هۆکاری قەیرانی یەکێتی و هاوسەرۆکەکان... و ئایندەی ئەم قەیرانە؟

عەبدوڵا مەحمود

2021-07-15 686

جارێکی تر و لەبرگەی دوای کۆنگرەدا یەکێتی نیشتیمانی روبەرووی قەیرانێکی قوڵ بۆتەوە، ئەم قەیرانە درێژکراوەی پرسی ناکۆکی نێوان هاوسەرۆکەکان نییە، بەڵکو گۆشەیەکە لە ئەزمەیەکی قوڵتر کە هێنانی ئەلگۆی هاوسەرۆکی، خۆی بەرهەمی ئەم قەیرانە بوو.
هێنانەخوارەوەی قەیرانی سیاسی و ریکخراوەیی یەکێتی بۆ ئاستی ململانێی نێوان هاوسەرۆکەکان، بیرکردنەوەیەکی قەیرانگرتوو و روکەشە. راستە هێنانی فۆرمی هاوسەرۆکی دەرئەنجامی نەبوونی سەرۆک و ئەزمەیەکی رابەری و ناوخۆیی یەکێتی نیشتیمانییە، بەڵام ئەمانە دەرهاویشتەی ئەزمەیەکی قوڵی سیاسی و ریکخراوەیین کە یەکێتی نیشتیمانی زۆر دەمێکە دەرگیریەتی، تەنانەت ریشەی ئەم قەیرانە دەگەڕیتەوە بۆ سەردەمی لە ژیاندا بوونی جەلال تاڵەبانی.
یەکێتی نیشتیمانی لەدوای کەوتنی رژیمی بەعسەوە، خاوەنی خەت و هێڵێکی سیاسی و ئەجندایەکی رۆشن، و ستراتیژیەکی دیاریکراو نییە... ئەگەر یەکێتی لەسەردەمی شاخدا دەیزانی چی دەوێت و چۆن دەکرێت ببێتە بەشدار لە دەسەڵاتی ناوەندی و خاوەنی پێگەی سیاسی لە هەرێمدا، وە ڕێگاکانی دەستراگەیشتن بەو ئامانجانەی دەزانی و لەسەر ئاستی دنیا، ناوچەکە، عێراق و هەریمدا، لە ململانێیەکی بەردەوام لەگەڵ نەیارەکانیدا بوو، بەڵام بەدوای کەوتنی رژێمی بەعسەوە، تەنانەت پێشتریش تا هاتووە ئاسۆی سیاسی خۆی ون کردووە، بۆتە هیزێكی سیاسی پاشکۆی ڕووداوەکان و بریاری سیاسی هێز و بزوتنەوە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانی تر لەسەر ئاستی عیراق و کوردستاندا.
یەكیتی پۆستی سەرۆک کۆماری وەکو پۆستیکی تەشریفاتی بەدەستەوە بوو، کە خودی جەلال تاڵەبانی بەهیزترین کەسایەتی لەو پۆستەدا بوو، بەڵام لۆژیکی عیراقی پۆستەکە و سەروەری سەراسەری عیراقی وەکو قەسەم خواردنی سەرۆک، لەناو ململانێی تایفی و قەومی و مەزهەبی و دینیدا، هاوکاتیش دەست خاڵی بوونی یەکێتی لەسیاسەت و بریاری سیاسی هەریم و نەمانی رۆڵی کاریگەری لە ململانیکانی ناوخۆی هەرێمدا، پاشەکشەیەکی گەورەی بەیەکێتی کرد و جێگای بۆ نەخشەو تموحەکانی پارتی بەتەواوەتی فەراهەم کرد. یەكیتی جیاوازییە روکەش و دروشمبازیەکانیشی لەگەڵ پارتی، بەرەو نەمان برد و یەكیتی کردە پاشکۆی پارتی و سیاسەتەکانی... ئەمەش کێشە ناوخۆیەکانی یەکێتی زیاتر کرد، جیابوونەوەی بەشێک لەسەرکردەکانی یەکێتی و دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان، یەکێک لە لێکەوتەو دەرئەنجامەکانی ئەم ململانێی ناوخۆییە بوو.
