ئەوەی جێگای ئاماژەپێکردنە لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا، ڕێژەی بەشداریکردنی دەنگدەران جار لەگەڵ جار زۆر کەمتربۆتەوە، گەر بەشداری بۆ ئەنجومەنی نوێنەران کە لەساڵی ٢٠٠٥ ئەنجامدرا ڕێژەی بەشداربوانی بەرێژەی %٨٠ بوبێت!، دەبینین ڕێژەی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢١ دا بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزی بۆ لە %٣٠ کەمتر، ڕێژەی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دوای دە ساڵ لە خەوتن و فەرامۆشی بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاکان، کە لە ١٨ی ئەم مانگەدا ئەنجامدرا، بۆخۆیان ڕایانگەیاندوە کە لە %٤٠ بەشداریان کردووە، بەڵام ئەم ڕێژەیە لەکاتێکدا دەزگا بایۆمەتریەکانیان کاری پێنەکرابێت و هێزێکی وەک سەدر بایکۆتی ڕاگەیاندبێت، دۆخی نالەباری ژیانی دانیشتوانی شارەکانی عێراق لە ناڕەحەتی و نەهامەتی بێت، هەروەها نەبوونی هێزی ئۆپۆزسیۆنی ڕاستەقینە بۆ کێبڕکێ لەگەڵ لایەنەکانی دەسەڵات، نەبونی هیوا بۆ گۆڕانکاری، ناکرێ ئەو ڕێژەیە جێگای بڕوا بێت، جگە لە شاری کەرکوک کە لەدۆخێکی تایبەتی هەرای دەمارگیری نەتەوەپەرستیدا ڕەواجی پێدرا.
بەگوێرەی ئاماری کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان، زیاتر لە٢٣ ملیۆن هاووڵاتی هەن کە ناویان لە لیستی دەنگدەراندایە، بەڵام هەر لەسەرەتاوە ئەوە ئاشکرابو تەنها %٦٠ یان کارتی بایۆمەتریان وەرگرتووە، واتە زیاتر لە٩ ملیۆن هاوڵاتی هەیە کەلە%٤٠ دەکات پێش دەستپێکردنی پرۆسەی هەڵبژاردن مافی دەنگدانیان لەدەستداوە، واتە ئەو لە %٤٠ی بەشداربوان لەسەر حسابی ١٤ملیۆن کراوە نەک ٢٣ ملێۆن.!؟.
جگە لەوەش لایەنە دەسەڵاتدارەکان پارەو وزەیەکی زۆری خۆیان بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان خەرج کردوە، بەتایبەتی یەکێتی نیشتمانی لە کەرکوکدا.
ئەوەی کە بەدوای ئەم هەڵبژاردنەشدا ڕون و ئاشکرایە، داهاتوەکەی ڕۆڵێکی نابێت لە کۆتاییهێنان بەو دۆخە ناسەقامگیریە سیاسیەی کە عێراق پێیدا تێدەپەڕێت، چونکە هێشتا بەدەست گەندەڵیەکی بەربڵاوو ململانێی دینی و تائفی و نەتەوەیەوە دەناڵێنێت، کە بوەتە هۆی وێرانکردنی ژیانی خەڵک و وەرینی فەرمیەتی ڕژێمێکی سەراسەری کەلە سایەی دەسەڵاتی میلیشیادایە. جگە لەوەش زۆرینەی دانیشتوانی عێراق هیچ قەناعەتێکیان بەو ڕژێمانە نییە کە لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ دامەزراون.
