازارەکانی هەژاران و جوتیارانی کۆمەڵگەی کوردەواری گەیشت و بۆیان دهسوتا. بهپێچهوانهوه دژی نارەوایی دەرەبەگ و دەسەڵاتی داگیرکەر بوو، بۆیه له تهمهنیكی زوودا بیری لهبهرنگاربوونهوه و خهباتی ڕزگاری كردۆتهوه. ئەو بەناچاری دهستبهرداری ژیانی گهنجایهتی بووه و چۆته قۆناغی بهرپرسیاری و كاری ڕامیاری. ئهو بڕیاریدا هەگبەی زامەکانی گەل بخاتە سەرشانی، رێگەی خەباتی ڕزگاری بگرێتەبەر و بەرەو ئاسۆ هەڵکشێت.
ئەحمەد فەقێ رەش لە سالی ١٩٦٥دا پەیوەندی بە خەباتی چەکداری ئەیلولەوە دەکات و لە ساڵی ١٩٦٧ دا بەشداری خولی کادیران دەکات، دواتر وەکو ئەندامی لیژنەی ناوچەی بالەک درێژە بە خەبات دەدات تاکو تێکچوونی خهباتی چهكداری له بههاری ساڵی ١٩٧٥دا. لە دوای ڕێکەوتنی جەزائیر لەنێوان شای ئێران و سەدام حوسێندا کە بۆ نەهێشتنی خەباتی چەکداری کورد لە باشوری کوردستاندا مۆرکرا و بووەهۆی هەرەسی خەباتی چەکداری ئەیلول، وەکو زۆرینەی کادیر و پیشمەرگەکانی خەباتی چەکداری ئەو سەردەمە ئاوارەی ئێران دەبێت و دواتر دەگەڕێتەوە عێراق، پاشان دووردەخرێتەوە بۆ ناوەراستی عێراق، لەگوندێکی پارێزگای ( نەجەف) نیشتەجێ دەکرێت. ئەحمەد فەقێ ڕەش بەرلەوەی بچێتەوە عێراق لەگەڵ کادیران و پێشمەرگە نارازیەکانی ناو پارتی هاموشۆی هەبوو و هاوڕایی لەگەڵ ئەوان سەبارەت بە هەڵە و پێشلکاریەکانی سەرکردایەتی پارتی بەگشتی و بنەمالەی بارزانی بەتایبەتی هەبوو، وهكو زۆر له كادیرانی ئهوسا لەگەڵ ئاشبەتاڵی خەباتی چەکداری نەبوو.
بۆیە وەکو زۆر لە سەرکردە، کادیر و پێشمەرگەکانی ئەوسا بەئومێدی هەلگیرساندنەوەی خەباتی چەکداری لە زووترین کاتدا ڕێگەی گهرانهوه بۆ باشوری كوردستانی بندهستی ئێراق هەڵدەبژێرێت. لهبهرئهوهی كادیر بووه لهلایهن ڕژێمی بەعسهوه بۆ خوارووی ئیراق دووردهخریتهوه. لەگەل سەرهەڵدانەوەی خەباتی چەکداری ڕزگاریخوازی لە ساڵی ١٩٧٦ دا دەگەڕێتەوە کوردستان و پاشان مال ومندالی بەجێدەێلێت و جارێکی دیکە دەگەڕیتەوە شاخ و دهچێته ڕیزهكانی بزوتنەوەی سۆسیالستی كوردستان. لەبەر شارەزایی و ئەزموونی لەخەباتی چهكداریدا دەکرێتە فەرماندەی هەرێمی ٩ ی باڵەک.
سنوری جوگرافیای هەرێمی ٩ی باڵەک لەسۆران وخەتی هاملتۆنەوە تا حاجی ئۆمەران و سنوری تورکیای دەگرتەوە، لە ساڵی ١٩٧٦ ـەوە ئەو هەرێمە لەلایەن بزوتنەوەی سۆسیالیستەوە دامەزرا. هەرێمەکە لەسێ کەرت و چەند مەفرەزەیەک پێک هاتبوو. کەرتی روست، کەرتی شێوەزوور و کەرتی گەڵاڵە.