نەخۆش کەوتنی تاڵەبانی و دوورکەوتنەوەی لە کایەی سیاسی و مردنی، برگەیەکی ترە کە هێندەی تر یەکێتی نیشتیمانی بێ سەر کرد و ناوەندی کۆکەرەوەی باڵ و لاباڵەکانی یەکێتی تێک ڕمان و تووشی داروخانێکی کەم وێنە بوو. دیارە دەورەی نەخۆشینی تاڵەبانی، دەورەی درۆبەخشێنەوە و ناراستگۆی رابەریەکەی سەبارەت بە وەزعی تاڵەبانی بێ کاریگەر نەبوو لەسەر دۆخی خراپی یەکێتی بەرەو خراپتر.
یەکێتی لەسەردەمی نەخۆشی و دوای تاڵەبانی، بووە کاریکاتۆرێکی عەنتیکە، جەنگی میراتگری بۆ جێگاکەی تاڵەبانی، بووە ناوەندی ململانیی نوێی ناوخۆیی لەناو تەلاری ریکخراوەیی یەکێتی و بەتایبەتیش لە ئاستی رابەریەکەیدا، لەناو ئەو ململانێیەشدا سەرکردایەتی و رابەریەتی یەکێتی یان یەکێک لە باڵ و لاباڵەکانی ناوخۆی یەکیتی پرۆژەیەکی دیاریکراوی سیاسی بەدەستەوە نەگرت و تا لەو ڕیگایەوە زەمینەی پاراستنی سەنگی یەکێتی زامن بکات و ڕیگاش خۆش بکات بۆ هینانەدەرەوەی رابەرایەتیەکی تر و خستننە رووی کاراکتەرێکی تر بۆ رابەرایەتی. نەبوونی هیچ پرۆژەیەکی سیاسی و هاوکات هیچ رێگاچارەیەک بۆ پرکردنەوەی جێگای تاڵەبانی جێگای خۆش کرد، بۆ ئەوەی دەسەڵاتی پارەو هێز و دەزگای ئەمنی، کە لەدەستی بنەماڵەی تاڵەبانیدا بوو، یەكیتی ڕاکیشا بۆ بەدەستەوەگرتنی ئەلگوی تەوریسی سیاسی و لەو راستایەشدا بنەماڵەی تاڵەبانی کە داهاتی یەکێتی و بەشێکی زۆر دەزگا ئەمنی و ئیدارەکانیان بەدەستەوە بوو، لەگەڵ ئامۆزاکانیان کە دژە تیرۆریان بەدەستەوە بوو، سەرچاوەی دارایی و هیزی چەکداریان کردە، بەردەبازی گوستنەوەی دەسەڵاتی ئۆرگانەکانی یەکیتی بۆ دەستی بنەماڵە و کەنارخستنی کاراکتەرەکانی تری ناو یەکیتی. بەمەش یەکێتی گورزێکی گەورەتر بەر جەستەی زامداری کەوت.
دەسەڵاتی بنەماڵەیی بۆئەوەی خۆی لەو گێژاوە رزگار بکات و ریزەکانی یەک بخاتەوە، پەنای بۆ بەستنی کۆنگرە لە ژێر ناوی تازەکردنەوەی یەکێتی برد، بەڵام کۆنگرە بەبێ دنیابینیەکی سیاسی دیاریکراو بەبێ پرۆژەی رۆشنی سیاسی، بەبێ نەخشە بۆ داهاتووی ململانێکان... زۆتر کۆنگرەی کردە جێگایەک بۆ رەوایەتی دان بەدەسەڵاتی بنەماڵەیی و کۆتاییهێنان بەرۆڵی کاراکتەرە سیاسی و بریاربەدەستەکانی یەکێتی کە لەدەرەوەی بنەماڵەی یەكیتی یان لە بازنەی خزمەت بە بنەماڵەی تاڵەبانیدا نەبوون. بەڵام بەو هۆیەوە لەناو بازنەی بنەماڵەی یەکێتیدا تەماحی دەسەڵات و گرتنە دەستی سوکانی یەکیتی، بەش بەش بوو، بۆیەش ڕیکەوتن لەناو خۆیاندا لە جێگای سەرۆکێک، دوو بەچکە سەرۆکی بە کەڵک وەرگرتن لە فۆرمی هاوسەرۆکی کردە بژاردەیەک، دیارە فۆرمی هاوسەرۆکی بە لۆژیکی نوێی یەکێتی، تا لانی کەم کۆنگرە تێپەڕنن و وەکو دەرمانێکی کاتی و هاوکات سڕ کەر، ریزەکانیان بۆ ماوەیەک بێ هۆش یان سەرمەستی ڕیکەوتنی ئامۆزاکان بکەن.
