بەشی پێنجەم

پێشەكیەكی پێویست: فەلسەفاندنی پەتای كۆرۆنا لەسەر دەستی جیۆرجیۆ ئاگامبێن Agamben پاڵنەرێكی سەرەكی بوو بۆ هێنانەپێشەوەی گفتوگۆ لەناو روناكبیرانی ئەوروپا لەسەر پەتای ناوبراو. ئەم بەشە، پێدەچێت دوو بەشی دواتریش، كە تەواوكەری هەمان ئەو باسەیە سەبارەت بە "فەلسەفە و كۆرۆنا" دەستمانداوەتێ، تەرخاندەكەین بۆ شیكاركردنی چۆنیەتی یەكگرتنەوەی سەرەكیترین تێزی فەلسەفیی ئاگامبێن لەگەڵ پەتای كۆرۆنا. بۆ ئەو مەبەستە سەرەتا تەلاری فەلسەفی ئەم بیریارە نمایش دەكەین و دواتر ئەوە پیشاندەدەین لەسەر چ بناغە و بیانوویەكی فەلسەفی ئەم یەكگرتنەوەیە هاتووەتەسازان. هاوكات بۆ ئەوەی یەكگرتنەوەكە راڤەبكەین پێویستمان بەوەش دەبێت بۆچوونە سەرەكییەكانی ئاگامبێن لەو نووسینانەیەوە هەڵبهێنجێنین لەماوەی دوو مانگی ڕابردوو سەبارەت بە پەتای كۆرۆنا بڵاویكردونەتەوە. لە سەرێكی تریشەوە، لە ماوەی بڵاوبوونەوە و تەشەنەسەندنی كۆڤید-19 لە وڵاتان، لێرە و لەوێ، وشەگەلێكمان بەرگوێكەوت: قەدەغەی هاتووچۆ، خراپی دۆخ، لەژێرچاودێریبوون، بارودۆخی نەخوازراو، ڕەوش (دۆخ، بار) ئاسایبوونەوە، دۆخی ئاوارتەی وڵات، باری نائاسایی، ئاسایشی نیشتمانی و....كە هەر هەموو شایانی تێڕامانن هاوكاتیش تێزە فەلسەفییە سەرەكیەكانی ئەم بیرمەندە ئیتالییەیان بیرخستینەوە. لەتەك ئەوەشدا هەوڵدەدەین پەیبەوە بەرین لە چ ئاستێك دونیابینینی ئاگامبێن لەسەر پەتای كۆرۆنا وەك خۆی نەیپێكا، چونكە ئاگامبێن لە یەكەم پەرچەكرداری بەرامبەر مامەڵەی دەسەڵاتی ئیتالی لەگەڵ پەتاكە حاڵەتەكەی بە ترسناك نەبینی و بەشێکی زۆر کەم نەبێت کە بە "دووچاری هەڵاوسانی سییەكانی" لەقەڵەمدان و وتیشی" گەر ئەمە دۆزەكە بێت بۆچی دەسەڵات ئەو هەڵایە دروستدەكات" و بەمەش ڕەخنەیەكی زۆری ئاراستەكرا و ئێمەش بەشێك لەو ڕەخنانە بەسەر دەكەینەوە.