بەرلەوەی کارەساتی هەکاری ڕووبدا، لە بەرهاری ١٩٧٨ دا لەژێر سەرپەرشتی گیانبەختکردوان دکتۆرخالید و حسین بابەشێخدا هیزێکی پێشمەرگەی ٥٠٠ کەسی دێنە هەرێمەکە. لەوێ داوا لە ئەحمەد فەقێ ڕەش دەکرێت کە هاوکاری هێزەکە بکەن. لەوێوە بەیەکەوە بەرەو سنوری باوکری کوردستانی بندەستی تورکیا بەڕێدەکەون و لە دۆلی خواکورک دەمێننەوە. هێزێکی دیکەی ٥٠٠ کەسی لەژێرسەرپەرشتی گیانبەختکردوو عەلی عەسکەریەوە دەگەنە ئەوێ. لە ١٣ی مانگی ئایاری ١٩٧٨ دا هێزێکی گەورەی ڕژێمی بەعس بەپالپشتی کۆمەڵێ کۆپتەر و چەکی قورس هێرشێکی گەورە و بەربڵاو دەکاتەسەر دۆڵی خواکورک و گوندەکانی جۆرجا، ئاڵموش و بێسۆک. ئەو رۆژە تا شەو شەڕ دەبێت. دوای تاریکبوون هێزەکەی پێشمەرگە دەتوانن لە ڕوبار بپەڕنەوە و سنوری ئێراق-تورکیا ببڕن و بچنە سنوری باکوری کوردستان لە سنوری ماسیرۆی شەمزیناندا. ئەحمەد فەقێ ڕەش و هێزەکەی تا ئەوێ لەگەڵیان دەبن، پاشان ئەحمەد فەقێ ڕەش لەگەڵ ٢٥ پێشمەرگەیدا دەگەڕێنەوە سنوری هەرێمی باڵەک، بەڵام هەندێ لەپێشمەرگەکانی لەگەڵ هێزە گەورەکەدا دەمێننە. ئەو هێزە گەورەیەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان کە زۆرینەیان پێشمەرگەی بزوتنەوەی سۆسیالیست بوون مەبەستیان بووە بەرەو سنوری سوریا بچن و لەوێ چەک بهێنن. ئەو هێزە گەورەیە لەلایەن هێزەکانی قیادەی موەقەتە (سەرکردایەتی کاتی پارتی دیموکراتی کوردستان کە ئەوسا سامی عەبدوڵرەحمان سکرتێری بوو) لە گەلی بازێی هەکاری و شوێنی دیکە لێیان دەدرێ، خەڵکی ناوچەکەش لەسەر داوای قیادەی موەقەتە دژی هێزەکە دەوەستنەوە و هاوکاریان ناکەن و خۆراکیان پێنادەن. لەئەنجامدا هێزەکەی پیشمەرگە تووشی شکست و شکان دەبێت و پەرتەوازەیان پێ دەکرێت. هەندێ دەکوژرێن، گەلێکیان بەدیل دەگیرێن، هەندێ خۆیان دەدەنەوە دەست ڕژێمی بەعس، هەندێ هەرچۆنی بێ خۆیان ڕزگار دەکەن و دەگەڕێنەوە سنوری باشوری کوردستان. گیانبەختکردوان دکتۆر خالید، عەلی عەسکەری و حسین بابەشێخ کە سەرکردایەتی هێزەکەیان دەکرد بەدیل دەگیرێن پاشان بەبڕیاری سەرکردایەتی قیادەی موەقەتە گولەباران دەکرێن. هەندێ لە پێشمەرگەکانی هەرێمی ٩ کە بەدیل گیرابوون، بێچەک دەگەڕێنەوە.