لەو رۆژەشەوە کە هاوسەرۆکی لە یەکێتیدا بریاری لێدرا، ململانێی نێوان هاوسەرۆکەکانیش دەستی پێکرد، بۆ بوون بەسەرۆکی یەکێتی. دیارە یەکێک لەو ناکۆکیانەی لە پرسی هاوسەرۆکی یەکیتیدا روویدا و جیگای سەرنج بوو، لە جێگای ئەوە کوڕانی تاڵەبانی ببنە هەمەکارە، کە داهات و بەشی زۆری هیزی چەکدار و ئەمنی و ئیدارییان لەدەستدابوو، ئامۆزا هەڵزنی بۆ ناوەندی دەسەڵات، ئەمە لەگەڵ لۆژیکی دەسەڵاتی بنەماڵەییدا ناکۆکی هەبوو، دەبوو وە دەبێ ئەم ناکۆکییە ڕاستبکرێتەوە. هەوڵی کورانی تاڵەبانی بۆ باڵادەستی بەسەر لاهور و براکانیدا، بۆ راستکردنەوەی ئەو خواری و گێڕیەیە لە پرسی دەسەڵاتی بنەماڵەییدا.. دەسەڵاتی بنەماڵەیی دەسەڵات لە باوکەوە بۆکوڕ یان لەحاڵەتی دەگمەن و نەبوونی کوڕدا بۆ برا دەگوازێتەوە، نەک بۆ برازا. ئەم ناڕیکییە لەلای بنەماڵەی تاڵەبانی، ئەگەرچی کۆنگرە بەم جۆرە براندیەوە، بەڵام قبوڵ کراو نەبوو.
بنەماڵەی تاڵەبانی دەیانەوێت ئەم لادانە لە فۆرمی دەسەڵاتی بۆماوەیی راست بکەنەوەو لەوەش دەچێت، نەیانەوێت چاوەروان بن تا کۆنگرەیەکی تر، و گوێ بەپرسی لایەنی حقوقیش نادەن، بۆیە ئەم پرسی گوێزانەوەی دەسەلاتی یەکەم بۆ بنەماڵەی تاڵەبانی، بە رێرەوێکی بێ کیشە، یان بە شێوەی ئارام ناچیتە پێشەوە، هاوکات مەسەلەیەکیش نییە وابەستە تەنها بە ناوخۆی یەكێتیەوە، بەڵکو وابەستەیە بە تەواوی زۆنی سەوز و هاوسەنگی هێز لە ئاستی هەرێم و ویستی وڵاتانی ناوچەکەش.
