جیاوازی کردن لەناردنی موچە لەبەغداوە (لەنێوان هەرێم و داعشدا)
دلێر محەمەد نوری
2020-05-10 962
هاوڕێیەکی پارتیم لە فیس بووک پۆستێکی لەو جۆرەی ناونیشانی ئەم وتارە لە
واڵەکەی خۆی دانابوو، کە سەرنجی زۆر ڕاکێشام و خزاندمییە نێو دوودڵییەوە.
هاوڕێیەکی دیکەی چەپیشم لە کۆمێنتێکدا بۆ پۆستێکی من هەوڵی دا
دەسەڵاتی کوردی و کوردم بۆ لەیەک جیابکاتەوە لە یەکتری، منیش لە ڕوونکردنەوەیەک دا
ووتم مەبەستم لە کورد دەسەڵاتی کوردییە بەڵام دواجار ئێمە بەرپرسین لە هەبوونی ئەو
دەسەڵاتە.
وتەی ئەم دوو هاوڕێیە بوو بە ئیلهامی ئەم وتارەم. گەر بە وردی سەرنجی
ئەو ناونیشانە بدەین، بە ڕووکەش ناهەقییەکی گەورە لە هەڵوێستی حکومەتی عێراقی
دەبینین لە ناردنی مووچە بۆ مووچەخۆرانی خۆی لە ژێر دەسەڵاتی داعش و بڕینی مووچەی فەرمانبەرانی
هەرێمی کوردستان. لە کاتێکدا داعش بەشێکی زۆری ئەو مووچە و بۆدجەیەی ئەخستە خزمەتی
شەڕی دژ بە خودی حکومەتی عێراقییەوە. هەر وەها لەو بودجەیە مووچەی چەکدارانی خۆی
لێ دەردەهێنا. لە هەمان کاتدا حکومەتی کوردستان شان بە شانی حکومەتی عێراقی لە
جەنگدا بوو دژی داعش.
گەر ئێمە بێین هەڵسەنگاندنێکی بێلایەن و راستگۆیانە بکەین لە گەڵ
خۆماندا، دەگەینە ئەو ئەنجامەی کە ناهەقییەکی گەورە لەو هەڵوێستە (دوو فاقییە)ی
حکومەتی عێراقیدا نادۆزینەوە. بە بیانووی ئەوەی حکومەتەکەی داعش بە بێ رێکەوتن و
بە بێ ئیجازەی حکومەتی بەغدا وەکو داگیرکەر هاتووە و دەسەڵاتی خۆی سەپاندووە.
خەڵکی ژێر دەسەڵاتی داعشیش بە وتەی خۆیان (لا حول لنا و لا قوة) داعش خۆی
سەپاندووە بە سەریاندا. کەواتا هیچ حیکمەت و دادپەروەرییەک نییە کە بەغدا سەرباری
هاتنی داعش مووچەکەشیان ببڕێت. ئەگەر چی بەشێکی دیاری خەڵکی سووننەی ئەو ناوچانە
لە تۆڵەی شیعە هاوکاری داعش بوون، بەڵام ئەگەر چەند کەسێکی کەمیش لە نێویاندا دژی
داعش بووبن بەسە بۆ حکومەتێکی ڕەشید تا مووچەی هەمووان بنێرێت وبگاتە دەستی
بەهەڵوێستەکان و مناڵانی بێ گوناهی بێهەڵوێستەکانیش. هەر بۆ زانیاری بە پێی
هەواڵەکانی ئەو سەردەمە حکومەتی عێراقی تا زیاتر لە ساڵێکیش مووچە و بودجەی ئەو
ناوچانەی دەنارد و ئەمەش تاکە پەیوەندی فەرمی نێوان داعش و بەغدا بوو.