دوای کارەساتی هەکاری کێشەکانی ناو یەکێتی زیاددەبن و دەگەنە ئاستی نەگەیشتن بەیەک، سەرکردایەتی بزوتنەوە بڕیاری هاتنەدەرەوە لە نیمچەبەرەی یەکێتی دەدەن. بەشێک لە پێشمەرگەکانی هەرێمی ٩ ی باڵەک لەگەڵ یەکێتی دەمێننەوە. بەڵام ئەحمەد فەقێ ڕەش و زۆرینەی پێشمەرگەکانی لەگەڵ بزوتنەوەی سۆسیالیستدا دەمێننەوە.
بهشداری ئهحمهد فهقی ڕهش له شۆڕشی ڕزگاریخوازی رۆژههڵاتی كوردستاندا له ساڵی ١٩٧٩ دا
له دوای روخانی ڕژێمی دیكاتۆری حەمەڕەزا شای ئێران لە سەرەتای ساڵی ١٩٧٩ دا، شۆڕشی گهلانی ئیران كهوته بۆسهی ئیسلامیستهكان و جڵهوی كهوته دهست رهوتی ئایهتوللا خومهینی، رژیمی ئیسلامی دامهزراو و دهسهڵاتی نوێی ئیسلامی دهستیكرد به سهركوتكردنی خهڵكی ئازادیخوازی ئیران لهنیویاندا خهلكی كوردستان. خومهینی فهتوای دژی كوردان دهركرد و كوردی وهكو دوژمی خودا و ڕژێمی ئیسلامی ئێران ناوزهدكرد، بهپێی سورهتی ئهنسار كوشتاری كوردانی ڕهواكرد. بهمجۆره ڕژیمی ئیسلامی ئێران هێرشهكانی بۆ سهر رۆژههڵاتی كوردستان دهستپیكرد. لهههمان كاتدا هیزی پێشمهرگهی ڕۆژههڵاتی كوردستان لهژێر سهرپهرشتی حزبی دیموكراتی كوردستاندا پێوستی به ئهزموون و شارهزایی فهرمانده و پێشمهرگهكانی باشوری كوردستان ههبوو.
بۆیه ژمارهیهكی زۆر له سهركرده و كادیر و پێشمهرگهكانی باشوری كوردستان به مهبهستی هاوكاری ڕوویان له رۆژههڵاتی كوردستان كرد. بۆ ئهو مهبهسته حزبی سۆسیالیستی كوردستان لهلایهن خۆیهوه كۆمهڵی فهرمانده و هیزی پێشمهرگه دهنێرێته رۆژههڵاتی كوردستان، وه له ڕیككهوتی ٢٣\٨\١٩٧٩ دا فەرماندەی پارتیزان ئهحمهد فهقی ڕهش بهخۆی و هیزیكی پیشمهرگه بهشداری له شۆڕش و خهباتی چهكداری رۆژههڵاتی كوردستان له دژی سوپای داگیركهری ڕژیمی ئیسلامی ئیراندا دهكهن.
بههۆی توانا و شارهزایی ئهو له شهڕی پارتیزانیدا رۆڵی سهركرادیهتی هێزێكی پێشمهرگهی له دهڤهری خانهدا پێدهسپێردرێت و شانبهشانی هێزهكانی حزبی دیموكراتی كوردستان بهرهنگاری سوپا و پاسداری ڕژێمی ئیسلامی دهبنهوه. لهو ماوهیهدا بهسهرپهرشتی ئهحمهد فهقێ ڕهش و ئاغای كهریمی كه فهرماندهیهكی لێهاتووی حزبی دیموكرات بوو بههاوبهشی كۆمهڵێ چاڵاكی و بهرهنگاربوونهوه ئهنجام دهدرێن.