ئەوەی لەم مانگە روویدا بە گۆرینی بەپرسی دەزگای دژە تیرۆر و زانیاری دەستیپیکرد، سەرەتای ململانێییەکی بێ کۆتایی نێوان هاوسەرۆکەکان دەبێت، کە بەئاراستەی کۆتاییهینان بەفۆرمی هاوسەرۆکیدا دەچیتە پیش و هاوکاتیش تا گواستنەوەی دەسەڵات بۆ بنەماڵەی تاڵەبانی بەشیوەی توند و لەوانەیە زبریش درێژەی دەبێت. ئەم ململانێیە، کە لەنیوان دوو هاوسەرۆکی پشت بەستو بەهیزی چەکدار و ئەمنی و پشتیوانی جیاجیایی ناوخۆی و ناوچەیەیدا، دەچێتە پیشەوە، بۆیە بەدوور دەزانرێت بێ دوکەڵ و بێ قوربانی تێپەڕێت. ئەمە ئەو مەترسیەیە کە پیویستە بە شیوەیەکی بەرجەستە ببینرێت و مامەڵەی لەگەڵ بکرێت. بەتایبەتی بزوتنەوەی نارەزایەتی جەماوەری، رابەران و هەلسوراوانی بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکان، کەسانی دلسۆز و خەم خۆر، نابێ رێگە بدەن خەڵکی ئەم زۆنە ببنە قوربانی و توشی دڵەراوکی ببن و بخرینە ناو کەشی جەنگی و میلیتاریزە بوونی شوێنی کارو ژیانیان. بۆ یەکلایی کردنەوەی ململانێی دەسەڵات و پرسی باڵادەستی بەسەر یەکێتیدا پێویستە یەکێتی هێندە بخریتە ژیر گوشارێکی فراوانی کۆمەڵایەتیەوە کە دەست بۆ چەک و تەسفیەی جەسەدی نەبرێت و بە شێوەی سیاسی کۆتایی پێ بێت.
دیارە کیشە و ململانێی نێوان هاوسەرۆکەکان، لەگەڵ ئەوەدا بەرئەنجامی ئەزمەی سیاسی قوڵتری سیاسی یەکێتیە لە ئاستی کۆمەڵایەتی و گۆرەپانی سیاسی کوردستاندا، هاوکاتیش ئەو ململانێییە رێگایەک نیییە بۆ دەرچوونی یەكێتی لەو ئەزمەیە، بەڵکو قوڵتری دەکاتەوەو رەوتی پاشەکشەی یەکیتی زیاترو خێراتر دەکات. زیاتر لەوانەش یەکێتی وەکو هێزێکی سیاسی بێ رابەریەکی جێگا متمانەی ڕابەری و سەرکردایەتیەکەی، وە بەوێنەی هیزێکی سیاسی نارۆشنی سیاسی، نیچیری چەند لایەن و تەوژمی جۆراوجۆری ناوخۆیی و ناوچەییە، لەوانەش نێچیرێکە پارتی دەمێکە لە رێگای بەخشینی ئیمتیازات بەبەشیک لە سەرکردەو کادرکانی یەکیتی، ژینگەی بۆ ئامادەکردووە، ئەوە بەجیا لەوەی ژمارەیەک لە بەرپرسانی یەکێتی پرۆژە ئابوری و بازرگانەکانیان، بەستراوەتەوە بە دەسەڵاتی پارتی و بنەماڵەی بارزانیەوە.
لەهەموو حاڵەتێکدا، یەکێتی ئێستا بەسانایی ناتوانێت ئەزمەو گرفتەکانی تێپەڕێنیت و لەراستای هەر ئالوگۆریکیشدا هەڵوەرینی زۆریک لە کادرو بەرپرسەکانی بەدوای خۆیدا دەهینێت. تەنانەی گیرانەوەی دەسەڵاتی یەکەم بۆ بنەماڵەی تاڵەبانیش ناتوانێت، هەتوانی دەردە قوڵە زۆرە سیاسییەکانی یەکێتی بکات. بەتایبەتیش کە پرسی گێرانەوەی دەسەڵاتی یەکەم بۆ بنەماڵەی تاڵەبانی، لەڕیگای بەدەستەوەگرتنی پرۆژەی سیاسی و ململانێی سیاسییەوە دەستی بۆ نەبراوە، بەڵکو زۆرتر شەقاوە ئاسا، و پشتی بە زۆری هیز و سەرچاوەی دارایی و پشتیوانی هەمەچەشنی ناوخۆیی و ناوچەیی بەستووە.
ئەوەی کە گرنگە، رۆڵی بەرەی ئازادیخوازە، کە ڕیگە نەدەن لەو ململانێیەدا، دەست بۆ چەک و رفاندن و نائارام کردنی زۆنی سەوز و نان بڕین و سزای سیاسی و دەرکردن و ببرێت...