فەلسەفەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان
سەردار عەزیز
2020-08-17 846
هەموو یەکەیەکی سیاسی پێکهاتوە لە کۆمەڵگا و دەسەڵات. لە نێوانیاندا یەکەی بچوك و گەیەنەر بونی هەیە، وەک کۆمەڵگای مەدەنی، میدیا، ڕۆشنبیر، بەڵام دوو یەکەی سەرەکی کۆمەڵگا و دەسەڵاتن. لە میانەی پەیوەندی کۆمەڵگا و دەسەڵاتدا، حوکمڕانی دێتە ئاراوە.
لە نێو کۆمەڵگادا هێزی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری و کەلتوری و ڕۆشنبیریی بونی هەیە. ئەم هێزانە لە ململانێ و کێبڕکێدان بۆ هەبونی دەسەڵات، لە قاڵبدانی دەسەڵات، داڕشتنی ئەجیندا و داکۆکی لە بەرژەوەندییەکانیان. بەرجەستەبونی ئەم ململانێیە، کۆمەڵگاییەتی دەهێنێتە ئاراوە.
بە گشتی کۆمەڵگا دیاردەیەکی نوێیە، لە ئەنجامی زیاتر تێکەڵبونی خەڵک هاتوەتە ئاراوە. لە سەردەمی ئەمڕۆدا کۆمەڵگای کوردی لە گواستنەوەدایە لە گوندەوە بۆ شار. ئەمە گەورەترین و ئاڵۆزترین و لە هەندێک ڕوەوە ترسناکترین وەرچەرخانە لە مێژوی جڤاتیی ئێمەدا. بەڵام وەک زۆر بواری تر درک پێنەکراو و قسە لە سەر نەکراوە!!
دەکرێت بڵێین کە کۆمەڵگا و دەسەڵاتی کوردی بونی هەیە، بە شێوازی کوردی. هێزە سیاسییە کوردییەکان دەکرێت پۆلێنبکرێن بۆ سێ پۆلێن، هێزی دەسەڵاتیی، هێزی دونیابینی تایبەت (ئاینی)، لە گەڵ هێزی کۆمەڵگایی.
بۆ من بزوتنەوەی گۆڕان هێزێکی کۆمەڵگاییە. هێزی کۆمەڵگایی ڕکەبەری هێزی دەسەڵاتییە. ئەم ڕکەبەرییە بە ئامانجی هاوسەنگییە نەک زاڵبون. وەک مێژوی ئازادیی مرۆڤایەتی پێمان دەڵێت، ئازادی کاتێک دەستەبەر دەبێت کە دەسەڵات و کۆمەڵگا هاوسەنگ بن. هەر کاتێک دەسەڵات باڵادەست بێت ئەوا کۆنترۆڵ و لە قاڵبدان و سنوربەندی زۆر دەبێت. هەرکاتێکیش کۆمەڵگا زاڵ بێت ئەوا پشێویی و ململانێی ناسیاسی و ناسەقامگیریی زۆر دەبێت. بۆیە ئازادی نە لە ئەنجامی کۆنترۆڵەوە دێتە ئاراوە، نە لە ئەنجامی پشێوی. بەڵکو لە میانەی ململانێیەکی ئەزەلی نێوان دەسەڵات و کۆمەڵگا. هەر کۆمەڵگایەک بتوانێت ئەم دوو جەمسەرە هاوسەنگ بکات ئەوا ئازادی دەستەبەر دەکات.
کاتێک هێزێکی سیاسی دونیابینی و شوناسی خۆی دەزانێت ئەوا لە دەسەڵاتدابێت یان لە ئۆپۆزسیون بە بەرچاوڕونییەوە هەنگاو دەنێت. بۆ نمونە کاتێک هێزێکی سیاسی، هێزێکی دەسەڵاتییە، ئەوا لە حکومەتدابێت یان لە دەرەوە، هەمیشە دونیا وەها دەبینێت کە دەبێت کۆنترۆڵ بکرێت، لە قاڵب بدرێت، جوڵە و ئازادی و دەربڕینی خەڵکان سنوردار بکرێت، دەسەڵات بۆی هەبێت بچێتە هەموو کونج وکەلەبەرێکەوە. بەڵام کاتێک هێزێک کۆمەڵگاییە، ئەوا لە دەسەڵاتدابێت یان لە ئۆپۆزسیون لە لای ڕونە کە دەبێت هاوڵاتی مافی زیاتر بێت، ئازادییەکان بەرفروان بێت، خزمەتگوزارییە گشتییەکان زۆربن، پانتایی گشتی و بواری گشتی و چاکە گشتییەکان پەرەیان پێبدرێت. لە هەرکوێ دیموکراسی هەبێت وەهایە. لە بەریتانیا پارتی کرێکاران، پارتی سیاسی کۆمەڵگاییە، هەر کاتێک لە سەر دەسەڵات بێت لە هەوڵی بڕەودانە بە کەرتی گشتی، خزمەتگوزاری گشتی، بەرژەوەندی گشتی. بەڵام پارتی پاریزەران پارتی دەسەڵاتە، بڕوای وەهایە کە پۆلیس و یاسا و ئاسایش و بەرژەوەندی تاک بڕەو پێبدات.