ئاكاری ڕەوشی ئاوارتە لە پێش كۆرۆنا
فەیلەسوفەكان لێناگەڕێن رووداوەكان، بێ ئەوەی قسەی لەسەربكەن، تێپەڕێن. هەر لەسەرەتای تەنگەژە تەندروستی و پزیشكییەكەوە، كە تەنگەژەی سیاسی- ئابووری تادەگاتە پەروەردەی و كولتووری-كۆمەلایەتیشی بەدوای خۆیدا راكێشا،ئاگامبێن لەپێشی پێشەوەی هەموو ئەوانەبوو(ژیژێك Žižek ی لێدەرچێت)وتنی فەلسەفی لەو بارەیەوە بڵاوكردەوە و خودی وتنەكانیشی فەلسەفە سیاسییەكەی و سەرەكیترین تێزی فەلسەفیشی، ڕەوشی ئاوارتە(باری ئاوارتە، دۆخی ریزپەڕ State of exception)، جارێكیتر خستەوە بەرباس. ئەو دەمەی ڕەوشی ئاوارتە، لە ئیتالیا و زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا تا دەگاتە بەشێك لە ئەمەریكا، راگەیەندرا بەجۆرێك لەجۆرەكان سەلماندنێك بوو بۆ تێزە سەرەكیەكەی ئاگامبێن، كە لە پەرتوكی""ڕەوشی ئاوارتە""خستوبیەڕوو. بێگومان ئاگامبێن هەشت ساڵێكیش پێش ئەم كارە فەلسەفییەی لە كارێكی تری(دەسەڵاتی سەروەر و ژیانی رووت Sovereign Power and Bare Life) وردەكارییە فەلسەفییە سیاسیەكانی خۆی لەو بارەیەوە بە زەقی نیشاندابوو. بۆ ئەوانەش بە فەلسەفەی سیاسی ئاگامبێن ئاشنان لەوە حاڵین وتنی ئاگامبێن لەسەر سەروەریی(فەرمانرەوای ،حاكمیەت Sovereignty) و ڕەوشی ئاوارتە بە تونێلی وتنە هزرییە سیاسییەكانی كارل شمیت Schmitt و والتەر بنیامین Benjamin بە پلەی یەك و بۆچوونە سیاسییەكانی هانا ئەرێنت Arendt بە پلەی دوو تێدەپەڕێت، ئەوەش بناغەی لە گەلێك لاوە بۆ هزری سیاسی ئاگامبێن دانا.  
بۆ ئەو مەبەستە لەو تێگەیشتنە ئاگامبێنیانەوە دەستپێدەكەین،كە هزری ئاگامبێن لەناو ئەم باسە لەخۆی دەگرێت، كە توێژینەوە لەسەر ئۆشویتز Auschwitz(ئۆردوگای كوشتارگەی جوولەكەكان)، كامپی گوانتانامۆ Guantanamo (بەندیخانەیەكی ئەمەریكییە)، دەچێتە خانەی وتن لەسەر بیۆپۆلیتیك Biopolitics (سیاسەتی بایۆلۆجی، سیاسەتی ژیانی). بەپێی ئاگامبێن مرۆڤی سەردەم و گرفتە بووناوییەكانی ئەم مرۆڤە شایانی شیكاریین هەر بۆیە لە فەلسەفەكەیدا ژیان، ژیانێكی خراپ و هەل و مەرجی مانەوە، یان"بوون لەژێر سایەی سیاسەتێكی ئێتیكی رۆژئاوایی"هەموو ئەمانە هەڵوێستەی گرنگییان لەبارەوە مەرجەبكرێت. گومانی ئاگامبێن لێرە لە"مۆدێلی هزری سیاسی نوێی رۆژئاوایە"كە هەمیشە توانای بەكاربردنی بیۆپۆلیتیكی هەیە و لەناو ئەوەشدا دروستكردنی قووربانی تاكە بەرهەمی ئەم بەكاربردنەیە. پرسیارە بناغەییەكە لێرە ئەوەیە: كێ ئێستا، لەگەڵ بڵاوبوونەوەی پاندێمی كۆرۆنا، جوولەكەیە و كێش نازییە؟ ئەو كەسە جولەكەکەیە کە كەرەنتینكراوە و ئازادی لێزەوتكراوە یان ئەوەی قوربانی پەتای كۆرۆنایە؟ شێوەی ناشتنی مردووانی كۆرۆنا هاوشێوەی شێوەی مردووانی(جوولەكەكانی) ئۆشویتز نییە؟ چونكە ئۆشویتز خۆی وەك شوێنی لەدەستدانی كەرامەت نیشاندەدات، شوێنێك بەد Evil ی تیا بەرهەمدەهێنرێت، بەدی لەوێ دەبێت بە شمەك هەرچی كۆرۆنایە كەم بەشداری لە بەرهەمهێنانی بەدی نەكرد!ئاگامبێن لە رێگای تێزەكانی هەنا ئەرێنتەوە فەلسەفە بەسەر ئەم شوێنەوە دەكات و دووبارە بەرهەمهێنانەوەی پرسیاری ئێتیكی و سیاسی لەسەر شوێنی ناوبراو دەكات بە بناغە بۆ قسەكردن لەسەر پەراوێز و بندەست و بێمافەكانی ناو شارستانی تازەی رۆژئاوا. ئەو جیاوازییەش ئاگامبێن لەنێوان ژیان و مەرگ لەو شوێنە دەیكات لە تێگەیشتنی بیۆپۆلیتیكانەی میشێل فوكۆ Foucault وە سەرچاوەی گرتووە كە لە رووی تێۆرییەوە بە بابەتی تێگەیشتنی فوكۆ بۆ پانئۆپتیكۆن (چاودێریهەموو Panopticon) گرێدەداتەوە. باشە ئەم تیۆرییەی ئاگامبێن وامانلێدەكات لەماڵەوەبوون لە كاتی كەرەنتین بە ئۆردوگا زۆرە ملێكانی جوولەكەكان بچووێنین؟ خۆمان بە پەناهەندەی ناو ماڵی خۆمان بزانین؟ ببینە تالیبانێكی گوانتانامۆی ناو شوقەكانی خۆمان؟ ژوورەكەمان وەك ژووری زیندانیەكی سەر سنورەكانی توركیا/یۆنان ببینین؟ باشە بۆ ئێمە پرسیارەكانمان بەم شێوەیە ئاراستەی ئاگامبێن دەكەین؟هۆكارەكەی لای خوارەوە رووندەكەینەوە. بۆ ئەوەی هۆكارەكەی روونبكەینەوە پێویستمان بەوە دەبێت لە بنەما تیۆرییەكانی ئاگامبێن سەبارەت بە ڕەوشی ئاوارتە(باری ریزپەڕ) و بابەتی سەروەریی وڵات و ئەو مرۆڤە پیرۆز  Homo sacer ەش تێبگەین كۆڵەكەی تیۆری تێزی ئاگامبێن، لەبارەی بیۆپۆلیتیكەوە، پێكدێنن.  
لە رێگای بینینی ئاگامبێنەوە بۆ تێۆری ڕەوشی ئاوارتە لەوە حاڵێیدەبین ڕەوشی ئاوارتە تێۆرییەكیشە لەسەر ڕەوشی مرۆڤی سەردەم و مافەكانی. مافی ئەو خەڵكی جیهانی سێیانەی لە ئۆردوگای پەناهەندەكان لە ئەوروپا بەبێ وەڵام ماونەتەوە و پێیاندەوترێت بێ كاغەزەكان sans-papiers، كە هیچ مافێكی یاسای، تەندروستییان نییە تا دەكاتە بێ مافە بەندكراوەكانی Guantánamo، كە لە شەڕی ئەمەریكی/تالیبان دوای 11 سێپتێمبەر كەوتنەدەست ئەمەریكایەكانەوە. واتە ڕەوشی ئاوارتە( State of Exception) دەكارێت ڕەوشێكی نوێ لەگەڵ خۆیدا بهێنێت و "خۆی وەك پارادایمێكی، چوارچێوەیەكی گشتگیری، زاڵ لە سیاسەتی هاوچەرخدا نیشانبدات". لە رێگای گوزارەی ڕەوشی ئاوارتەوە ئاگامبێن گفتوگۆی واتای سەروەریی دەكات كە ئەمەش دەیباتەوە سەر گفتوگۆی بۆچوونە سیاسییەكانی شمیت Schmittلەسەر واتای ناوبراو. شمیت، كە لەم روەوە سەرچاوەی تێۆری  ئاگامبێنە، وای بۆدەچوو"ئەوە سەروەرییە لە وڵاتدا ڕەوشی ئاوارتە دەستنیشاندەكات" و لە كاتی جێبەجێكردنیشی كار بە دستور ناكرێت. بۆ ئەوەی ئەو ڕەوشەش وەگەڕبخرێت پێویستدەكات یاسا كاری پێنەكرێت. بەپێی تێۆری سیاسی شمیت "بۆئەوەی سەروەریی سەرپشكبێت پێویستە ڕەوشی ئاوارتە پیادەبكرێت". ئامانجی سەرەكی لە بوونی ڕەوشی ئاوارتە، بەپێی