بەڵام ئەوەی حاڵەتەکەی هەرێم جیادەکاتەوە (شەرعی) بوونی خودی دەسەڵاتی
هەرێم خۆیەتی. هەموو حکومەتە یەک لە دوا یەکەکانی کوردستان لە ڕێگەی سندوقەکانی
دەنگدانەوە پەیدابوون لە گەڵ هەموو تێبینی و کەم و کورتی یەکانی پرۆسەی
هەڵبژاردنەکە. بەشێکی زۆری مووچەخۆران و کادێرانی حکومەت ئەندام و دڵسۆز و کوڕی
ژیر و گوێڕایەڵی حزبەکانی دەسەڵاتن. کورد وەکو دەسەڵات و حکومەتێکی (شەرعی) و (هەڵبژێردراو) بەر
لە ڕووخانی سەددام ژیانی خۆی بە بێ بەغدا رێکخستبوو و مووچەی فەرمانبەرانیشی دابین
دەکرد. لە دوای پرۆسەی ئازادی عێراقیش بە ویستی خۆی ئەبێت بە هاوکار و بەشداری
ڕاستەقینەی حکومەتی نوێی عێراقی و لە سەر ورد و درشتی مەسەلە ئابوری و دارایی و
سیاسییەکان رێککەوتووە. دواتر هەر خۆی بۆ خۆی ئەکەوێتە پێشێل کردنی ئەو پەیمانانەی
بە بەغدای داوە و ئیمزاکەی خۆی لە یاد ئەکات و هەوای بە دوبەی کردنی کوردستانی
ئەکەوێتە سەر و بڕیاری سەربەخۆ دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنی دەدات. لە ئەنجامی شەڕی داعشیش دەست ئەگرێ بە سەر دوو
هێندە نەوتی دیکەی کەرکووک و ئەیانبەستێت بە بۆرییە سەربەخۆکانی خۆیەوە. هەر ئەم
دەسەڵاتە بە ناوی ئابوری سەربەخۆوە دەستی خەڵکی خۆی و بەغداش ئەبڕێ بەوەی لە لایەک
لە جیاتی بە فرۆشتنی نەوت بە سەربەخۆیی مووچە و پاداشت و ژیانی باشتر لە بەغدا بۆ
خەڵکی خۆی دابین بکات، سیستەمی پاشەکەوت و نیوە مووچە و چارەکە مووچە و بڕینی
یەکجاری مووچە دادەهێنێ. لە کابینەکەی مەسرور بارزانیش دەسەڵات لە پاش هەموو ئەو
فرت و فێڵانە لە خەڵکی خۆی و لە بەغداش کەوتەوە بەر پێی بەغدا بە زەلیلی. دوای
ساڵێک لە رێککەوتنێکی نوێ بۆ ڕاستکردنەوەی باری لاری هەرێم، کوردستان ئێستاشی
لەگەڵ بێت قەترەیەک نەوتی ڕەوانەی بەغدا نەکردووە لە گەڵ ئەوەی بەغدا مانگانە
مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی ناردووە.
لێرەوە بە تەواوی ڕوون دەبێتەوە بۆ هەمووان کە ئەم قاتوقرییەی هەرێم
هۆکارەکەی خودی دەسەڵاتدارانی هەرێمن نەک بەغدا، بەڵام بەغداش ئەزانێت ئەوەی باجە
قورسەکە دەدات لە ئەنجامدا مووچەخۆران و خەڵکی هەرێمن.
دەسەڵاتی ئێستای هەرێم بووە بە بارێکی هێجگار قورس بە سەر خەڵکەکەی خۆیەوە،
هەرچی هەنگاوێکی لە مەسەلەی دەرهێنان و فرۆشتنی نەوتدا ناوە، بە زیان و کارەسات بە
سەر خەڵکەکەی دا شکاوەتەوە. ئەوەی بەغدا دەیکات لە گەڵ هەرێم مەبەست لێی سزادانی مووچەخۆرانی
هەرێم نییە لە ناواخندا هێندەی مەبەست لێی ڕاستکردنەوەی کارە چەوت و چێڵەکانی
هەرێمە و دۆزینەوەی وەڵامە بۆ ئەو هەموو پرسیارانەی کە لە دەوری مەسەلەی نەوتدا بێ
وەڵام ماونەتەوە.
خەڵکی کوردستانیش کەوتۆتە دووریانێک نە پێیدەکرێت گلەیی لە هەڵوێستی
بەغدا بکات و نە پەڵاماری دەسەڵاتی خۆیی بدات. ڕەنگە لە ئێستادا هیچ پەیامێک لەوە گرنگتر نیە
کە بگاتە بەغدا بەوەی کە دەسەڵات کوردی لە دۆڵێکە و خەڵکەکەشی لە دۆڵێکی دیکەیە و
ئەمانیش (بە شێوەیەک لە شێوەکان) وەکو ئەوانەی موسڵ (لا حول و لا قوة) گیریان
خواردووە بە دەست دەسەڵاتەوە و بەرپرس نین لە چەوت و چێڵییەکانیان و کورد نابێت
سزای هەڵەی دەسەڵات بدرێت دەنا ژیان بە بێ مووچە لەوە زیاتر ناچێتە سەر.