پێگەی فەرمی ناوچە جێناکۆکەکان– لەوانەش کەرکوک، تەلعەفەر، حەمدانییە، شەنگال، زەممار، مەخموورو خانەقین ململانێیەکی گەرمی لەسەرە، کەرکوک و بەشێک لە سێ پارێزگاری دیکەی باکوورکە بە "ناوچەی جێناکۆک" دادەنرێت، دۆخی کۆتایی ئەم ناوچانە کە هەردوو حکومەتی فیدراڵی عێراق و حکومەتی هەرێم بە بەشێک لەناوچەی خۆیانی دەزانن، بۆیە پرسی ئیدارەدانی هەڵبژاردنی ناوچە جێناکۆکەکان بۆتە چەقی ململانێی سیاسی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی، سەبارەت بە بەڕێوەبردنی ئەو ناوچانە بەشێوازێکی غەیرە فەرمی دەیبەستنەوە بە شەرعیەتی هەڵبژاردنەوە، بەڵام گەرەنتی نیە ئەم شەرعیەتە پارێزراو بێت و بچێتە سەر، لەحاڵەتی ململانێی توند و نەخوازراودا هیچ حسابێک بۆ هەڵبژاردن ناکرێت.
هەڵبژاردن لەم ناوچانە هەمیشە دەرفەتێک بووە بۆ لایەنە سیاسیەکان و هاوپەیمانێتیەکان لە بەرزکردنەوەی ئاستی گوتاری تایفەگەری و دەمارگیری نەتەوەیی، واتە ڕەنگدانەوەی بانگەوازو نەعرەتەی قەومی و تائیفی بە ئامانجی گەیاندنی دەنگدەر بۆ سندوقەکانی دەنگدان، لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا زۆربەی لایەنەکان و کاندیدەکانیان ئاماژە بە بوونی کۆمەڵگەیەکی مەدەنی و گەشەسەندوو ئەدەن! لەواقیعدا زۆرینەی دەنگدەران لەسەر بنەمای ئاراستەی نەتەوەیییان تائیفی دەنگ بە کاندیدو لیستەکان دەدەن، نەک لەسەر بنەمای بڕوانامەیان بەرنامەی سیاسی و هاووڵاتیبون، گوتارەکانی باڤل تاڵەبانی زۆر بە حەماسەوە لەوەدا بەرجەستەی کردەوە کە کەرکوک قودسی کوردستانە و شاری کوردانە!، کە لەوبارەیەوە کاریگەری خۆی دانا لەسەر هەست و مەزاجی لایەنگران و دەنگدەرانی یەکێتی.
دانیشتوانی ناوچە جێناکۆکەکان بەدەست کێشەیەکی لایەنە سیاسیەکانەوە دەناڵێنن، چونکە نوێنەرەکان لەسەر بنەمای جەختکردنەوەو خۆناسینیان لەسەر پابەندبونیان بە نەتەوەکەی یا تائفەکەی، بۆیە دەبنە بەڵاو سەرچاوەی دژی پێکەوە ژیان، هەر بەرپرسێک پێش هەموو شتێک بە خەمی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریەوەیە بۆ دەنگدەرانی سەر بە نەتەوەکەی و تائفەکەی خۆی، ئەمەش بووەتە هۆی تێکچوونی دۆخی ئەمنی وبەربەستێکی سەرەکیە لەبەردەم دەستەبەرکردنی سەلامەتی هاوڵاتیانی مەدەنیدا.
جۆری ئەم هەڵبژاردنە بۆخۆی بەڵێنی ئەوە دەدەن کە پرۆسەیەکی قورس و گرژو دەرئەنجامێکی ناشایستە دەبەخشنە دانیشتوانی ئەو ناوچانە، لەهەمانکاتدا ئەنجومەنی پارێزگاکان دوای تەواوبوونی پرۆسەی هەڵبژاردنەکان ڕووبەڕووی کۆمەڵێک تەحەدای نوێ دەبنەوە. لێرەوە مامەڵە نەکردن لەگەڵ هاوڵاتی لەسەر بنەمای هاوڵاتیبوون و کارکردن لەسەر بنەمای ناسنامەی نەتەوەو تائیفی کێشەی زۆر لەسەر ئاستی کۆمەڵایەتی و سیاسی لە ناوچە جێناکۆکەکان دروست دەکات.