تێگەیشتنی فەلسەفی ئاگامبێن، بۆئەوەیە دەسەڵات بتوانێت بمێنێتەوە. ئەو دەمەش ئەو ڕەوشە پیادەدەكرێت"ئەوەی پێیدەڵێن مافی مرۆڤ فەرامۆشدەكرێت، ئەمەش بەزۆری لەبەرئەوەی پاراستنی سەروەریی بۆ ئەو هێزە سیاسییەی لە پشت داڕشتنی ئەو ڕەوشەوەیە سەروەریی سەروەر گشت شتێكە". شمیت وتەنی، كە بۆچوونی ئاگامبێنیشە، رەوشی ئاوارتە، كە هەل و مەرجێك دروستیدەكات، ئەو هەلومەرجە رێگا بۆ بێ یاسایی یاسا خۆشدەكات. كەوابێت تالیبانەكانی گوانتەنامۆ نە تاوانبارن و نەش بێتاوان، تەنیا دەستبەسەرێكی بێمافن و هیچیتر. ئالێرە شیاویی لە ئارادایە بۆ "جیاكردنەوەی زەبری پوخت لە دەسەڵاتێكی بەدەستوركراو". ئەوەی بۆ ئاگامبێن لە تێۆری ڕەوشی ئاوارتەی شمیت دا شایانی هەرسكردن نییە ئەوەیە شمیت ڕەوشی ئاوارتە لە كۆنتێكست contextی یاسایدا جێدەكاتەوە."ڕەوشی ئاوارتە بۆ شمیت شتێكە لە دەرەوەی كاوس(شێواوییChaos )و لە كۆنتێكستی یاسایی و سەربازیدا دەمێنێتەوە"."تێگەیشتنی شمیت بۆ ڕەوشی ئاوارتە هەوڵێكە بۆ جیاكردنەوەی نۆرم (رێساnorm ) لە بڕیار". شمیت وایلێكدەداتەوە هەڵپەساردنی یاسا مەرجی مانەوەی سەروەریی سیاسییە.ئەم هەڵپەساردنی یاسایەش بۆ پاراستنی سەروەرییە نەك شتێكی تر.هەموو ئەوەش كە لەم روەوە دەكرێت بۆ ئەوەیە سەروەری(رابەری) سیاسی وڵات بمێنێتەوە.   
هەرچی والتەر بنیامین Benjaminە، كە ئاگامبێن لەمڕوەوە دیتنەكانی بەهەندوەردەگرێت، لەو باوەڕەدایە"ڕەوشی ئاوارتە ڕەوشێكی بێ یاسایە".ئەم ڕەوشە بنیامین وتەنی "بۆ خستنەگەڕی زەبرێكی پوختی شۆڕشگێڕانە بەكاردەبرێت. ئەمەش ڕەوشێكی تازە لەگەڵ خۆی دەهێنێت كە بێ یاسای دەخاتەوە". ڕەوشی ئاوارتە لە زەینی سیاسی ئاگامبێن ئەوەش دەگەێنێت"ئەوەی لە دەرەوە و ناوەوەی یاسایە تەنیا دەسەڵاتە و ڕەوشی ئاوارتە دەكارێت باری یاساڕێژی بگۆڕێت و پێشێلیش دروست بكات. هاوكات ڕەوشی ئاوارتە نە لە ناوەوە و نەش لە دەرەوەی سێستەمی مافە". هاوكات ئاگامبێن پەی بۆ ئەو راستیەش دەبات كە"دەسەڵات لە كاتی قەیرانا یاسا و هێزی خۆی بەكاردەبات و لەم بارودۆخەشدا زۆر ئاساییە مافی هاوڵاتێتی و تاك ژێرپێبخرێن. ئەمەش لەبەرئەوەی ڕەوشی ئاوارتە ئەو ڕەوشەیە كە زۆنی بێ یاسای لەناو یاسا شوێن بۆ خۆی دابیندەكات".واتە، ڕەوشی ئاوارتە دژی دەوڵەتی یاسایە. ئاگامبێن ئەوەشمان پێڕادەگەێنێت"ناواخنی بیۆسیاسی Biopolitics ڕەوشی ئاوارتە ئەو كاتە دەردەكەوێت ماف لەگەڵ شتی ژیانیدا لەپێكداداندا بێت". ئەمەی باسكرا ڕەوشێك دێنێتەپێشەوە ستاتۆس(قەوارەی) ی یاسای تاك هەڵدەوەشێنێتەوە و بارێكی یاسایی تر بەرهەمدەهێنێت ناچۆنایەتی دروستكەرە.واتە،"ڕەوشی ئاوارتە یاسایەكی تایبەت نییە وەك یاساكانی جەنگ، بەڵكو لەگەڵ ڕەوشی ئاوارتە بار(ڕەوش) ێك دێتەپێش مافەكان بەرتەسك و سنوردار دەبن".      