ئێمە لێرەدا زانیاریمان لەسەر هەموو چاڵکیەکانی ئەوسا نییە بەڵام بەپێی هەندێ بڵاوکراوەی ئەوسا دەکرێ ئاماژە بە ههندێ له چاڵاكیه سهربازیهكان بکەین: له ڕێكهوتی ٢٨\٨\١٩٧٩ دا لهژێر سهرپهرشتی ئهحمهد فهقێ ڕهش و ئاغای كهریمیدا هێرش دهكرێتهسهر سهربازگهی جهڵدیان، كه سهربازگهیهكی بههێز و ناوزڕاوی ڕژێمی ئیسلامی بوو، شهڕێكی گهوره بهرپا دهبێت و هێزهكانی پێشمهرگه دهتوانن زیانی گیانی و ماددی گهوره به دوژمن بگهیهنن. له ٣٠\٨\١٩٧٩ دا بۆسهیهك بۆ هێزێكی سهربه سوپای پاسداران دادهنێنهوه، له ئهنجامدا ژمارهیهك پاسدار دهكوژرێن. له ٢ و ٣ ی ٩\١٩٧٩دا تۆپبارانی سهربازگهی خانه دووجار له ماوهی دوو رۆژدا دهكهن و زیانی گیانی و ماددی به دوژمن دهگهیهنن.
جگهلهو شهڕانه چاڵاكی دیكهی زۆر لێره و لهوێ ئهنجامدەدرێن، چاڵاكیهكانی و ئازایهتی ئهحمهد فهقێ ڕهش بوونههۆی بهرزبوونهوهی ناوی ئهو له نێو خهڵكی ناوچهكهدا، بهجۆرێك ئهحمهد فهقێ ڕهش بووەتە فەرماندەیەکی پێشمەرگەی دوژمنشكێن و ئهفسانهیی له ناوچهكهدا و بهتایبهتی ترسێكی گهورهی خستبووه نێو بنكه و سهربازگهكانی ڕژێمی ئیسلامی له ناوچهكهدا. ئهو چاڵاكیانهی ئهحمهد فهقێ ڕهش بوونههۆی ئهوهی سوپای پاسداران و دهزگای ئیتلاعات ههوڵهكانیان بۆ لهناوبردنی ئهو بخهنهگهڕ، بهڵام نهیانتوانی لێی نزیككهونهوه و زیانی پێبگهیهنن.
دوای ماوهیهك شهڕ و پێكدادان گفتوگۆ له نێوان ڕژێمی ئیسلامی و حزبی دیموكراتی كوردستان دهستپێدەکات و شهڕ بۆ ماوهیهك دەوەستێ. وهكو پێزانین بەتوانا و هاوکاری ئەو له ١٨\١١\١٩٧٩ دا ئهحمهد فهقێ رهش و هێزهكهی لهلایهن حزبی دیموكراتی كوردستانهوه بانگهێشت دەكرێن. له ٢١ ی ئهو مانگهدا هێزهكهی ئهحمهد فهقێ ڕهش و هێزهكهی ئاغای كهریمی به گوتنی سرودی شۆڕشگێری و نیشتیمانی له بۆنهیهكی پێشمهرگانهدا لهلایهن خهڵكی ناوچهكهدا گوڵباران و شیرینیباران دەکرێن و بهو شێوهیه بهچهپڵهڕێزانی ئاپۆڕای خهلك لهمبهروئهوبهری ڕێگهی سهرهكیدا ههردوو فهرمانده و هێزهكانیان دەگەنە ناو شاری خانێ.
دوای بهجێهێنانی ئهركی كوردستانیانه و تۆماركردنی دهیان چاڵاكی و داستانی كهموێنه سهركردهی نهمر ئهحمهد فهقێ ڕهش و پێشمهرگهكانی دهگهڕێنهوه دیوی باشوری كوردستان لە ناوچەی باڵەک. دیاره وهكو پیشهی لهمێژینهی دهسهڵاتدارانی ئێران، دهزگا سیخوڕیهكانی ڕژێمی ئیسلامی بهدوای تیرۆركردنی ههردوو فهرمانده ئهحمهد فهقێ ڕهش و ئاغای كهریمیهوه بوون. بهداخهوه دوای چهند ساڵێك فهرماندهی لێهاتوو ئاغای كهریمی لهلایهن ڕژێمی ئیسلامیهوه تیرۆر دهكرێت و دهچێته ڕیزی شههیده سهربهرزهكانی ڕێگهی ڕزگاری كوردستان.