واتە ڕەگی کێشەکانی ناوچە جێناکۆکەکان بەتایبەتی لە کەرکوک، کێشە نائەمنیەکەی ئاکامی کێشەیەکی سیاسیە، لە ڕەواجدان و چاندنی دوبەرەکی نەتەوەیی و تائفی، کە بانگەوازەکانی یەکێتی نیشتمانی بەدوای شکستی بزوتنەوەی کوردایەتی لە ١٦ی ئۆکتۆبەر ٢٠١٧، لەم هەڵبژاردنەدا بە ئاراستەی دوبارە دەمەزەردکردنەوی هەڵگیرسانی شەڕی قەومیە، بەڵام زیاتر پێدەچیت سیناریۆیەکی دروستکراوی ڕێگە پێدراوە بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن.
یەکێک لە مەترسیە دیارەکان کە پەیوەندی بە قۆناغی دوای هەڵبژاردنەوە هەیە، ئەگەر پێکهاتە ناوخۆیەکان نەتوانن لە ماوەیەکی کورتدا بگەنە ڕێککەوتن لەسەر دابەشکردنی پارێزگارو پۆستەکانی تر، ئەوە دەبێتە هۆی زیادبوونی بارگرژی و ئاسایشی کۆمەڵایەتیش دەخاتە مەترسیەوە. جگە لە مەترسیەکانی دەستێوەردانی دەرەکی لە ناوچە جێناکۆکەکان، بەتایبەتی دەستوەردانی تورکیا و ئێرانە لە کەرکوکدا.
جگە لەوەش هیچ ئەجێندایەکی هاوبەش لەناو ئەم هەرێمانەدا نیە لەسەر چۆنیەتی بەکارهێنانی ئەو بودجەیەی بۆ بەڕێوەبردنەکەیان تەرخانکراوە، ئاشکرایە گەندەڵیەکی سیستماتیکی ئیداریی لەماوەی ئەو دەساڵەدا تەواو سایەی کردوە، کە بەسەدان هەڵبژاردن پاک نابێتەوە.
گەر لەم هەڵبژاردنەدا کەمێك لەسەر کەرکوک ڕابوەستین، بەتایبەتی لە چۆنیەتی دەوری یەکێتی نیشتمانی و ململانێی لە گەڵ لایەنەکانی تر و چونیەتی بانگەشەی دەمارگیری نەتەوەیی بۆ هەڵبژاردن، ڕاستە ئاکامەکەی دەستکەوت و سەرکەوتنێکی بۆ یەکێتی نیشتمانی نیشانداین، بەڵام ئەم دەستکەوت و سەرکەوتنە، لەم دۆخە نالەبارەی عێراق و دۆخی ئێستای کەرکوکدا، جێگای تیڕامان و پرسیارە؟.لەلایەکی تریشەوە ئەتوانین بڵێین جۆرێک دەرگایەکی بۆ یەکێتی کردەوە کە بەشێوەیەکی کاتیش بێت خۆی لە بنەبەست و پاشەکشەیەکی گەورە پاراست، لەم هەڵبژاردنەدا یەکێتی نیشتمانی توانی بە گەمەو و قومارێکی گەورەو خەرجێکی زۆرەوە لە مەیدانەکەدا بە ڕاوەستاوی خۆی ڕاگرێت، ئەوەی لەم نێوەدا پێویستە قسەی لەسەر بکرێت، ئەم شانسە چی بو جارێکی تر دۆخەکە فرسەتێکی تری دایەوە بە یەکێتی لەو قەیرانەدا گەر بۆ ماوەیەکیش بێت سەربێنێتە دەرەوە و لەبەرامبەر پارتی دیموکراتی کوردستاندا نیشانەیەکی پێشرەوی بەقازانجی حزبەکەی بپێکێت.
ئەم یاریەی یەکێتی لە مەیدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوکدا، ئاشکرایە یەکلایەنەو بێ پشتیوانی و بێ ڕێکەوتنی تایبەت نەبوە.