ئاگامبێن بۆئەوەی وێنەیەكی پانۆرامایمان لەسەر ڕەوشی ئاوارتە بەرچاوبخات لە ئیمپراتۆریەتی رۆمانییەوە دەستپێدەكات تا  دەگاتە سەردەمی ناپلیۆن لە فەرەنسا و دواتر دێتەسەر دەم و وەختی جەنگی جیهانی دوو و نموونەكەشی هەردوو رژێمی هیتلەر و مۆسۆلینییە كە فۆرمێكی یاساییان بە رەوشی ئاوارتە دا. ئاگامبێن پێشیوایە"كۆماری وایمارWeimar Republic بەدرێژای 12 ساڵ لەڕووی یاساییەوە ڕەوشی ئاوارتەی پیادەكردوە". ئەوەی تایبەت بەم لایەنە زێدە گرنگە سەرنجی بخرێتەسەر ئەوەیە لەڕووی تێۆرییەوە"ئاگامبێن جیاوازی لەنێوان ڕەوشی ئاوارتە و دیكتاتۆریی دا دەكات" و پاشتر دێتە سەر بارودۆخی دوای رووداوەكانی 11 ی 9 لە ئەمەریكا و وڵاتانی هاوچەرخی رۆژئاوایی و هێما بۆ ئەوە دەكات كە چۆن مافەكانی تاك لەژێرسایەی ئەو ڕەوشی ئاوارتەیەی ئەو رووداوانە دروستیانكرد بەئاگاییەوە فەرامۆشكران. بەپێی جیهانبینی فەلسەفی ئاگامبێن"بۆ ئەوەی ڕەوشی ئاوارتە شیبكرێتەوە مەرجە واتای پێویست necessity شیبكرێتەوە".ئاگامبێن بۆ ئەو مەبەستە مێژووی كۆن و نوێی رۆژئاوا هەڵدەداتەوە تادەگاتە رووداوەكانی 11 ی 9 لە ئەمەریكا. بۆئەوەی شتەكان ووردتر نیشانبدات بۆ ئەو مەبەستەش گەشتێك بەناو ئیمپراتۆریەتی رۆمانی كۆندا دەكات و ئەو حاڵەتە نیشاندەدات كە یاسا لەگەڵ پێویستیدا كاریكردووە. مەبەستی ئاگامبێن لەمە ئەوەیە كە ڕەوشێك دێتەپێشەوە شیاوی بۆ ئاوارتەیی یاسا مسۆگەردەكات. ئاگامبێن تێبینی ئەوەشی كردوە سیاسییەكان لە سەردەمی نوێدا گەر پێویستی بۆ ئەو مەبەستە لەئارادابووبێت یاساشیان هەڵوەشاندۆتەوە و، پێشیوایە ئەمە بووە بە مێتۆدێكی سەرەكی بۆ دەسەڵاتی سیاسی و بەكاریشی بردووە تا لە بەڕێوەبردن بەردەوامبێت. ئەمەش ڕێك یەكگرتنەوەی تێزی سەرەكی فەلسەفیی ئاگامبێنە لەگەڵ پەتای كۆرۆنا كە دواتر، لە بەشەكانی تر، زۆر بە وردی لەسەری دەوەستین.
وێڕای ئەوەی وترا، گرنگترین خاڵێك سەبارەت بەوەی لایسەرەوە هێمای بۆكرا، بەپێی ئاگامبێن، ئەوەیە كاتێك سێستەمە سیاسییە دێمۆكراسییەكان بەیانی ڕەوشی ئاوارتە دەكەن لە دوای ئەوەوە ئیدی جیاوازی لەنێوان سێستەمی دیكتاتۆری و دێمۆكراسی دا نامێنێت و، پێداگیری لەسەر ئەوەش دەكات شێوازی بەڕێوەبردن لە وڵاتانی هاوچەرخ ووردەووردە خۆی لە ئیدارەسازی نزیكدەكاتەوە تا ماف و یاسا. ئەو كاتەش سێستەمە سیاسییە دێمۆكراسییەكان"ڕەوشی ئاوارتە رادەگەیێنن(لێرە دەشێت مەبەستەكە حکومەتی سەربازیی یان پیادەكردنی ئەحكامی عورفیش بێت) جیاوازیەكی ئەوتۆ لەنێوان سێستەمی سیاسی دێمۆكراسی و دیكتاتۆری دا نامێنێت. باشە خۆ گرنگە بزانین كێ بڕیار لەسەر دۆخی ئاوارتە دەدات؟كێ ئەو مافەی هەیە؟ چۆن بارودۆخی نەخوازراو سەرهەڵدەدات؟ 
