مێژووی مرۆڤایەتی، ئەگەر دابەشبکرێت، زیاتر دوو ئاڕاستەی هەن، ئەوانیش ئاڕاستەی هێزی بێ مۆرال و خۆسەپێنەر، لەبەرامبەر ئاڕاستەیەك کە خواستێکی مۆڕاڵ و بەهاداری هەبووە.

ڕۆژئاوا لەئەنجامی شەڕ و ململانێیەکی خوێناوی زۆر، کە بۆدواجار لە سەرهەڵدانی شۆڕشی فەڕەنسیدا بەرجەستە بوو، شەپۆڵەکانیشی بەهەموو دونیادا بڵاوبوونەوە، دەتوانین ئەوە بڵێین بڵاوبوونەوەی ئەو بەها و بنەما قانونییانەی کە بەپرۆسەیەکی دووردرێژ مرۆڤایەتی پێی گەیشت، ژمارەیەک دامەزراوەی نێودەوڵەتیشی لەسەر بیناکران، بوون بە خاڵی بنەڕەتی بۆ دیاریکردنی سیستمێکی نێودەوڵەتی بەهادار، کە بەها مرۆییەکان کاکڵ و هەوێنی ئەو سیستمەن، لەوانەش جاڕنامەی مافەکانی مرۆڤ و "دیموکراسی و سەکولاریزم" وەکو دوو دیوی یەك دراو. مانەوە و بەهێزی ئەو سیستمەش خۆی لە پارێزگاریکردن لەو بەهایانەدا دەبینێتەوە. بەو مانایەی ئەو بەهایانە بەرهەمی ئەقڵ و پەرەسەندنی ئاگایی مرۆڤن. دابەزین لەو بەهایانە، گەڕانەوەیە بۆدواوە، بۆ ئەو لۆژیکەی کە پێشتر هیتلەر و ئەمڕۆش پوتین باوەڕی پێی هەیە. ڕازیبوونە بە لۆژیکی هێز، لۆژیکێك کە زۆربەی جاران جڵەوی ڕووداوەکانی مێژووی لەدەست بووە و مرۆڤایەتی بەرەو کارەساتی گەورە ڕاکێشاوە. هەروەکو ئەوەی کە هیتلەر و مۆسۆلینی گاڵتەیان بەو بەها و بنەما ئەخلاقییانە دەهات، ئەمڕۆش پوتین، لەسەر هەمان پەت کاردەکات و دەیەوێت لۆژیکی هێز خاڵی بنەڕەتی پەیوەندییەکان بێت نەك بەها مرۆییەکان.

پوتین ئەو بەهایانە بەدژومنی سەرسەختی خۆی دەزانێت، چونکە پێچەوانەی هەموو ئەو بنەمایانەن کە درێژە بە تەمەنی سیاسی ئەو دەدەن. ئەو دەوڵەتی ڕوسیای وەکو هەویر لەگەڵ بچم و جەستە و خەون و دونیابینی خۆی گونجاندووە، دەوڵەتێکی پۆلیسی قوڵی دروستکردووە، لەسەر بنەمای دەستورێك کە بەقەد کاڵا و باڵای خۆی بڕیوە. هەڵبەت ئەردۆگانی تورکیاش لەو قاعیدەیە بەدەر نیە. بۆیە مەحاڵە پوتین بێڵێت دەوڵەتێك لەسەر سنوورەکانی خۆی هەبێت و گەشاوە و خاوەن دامەزراوەی ڕۆژئاوایی بێت، چونکە لەکۆتاییدا هەڕەشەیەکی جیددی دەبێت بۆ ئەو لۆژیکی هێزەی کە باوەڕی پێی هەیە. ئەو شەڕانگێزییەشی کە ساڵانێکە پەنای بۆدەبات، بەتەواوی بۆ هەموو دونیا ڕۆشنبۆتەوە کە بێجگە لە دیکتاتۆرێك شتێکی دیکە نیە. ئەردۆگانیش بەهەمان لۆژیك و ڕەهەندە عوسمانییەکەی پەلاماری هەموو ئەو جیاوازییانە دەدات کە باوەڕی پێیان نیە، لەوانەش فۆبییای کوردبوون، وەکو کابوسێك لەهەموو کون و کەلەبەرێك خەوی دەزڕێنێت و لەکوێ کوردێك لەپێناو مافە بنەڕەتیەکانی خۆی سەری بەرز بکاتەوە، بەچەپەڵۆکێك پانی دەکاتەوە. هەڵبەت ئاگادارم بە هەموو ئەو فاکتەرانەی دیکەش کە پوتین وەکو پاساو دژ بە ئۆکراین دەیانوڕوژێنێت.