گەر بگەڕێینەوە بۆ ئەو ئاراستەیەی دەسەڵاتی لایەنی شیعەی سەر بەئێڕان لە باڵادەستیان بە سەر حکومەتی عێراقدا، لەهەمانکاتدا هەوڵی ناوەندبونەوەی عێراق بە باڵادەستی چوارچێوەی هەماهەنگی، هەروەها لەلایەکی ترەوە لایەنگری یەکێتی نیشتمانی بۆ کۆماری ئیسلامی ئێران و لایەنگری یان بێدەنگی لە بەرامبەر نەخشەو سیاسەتەکانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا، بەشێک بو لەو قەیرانەی کە یەکێتی بە ململانێی لەبەرامبەر پارتی و تورکیادا تێوەگلابو، یان لەبەرامبەر بنبەستیەکدا دەستەوستان لە چاوەڕوانیدا بو.
ئەم هەڵبژاردنەی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە کەرکوک ئەو هەلە ئاڵتونیە بو، کە یەکێتی بتوانی بە ڕێکەوتن لەگەڵ ئێران و چوارچێوەی هەماهەنگیدا بگاتە ئەو ئەنجامەی جادەی بۆ چۆڵ کەن و گڵوپی سەوزی بۆ هەڵکەن، گەر هەر جۆرە بانگەشەیەکی بریقەداربکات لەسەر کەرکوک لەم "هەڵبژاردنە"دا ناچێتە بابی لێپرسینەوە، چونکە هەم ئێران و هەم چوارچێوەی هەماهەنگی وەک حکومەتی ئەردۆغان حەساسن بەرامبەر بەوەی کەرکوک قودسی کوردستان بێت، بۆیە لەم هەڵبژاردنە جگە لە چاوپۆشی لە دروشمەکانی باڤل، چاوپۆشی لە سەرپێچی و ساختەکاریەکانیش کرا، تا یەکێتی بە ئەنجامێکی وەها بێتە دەرەوە وەک پاداشتێک قەرەبوی تەواوی خزمەت و هاوکاریەکانی چەند ساڵەی بۆ کۆماری ئیسلامی و حکومەتی عێراق بۆ بکەنەوە، بە مانایەک ئەم هەنگاوە لە ناوەڕۆکی خۆیدا سیاسەتێکە لە بەرژەوەندی ئێران و حکومەتی عیراقە، لەلایەکی تریشەوە بەم شیوەیە گورزێکی تر بدەن لە پێگەی پارتی و پاشەکشەیەک لەسەر تورکیاش تۆمارکەن.
بەو پێوانەیەی لەم هەڵبژاردنەدا یەکێتی سەرکەوتنێکی بەدەست هێناوە، ناتوانێ سەنگی مەحەک بێت بۆ دەسکەوتی تر، لەسەر بنەمای دۆخیك کە ناوچەکەو عێراقی پێداتێپەڕ دەبێت، یەکێتی ناتوانێ ئێستگەی تر بۆ گەڕانەوەی پێگەی نفوزی خۆی لێ بەدەست بێنێت، لەنێو ڕەوتی ئەو ئاڵوگۆڕو ململانێ سیاسیانەی لە ناوچەکەدایە، لەبەرامبەر ئەو قەیرانەش کە بەگشتی بزوتنەوەی کوردایەتی هاوشانی ئەو پێشهات و ئاڵوگۆڕانەی لە ئایندەی ناوچەکەدا دەرگیر بووە، ئەم هەنگاوەی یەکێتی لە کەرکوکدا ناتوانێ لەو قەیرانە گشتیەی بزوتنەوەی کوردایەتی دەربازیان کات.
ئەگەری ئەوە هەیە لە بەردەوامی ئەم پاداشتەدا، یەکێتی تا بەدەستهێنانی پارێزگای کەرکوکیش بەدیاری وەرگرێت، بەڵام کەرکوک وەک ئەو شارە دەمێنیتەوە کە هێزە چەکدارەکانی حکومەتی عێراق بەڕێوەی دەبەن، ئەو پارێزگارەش دەبێت لە خزمەت سیاسەتەکانی ئێران و چوارچێوەی هەماهەنگیدا موچەکەی وەرگرێت، ئەمەش لە ئاکامدا قەیرانەکانی یەکێتی لە کەرکوکیشدا دەخاتەوە ناو قاوغەکەی خۆی.