بۆ شیكاركردنی ئەو پرسیارانە ئاماژە بەوە دەکەین کە ئاگامبێن سەبارەت بە ڕەوشی ئاوارتە، بەپێچەوانەی شمیتەوە، خاوەنی تێۆرییەكی فەلسەفی-سیاسی خۆیەتی و بابەتی ڕەوشی ئاوارتەش دەكات بە مەحەكی دادوەری بەسەر چۆنیەتی كاركردنی دەسەڵات و خاڵی جیاكارەش لەنێوان دوو مۆدێلی دەسەڵات: دێمۆكراسی و تۆتالیتاری. بۆ ئەوەی ئەم هزرەڤانە تێۆرییەكی تایبەت بە ڕەوشی ئاوارتە دابهێنێت بێگومان پێویستی بەوە دەبێت بە تونێلی گفتوگۆ تێۆرییە سیاسییەكانی پێش خۆیدا تێپەڕێت هەروەك لایسەرەوە هێمای بۆكرا، لێ لەو بەینەدا دەستبەرداری بۆچوونە سیاسییە-فەلسەفەییەكانی خۆی نابیێت. بۆ ئاگامبێن گرنگە ئێمە لەوە تێبگەین لەو شوێنەی ڕەوشی ئاوارتە پیادەدەكرێت ماف ژێردەكەوێت و ئەو سەربەخۆیەش دوو دەسەڵاتە سەرەكیەكەی(تەشریعی و جێبەجێكردن) كۆمەڵگەی دێمۆكراسی كاری لەسەر دەكات ئاوادەبێت. لێرەدا بینینی ڕەوشی ئاوارتە وەك ئامرازێكی دەسەڵات هزرێكی یاسایی لە پشتەوەیە، ئەو هزرەش یاساناسان و مافناسان بناغەی بۆ دادەنێن، هەروەك ئەوەی شمیت پێشتر بۆ رژێمی نازی كردووە. بەم جۆرە، بێ یاسای جەوهەری ڕەوشی ئاوارتە دەسازێنێت. بۆیە لە دیدی تێۆرییەوە هزری سیاسی بنجامین لەتەك شمیت، كە كاربەدەستی سیاسی و یاسازانی دەسەڵاتی نازی بووە، یەكناگرنەوە، ئەمەش لەسەر ئەو بنەمایەی كە شمیت وایتێدەگات كاتێك ڕەوشی ئاوارتە دێتەئاراوە دەسەڵاتی سەروەری لە وڵاتدا بەدەست تاكە كەسێكەوە دەبێت و هەر ئەو كەسەش بۆی هەیە دۆخی وڵات دیاریبكات، یاساش، بەدڵنیاییەوە، پارێزراوە لەڕێگای بێ یاساییەوە. بێمافی تاكەكان سەرچاوەی كێشەكانە لای ئاگامبێن و ڕەوشی ئاوارتەش ئەو بێ مافییە بەرجەستدەكات. بێ مافەكان خاوەنی ژیانێكی رووتن bare life/ la nuda vita. بەواتایەكیتر ڕەوشی ئاوارتە ڕەوشی هەڵوەشانەوەی ماف دێنێتەپێشەوە. كۆرۆنا كە وایكرد بخزێینە ناو ماڵ و ژوورەكانمانەوە ئاماژە بوو لەسەر سەرلەنوێ سازاندنەوەی بێ مافی لە رۆژئاوا. ئەمە یەكەم جاری نییە لەناو سێستەمی سیاسی رۆژئاوا بێمافی بە یاسایی دەكرێت. ئەم زیانە یەك لایەنی نییە. ئاگامبێن لەرێگای تیۆری ڕەوشی ئاوارتەشەوە"رەخنەی كولتووری سیاسی رۆژئاوا دەكات و ئەوەشمان بیردەهێنێتەوە کە رۆژئاوا سەرنجی ئەوە نادات پێوانەكانی لەدەستداوە و ئەمەش، بەپێی تێگەیشتنی ئاگامبێن، وادەكات رۆژئاوا نەكارێت وانەی دێمۆكراسی بە كولتوورەكانی تر بڵێتەوە". ئەمە کە خەمێكی فەلسەفی جوانی ئاگامبێنە لە دووتۆی ئەو نووسینانەش هەوێنیداناوە بە پەتای كۆرۆناوە تایبەتیكردوون.     