ماوەتەوە ئەوەش بڵێم، ئەوەی کە سەرۆکی ئۆکراین دەبوو تێی بگات و بەوردی بیخوێنێتەوە، ئەو شەڕانگێژییەی پوتین و سیستمی سیاسی ڕوسیا بوو. سەرۆکی ئۆکراین فلادیمێر زیلینسکی دەیتوانی وتارێکی عەقڵانی واقیعی پێشکەش بکات، پەلە لە چوونە ناو دامەزراوەکانی یەکێتی ئەوڕوپا نەکات، تا دەرفەتی گونجاوتر دەهاتنە پێشەوە و پاساو نەداتە پوتین. دەیتوانی خاك و خەڵکەکەی لەو موغامەرەیەی پوتین دوور بخاتەوە، بە دروستکردنی پەیوەندییەکی دۆستانە و ڕاگرتنی جۆرێك لە باڵانس لەپەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانیدا، لەناوەوەش کاری لەسەر بەهێزکردنی دیموکراسی و دادپەروەری و مافەکانی مرۆڤ بکردبایە. ئەوسا، بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ دەبوو بە بەشێك لەدونیای رۆژئاوا، کە واپێدەچێت ئەوە خواستێکی ستراتیژی خەڵكی ئۆکڕایین بێت. بەڵام مخابن، کورتبینی و نەبوونی توانای خوێندنەوەیەکی واقیعی بۆ باڵانسی هێز و مەترسیی دەستەڵاتی ڕوسیا بەسەر ناوچەکەدا، وای کرد وڵاتەکەی نقومی خوێن بکات. ئەگەر ئەو مۆدێلە بە هەرێمی کوردستانیش ببەستینەوە، ئەوەی بۆ ئێمە ڕوونە، دەستەبژێری سیاسی لە هەرێمی کوردستانیش بەئاڕاستەیەکی هەڵەدا دەڕۆن. لەجیاتی ئەوەی لەناوخۆی هەرێم کار بۆ چەسپاندن و بەهێزکردنی ئەو بەها و نۆرمە مرۆییانە بکەن کە لەپێشەوە باسمان کرد، لەپاڵ ئەوەش کار بۆ دروستکردنی ژێرخانێکی بەهێز لەهەرێمی کوردستان بکەن، وێڕای ئەو گەندەڵییەی کە هەموو تاکێکی کوردستانی ماندوو و بێتاقەت و نائومێد کردووە، خەونەکانی خۆیان لەدەرەوەی سنوورەکانی هەرێم دەبینن، شەرێکی نەزۆکی وەهمئاسا لەسەر سەرۆک کۆمارێك بەڕێوە دەبەن کەهەرگیز بەشێك نیە لە خەون و ستراتیژییەتی خەڵكی کوردستان، لەئاکامیشدا بەو جۆرەی کەخۆیان خستۆتە ناو ستراتیژیەتی ململانێی شیعە و هێزە دەرەکییەکان، ئایندەیان لەهی ئۆکڕاین باشتر نابێت.

پرسیارە جددییەکە ئەوەیە ئایا خاك و خەڵکی ئۆکڕاین، وەکو پاروێکی چەور بۆ ڕوسیا، بەتەواوی دەبێتە بەشێك لەو سیستمەی لۆژیکی هێزی ڕوسیا، یاخود ئۆکرانیەکان دەکەونە نێو شەڕێکی دەستەویەخە لەگەڵ هێزەکانی ڕوسیا و شەڕی کۆڵان بەکۆڵان لەپێناو ئایندەیەکی گەشتر بۆ خەلكی ئۆکڕاین بەڕێوە دەبەن؟