ئەمە هەروەها لە ئەمریکاش وەهایە لە نێوان کۆمارییەکان و دیموکراتەکان. دیارە هەریەک بە پێی سروشت و تایبەتمەندی کۆمەڵگای خۆی.
ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان هێزێکی سیاسی کۆمەڵگایی بێت، ئەوا دەبێت لە هەموو جوڵە و هەنگاو و هەوڵێکیدا ئەو پرسیارە لە خۆی بکات: ئایا ئەم جوڵە و هەنگاو و هەوڵە لە خزمەتی کۆمەڵگا و هاوڵاتیدایە یان لە خزمەتی دەسەڵات، یان لە خزمەتی هاوسەنگی ئەم دوو جەمسەرە؟ گۆڕان دەبێت لەمەدا خۆی یەکلایی بکاتەوە . کاتێک ئەم بەرچاوڕونییە چەسپی ئەوا هیچ جیاوازی نابێت لە نێوان ئەوەی لە دەسەڵاتدابیت یان لە دەرەوە. بەڵام کاتێک ئەم بەرچاوڕونیە نیە، ئەوا ئەگەری هەیە کە لە دەسەڵاتدای خۆت لێببێت بە هێزیی دەسەڵاتی، ئەو کاتە توشی بەریەککەوتن دەبێت لە گەڵ پێگە و جەماوەر و خەیاڵی چاوەڕوانکراودا. وەک لە پێشنیارە یاسای میدیای ئەلیکترۆنیدا بینیمان. خەڵك وەها دەبینن کە ئەم پێشنیارە یاسایە لە خزمەتی دەسەڵاتدایە نەک کۆمەڵگا.
توڕەیی خەڵك لە گۆڕان لە ئەم ڕوانگەیەوە دێت. خەڵك بەبێ ئەوەی خۆیان بە تێڕامانی فیکریی و مێژویی هێزی سیاسییەوە سەرقاڵبکەن، وەها دەبینن کە گۆڕان هێزێکی کۆمەڵگاییە، بەڵام کاتێک هەست دەکەن کردەیەکی ئەم بزوتنەوەیە بەو ئاقارەدانیە، ئەوا خێرا پەرچەکرداریان لە لا دروست دەبێت. دیارە ئەم دیاردەیە بەبێ دەستوەردانی هێزی تر و فریودان و لە خشتەبرن نیە. ئەمەشە وەها دەکات کە هێزی سیاسی کۆمەڵگایی ناتوانێت بە ئاسانی ببێتە هێزی سیاسی دەسەڵاتی، هەروەها پێچەوانەکەشی ڕاستە: هێزی سیاسی دەسەڵاتی ناتوانێت ببێتە هێزی سیاسی کۆمەڵگایی. بۆ نمونە یەکێتی و پارتی هەرگیز ناتوانن ببنە هێزی کۆمەڵگایی، هەرکاتێکیش وەها خۆیان بنوێنن کە هێزی کۆمەڵگایین تەنها لە پێناو دەسەڵاتدایە، نەک کۆمەڵگا یان هاوسەنگی کۆمەڵگا و دەسەڵات. ئەمە بۆ هێزە ئیسلامییەکانیش ڕاستە. هێزە ئیسلامییەکان تەنها پاڵپشتی کۆمەڵگان کاتێک لە گەڵ بەها و ئایدیەلۆژییەکانی خۆیاندا تەبابێت. هەرکاتێکیش لە دەسەڵاتدابن ئەوا هەتا ئەوپەڕی هێزی دەسەڵاتین، وەک لە نمونەی زۆری ئەو هێزە ئیسلامییانەدا دەیبینین کە هاتونەتە سەر دەسەڵات، تورکیا بۆ نمونە.
هێزی سیاسی کۆمەڵگایی لە دەرەوەی دەسەڵات نیە، بەڵکو ئامانجی ئاراستەکردن و ڕێکخستنی دەسەڵاتە بە بەرژەوەندی کۆمەڵگا، بۆیە هێزی کۆمەڵگایی ئەرکی بونیادنانی کۆمەڵگا و دەسەڵاتیشە. بە پێچەوانەوە هێزی دەسەڵاتیی ئامانجی ئەوەیە کە کۆمەڵگا لاوازبکات و دەسەڵات بە سەریدا بچەسپێنێت. نمونەی زەقی ئەمە مۆدێلی دەسەڵاتی چینییە. بۆیە ئەرکی هێزی سیاسی کۆمەڵگایی سەختترە.