هۆمۆساكەر : بەسیاسیكردنی ژیان، بەسیاسیكردنی مەرگ
هۆمۆساكەر(مرۆڤی پیرۆز Homo sacer )بەشێكی تر لە تێزی بیۆپۆلیتیك لە فەلسەفەی سیاسی ئاگامبێن پێكدێنێت. هۆمۆساكەر بەپێی یاسای رۆمانی كۆن ئامادەبوونێكی كۆمەڵایەتی هەبووە. ئەو مرۆڤەیە تاوانێک دەكات و دەبێت بە هۆمۆساكەر. ئەوەی ئەم مرۆڤە بكوژێت سزانادرێت و كارەكەشی بەتاوان لەقەڵەمنادرێت. هۆمۆساكەر مرۆڤیێكی بێمافە و یاساشی لەپشت نییە و هەر وەك بێمافیش لە كۆمەڵگە ژیان بەسەر دەبات. ئەم كەسە خوێنی حەڵالە و لەسەر كوشتنی كەس سزا نادرێت. لەبەرئەوەی بوونی دەكەوێتە دەرەوەی یاسا هیچ بەرپرسیاریەكی رەوشتی و یاسای ناكەوێتە ئەستۆی بكوژەكەیەوە. ئاگامبێن لەئێستادا ئەم واتایە بۆ هێرشكردنە سەر سیاسەتی هاوچەرخی رۆژئاوایی بەكاردەبات. بەم شێوەیە هۆمۆساكەر لە كۆمەڵكەكانی ئێمە دەكرێت كوردێك بێت لەكاتی ئەنفالەكان بۆ بەعسیەك، موسڵمانێك بێت لەدەمووەختی رووداوەكانی 11/9 بۆ ئەمەریكاییەك، رەشپێستێكی ئەفەریقای ،پێش ماندێلا، بێت بۆ سپیپێستێك، ئێزدیەك بێت بۆ داعشێك، جوولەكەیەك بێت بۆ نازیەك یان فەلەستینییەك بۆ ئیسرائیلییەك، كۆمۆنیستێك بۆ فاشیستێك. ژیانی ئەم كەسە دەچێتە خانەی"ژیانێكی ناچۆنایەتییەوە، ئەم ژیانە ناچۆنایەتییە ئاگامبێن بە" zoe" ناویدەبات و ئەوەش كە ژیانێكی چۆنایەتی دەژیت بە" bios " ناودەبات. ئاگامبێن "لەسەر بناغەی دابەشكردنی ژیان بەسەر ژیانی چۆنایەتی و ژیانی ناچۆنایەتی(ژیانی رووت ، ژیانی سروشتی) دا ئەوەش راڤەدەكات كە ژیان هەمیشە بووە بە بابەت"، ئوبژێكت Object، بووە بەو شتەی پێیدەڵێن سیاسیی political. ئەو شێوە دابەشكردنەی لایسەرەوە ئاماژەی پێكرا، كە لە یۆنانی كۆندا سەبارەت بە ژیان هەبووە، لەئێستادا بەوجۆرە نییە. ئاگامبێن وتەنی، ئێستا "ژیانی مرۆڤ بەسیاسیكراوە ئەمەش وایكردوە جەستە بەسیاسیبكرێت" بۆیە ناشێت جیاوازی لەنێوان ژیانێكی رووت و ژیانێكی چۆنایەتیدا بكرێت. ژیانی چۆنایەتی بوونی نییە خودی جەستەش بەشێكە لەو شتەی دەسەڵات قۆرخیكردوە. لێرە، لەناو ئەم تێۆرییە، دەكرێت باس لە سەروەریی سیاسیش بكرێت، چونكە سەروەریی سیاسی هەوڵێكە بۆ قۆرخكردنی ژیان، بۆ دەستگرتن بەسەر ژیانی خود دا. بۆیە ئاگامبێن لەسەر ریتمی فەلسەفی فوكۆ لە نووسینی "مێژووی سێكسگەرایی" قسە لە بیۆپولیتیك دەكات، لەوەی كە چۆن سیاسەت كەوتۆتە ناو ژیانی سروشتی مرۆڤەوە، مەرگ بەسیاسیكراوە(بەسیاسیكردنی مەرگ The Politicization of death)، جەستە پیرۆزكراوە و لەرێگای ئەوەشەوە ژیان بەسیاسیكراوە(بەسیاسییكردنی ژیان  The politicization of life). ئاگامبێن لەو شوێنەی دیدی بیۆپولیتیكی فوكۆ بەكاردەبات، "ژیانی سروشتی مرۆڤ و مەودای مەدەنی گشتی (the polis) بەرباسدەخات و دەیكات بە بناغە بۆ سیاسەت". ئاگامبێن "پێشیوایە ئەرێنت بە بیست سالێك پێش نووسینی "مێژووی سێكسگەرایی" فوكۆ قسەی لە بیۆپۆلیتیك كردووە كەچی فوكۆ لەو پەرتووكەیدا ناگەڕێتەوە سەر ئەرێنت".