ئەحمەد فەقێ ڕەش فەرماندەیەکی لێهاتووی سهربازی و سیاسی بوو، لەناو جەماوەر و هەڤالانیدا خۆشەویست بوو، کەسێکی سادە و قسە خۆش بوو، گیانی هاوکاری و هەرەوەزی بەهێزبوو، خاوەنی ورەیەکی بەرزی خەبات بوو. له ئهركی رۆژانهی پیشمهرگایهتیدا هاوشانی پێشمهرگهكان بهشداری لهكارهكاندا دهكرد، له چاڵاكیهكاندا له پێشهوهی ههڵمهتهكاندابوو. بههۆی ژیری له مامهلهی لهگهڵ پێشمهرگهكانیدا ههمیشه تهبایی و گیانی هاوكاری لهنیوان پێشمهرگهكانیدا زاڵ بوو. ژیری و لێهاتوویی هۆکاری ئەوەبوون کە لە کۆنگرەی یەکەمی حزبی سۆسیالستی یەکگرتووی کوردستاندا له ساڵی ١٩٨١دا بە ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی سەرکردایەتی حزبی سۆسیالیست ههلبژێردرا. دوای کۆنگرە وەکو ئەندامی سەرکردایەتی و فەرماندەی هەرێمی ٩ ی باڵەک دەگەڕێتەوە ناوچەی باڵەک و درێژە بەخەباتی دەدا.
له ساڵی ١٩٨٣ دا دوای سهرههڵدانەوەی شهڕی براكوژی و هێرشی هێزهكانی یهكێتی نیشتیمانی كوردستان بۆسهر بارهگاكانی حزبی سۆسیالست و حزبی شیوعی له ئاشقوڵقه و قڕناقه و پشتئاشاندا كهبووههۆی شكستی گهوره و لهدهستدانی سهدان سهركرده و كادیر و پێشمهرگهی بهتوانا، كێشه ناوخۆیهكانی حزبی سۆسیالست تهشهنه دهكهن. لە ٩/٨/١٩٨٣ دا سەرکردایەتی حزبی سۆسیالست بۆگوندی زێوکە دهگوازرێتەوه، لە گوندی زێوکە یەکەم کۆبوونەوەی سەرکردایەتی بەبەشداری زۆرینەی ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندی ئەنجامدهدرێت و ئاڵوگۆڕی ڕێكخراوهیی ئهنجام دهدرێن. لەبەر کێشەکانی ئەوسا و بەهۆی توانای ئەو ئهحمهد فهقێ ڕهش دهگوازرێتهوه سهركردایهتی و له شوێنی ئهودا ئهنوهر سهعید ئاغا دهكرێته فهرماندهی ههرێمی ٩ی باڵهك. دوای ئهوه سهركردایهتی حزبی سۆسیالست دهگوازرێتهوه دۆڵی خواكورك له گوندی شوشان. ئهحمهد فهقێ ڕهش لهوكاتهدا ئهو سهركرده خاوهن كاریزما و بهتوانایهبوو كه توانیبووی دوای زیانه گهورهكهی شهڕی براكوژی دڵنهوایی به كادیر و فهرمانده و هێزی پێشمهرگه لهوێدا ببهخشێت و ئازارهكانیان سوكبكات.
ماویەتی ..
لە وتاری داهاتوودا تیشک دەخەینەسەر چۆنیەتی تیرۆرکردنی ئەو مرۆڤە شۆڕشگێرە لە شاری شنۆدا.