هۆمۆساكەر لە زەینی ئاگامبێن بابەتی سەروەرییش دەگرێتەوە.ئەم سەروەرە دەكرێت پادشایەك یان قەیسەرێك یاخود سەرۆكێك بێت كە یاسای بەدەستەوەیە. ناوبراو جاریوایە لە ناوەوەی یاسایە و جاریواشە لە دەرەوە. لێرەدا قسەی  ئاگامبێن لەو دەسەڵاتەیە سەروەریی بەدەستەوەیە و بەو جۆرە بەكاری دەبات كە پێویستیەتی.بەپێی شیكردنەوەكانی ئاگامبێن"سەروەر ئەو كەسەیە بڕیاردەدات كێ ببێت بە هۆمۆساكەر" و كێش لەناوەوە یان دەرەوەی كۆمەڵگە بژیت. هەر ئەم كەسە، سەروەری سیاسی،بڕیاری ئەوەشی بەدەستە"كێ ژیانێكی چۆنایەتی بژیت"، چ مافێك بە ژیان بدرێت و خود لەناو ژیانا چۆن بژیت.واتە، ئەوەی چارەنووسی هۆمۆساكەر دەستنیشاندەكات كەسی سەروەرە، سەروەر یان سیاسییە یان دادوەری شارە یاخودیش سەرۆكی وڵات. ئاگامبێن كە لەسەر رەوتی ئەریستۆ "جیاوازی لەنێوان ژیان و ژیانی باش، ژیانی بەچۆنایەتیكراوی سیاسی bios و ژیانی رووت(سروشتی) zoe دا دەكات" بۆ ئەوە دەچێت "یاسا توانیویەتی دەسەڵات والێبكات دەستنیشانی ژیان بكات".واتە ئەوەی ژیان دیاریدەكات سیاسەتە، بەهۆی ئەم دابەشكردنە ئەریستۆیشەوە قسە لە پەیوەندی نێوان ژیان و سیاسەت دەكات و ژیانیش لە شار، لە شارە رۆژئاواییەكان ژێرپرسیاردەخات. بەسیاسیبونی ژیان کە هەنووکە دەگرێتەوە هەنووکە بەسیاسیکراوە، هەنووکە جیاوازی لەنێوان هاوڕێ و دوژمندا نابینێتەوە، هەنووکە دروستکەری هۆمۆساكەرە، كە دەكرێت بەبێ لێپرسینەوە بكوژرێت یان بكرێتە قووربانی، لەهەر شوێنێک بێت. لە هەنووکەدا هۆمۆساكەر دەشێت تووشبووێکی کۆرۆنا بێت کە لاشەکەی وندەکرێت، کە مەرگی بەسیاسیكراوە، لەناو ژیانێک کە ئەویش بەسیاسیكراوە.

سەرنج: لەم بەشە زۆر بە كورتی تەلاری هزری ڕەوشی ئاوارتەمان باسكرد كە گرنگی بۆ تێگەیشتن لە تێۆریزەكردنەكانی ئاگامبێن سەبارەت بە پەتای كۆرۆنا هەیە و لە بەشی داهاتووش دێینەسەر گفتوكۆی ناوەرۆكی نووسینە فەلسەفییەكانی ئاگامبێن تایبەت بە كۆرۆناڤایرۆس و شێوازی یەكگرتنەوەی چوارچێوەی هزری بیۆپولیتیك و پەتای كۆرۆناڤایرۆس و ئەو بارە نائاساییەش پەتای ناوبراو سازاندی. كار بۆئەوەش دەكەین بەكورتی ئەوە بخەینەروو كە ڕەوشی نائاسای- دۆخی ناچاری- State of emergency لە ڕەوشی ئاوارتەState of exception ئەویش لە ناچاری نەتەوەیی National Emergency جیاوازە.

ماویەتی........................