پرۆفیسۆر لە فەلسەفە لە زانکۆی سلێمانی

چ جوانییەک لە گوتنی نییەدا هەیە؟ هیچ جوانییەک نییە. ئەی بۆ هەیە؟ بەجۆرێک لە جۆرەکانیش هەموو گیرۆدەی دەستی نییەن/نییەکانیین. گەر دۆزی مرۆیی مرۆڤ بەم ئاقارەی ئێستا بڕوات نییەیێکی زۆر و دووبارە بەڕێوەیە. تا لەوەشحاڵینەبیین نییە چی لە هەناوی خۆیدا هەڵگرتووە ناتوانیین نییە بکەین بە هەیە. نییە و هەیە ناکۆکن، بەپێیئەوەی نییە واتە نەبوونی شتێک، نییە لە نییەوە دێت،نەک لە شتەوە،ئەگەر لە شتەوە هاتبێت ئەوا ناڵێن نییە. چاوپۆشینیش لە بوونی نییە،بەرەو بۆشاییمان دەبات. کاتێک نییە دەبێتە بۆشایی،ئەی بۆشایی بەچی پڕئەکرێتەوە؟زۆرجاریش کێشەکە لە نییەکەدا نییە،بەڵکو لە هەیەکەدایە، بۆنموونە سیاسەت هەیە بۆیە زۆر شت نییە. سیاسەت نەبایە نییە هەر دەبوو،بەس ئەو نییانەی سیاسەت دروستیدەکات ئەوکات نەدەبوون.

بەگشتی بابەتەکەمان لەژێرسایەی ئەم پرسیارەوە بەرپێیی خۆی دەدۆزێتەوە:بۆ نییە بوونی هەیە؟ئەگەر نییە بوونی هەیە، جەوهەری خودی نییە چییە؟ئەی چی بۆی هەیە ببێتە نییە؟نییە هەر نییەبێت چی لەبڕی نییە هەیە؟واتە دوای ئەوەی شتێک نییە(بۆنموونە: پارە، باران، دادپەروەری)چی لەجێگای ئەو نییەیە(نییانە) دەبێت؟ئەگەر هەیە باشە،ئەی نییە چۆن هاتۆتەکایەوە؟دەستپێکی نییە چییە و سروشتی چۆنە؟کاتێک دەگوترێت نییە،ئەوە چییە،کە نییە؟بۆ نییە؟چۆن نییە؟بۆنموونە ئازادی هەیە،کەچی گەندەڵیش هەیە.ئایا بوونی گەندەڵیی ئازادیەکە نەفیناکات،ئازادیی نابێتە نییە؟

یان سێکسیزم هەیە، خۆشەویستیش هەیە.ئەم هەیەیە چۆن لەگەڵ نییەکەدا لەناو هاوکێشەی سێکسیزم و خۆشەویستیدا یەکدەگرنەوە؟بۆیە ئەو سێ پرسیارە(چی نییە؟بۆ نییە؟چۆن نییە؟)دەمانبات بەرەو ئەو شتە چییە،کە نییە؟کەوامانوت دیارە ئەو شتە پێشتر هەبووە و ئێستا نییە،ئەی باشە خۆ هەندێک شت هەر لەبنڕا نییە،بەنموونە نەمردن.بائەوەش بزانین،کە خودی نییە هەڵماندەداتە ناو بابەتی دانپێدانانەوە.دەبێت دانیپێدانێین، ئەو شتەی مەبەستە نییە. بەس چۆن نییە؟پێشتر گوتمان دژەجەمسەری نییە هەیەیە،گەلێکجارئەم هەیەیەش بۆ بوونی نییەیەک کەمە.

پرسیاری گۆڕینی نییە بۆ هەیە داوامانلێدەکات لەوە حاڵیبین،کە نییە چییە؟نییە واتە non-existenceنەبوون، ئامادەنەبوون. هەرکات نەبوون هەبوو بوونی نییە ئاساییە،واتە شت هیچە و بوونی نییە. پێمانوایە،دیوار هەڵچنین لەنێوان هیچ و نەبووندا هیچە.دەبێت ئەم دیوارە بروخێنرێت تا نییە دەرکەوێت.بۆیە دەپرسین:چۆن چارەسەری نییە بکرێت؟بێگومان بە هەیە،کە بەرامبەرەکەیەتی. جاری واشە ئەوەی هەیە ئەوە نییە،کە دەبوو هەبێت.بۆنموونە ماف هەیە،بەس ئەو مافە نییە،کە خواستی لەسەرە.راستە نییە لە زۆر حاڵەتدا بە هەیە چارەسەردەکرێت،لێ هەندێک نییە دەگمەنە و بە هەندێک هەیە چارەسەرناکرێت. کاتێک تۆ دەمریت ئیدی بوونی تۆ نییە، لێ تۆی تر هەیە.

روونتر بدوێێن:لەگەڵ نییە یەکسەر پرسیارە دڵخوازەکە دروستدەبێت،کە هەمیشە نییە حەز بە چارەی ناکات،ئەوەش ئەمەیە: بۆ نییە؟بۆ کەسێک کە مەعنی نەبێت بە نییەکە،دەپرسێت:چی نییە؟ئەو دەمەی دەگوترێت نییە، لەوحاڵەتەدا نییە وەستانە، نەبوونە، بێجوڵەییە.پاش نییە هەوڵێک دێتەگۆڕێ،تا چارەسەری نییەکە بکات، ئەوەش لەسەر بناغەی بۆ نییە دەستپێدەکات.

بۆزۆرێکیش ئەوەش هەر پرسیارە،ئەوەی نییە، هەر هەنووکە نییە یان هەردەم نییە؟ زۆر شت ئێستا هەیە دواتر نییە،بۆنموونە لەمکاتەدا فڵانە شت هەیە و  پاشان و بۆ هەمیشە نییە.ئاو ئێستا نییە دواتر هەیە. ڕەنگە هەندێک جار کێشە نەبێت ئەگەر نییەکە بخایەنێت،وەک کارەبا هەنووکە نییە بەس دواتر هەیە.بەڵام کاتێک نییە قێزەوەن دەبێت،کە نییەبوونی نییە رەهادەبێت، وەک نییەی کارەبا یان ئاو. وەکیتر،رەهابوونی نییە لە هەندێک دۆخیتردا زۆر کێشاوییە: بۆنموونە کاتێک ماف یان داد نییە.نەبوونی ماف یان داد بابەتی نییە دەخاتە بارێکی ناهەموار و بەدەوە.کەوابێت  چییەتی نییە لەسەر ئەوە وەستاوە چی نییە/لەسەر چ بناغەیەک نییە؟

زۆرجار نییە بەرهەمی(نەماوە)یە، ئەی کاتێک نییە بەرهەمی خودی نییە بێت؟ئەوەتا لایبنێتزی فەیلەسوف بەمجۆرە نییە دەبینێت: ئەو شتەی نییە کەواتە نییە،هۆیەکیش بۆ بوونی لەئارادا نییە. بەڵام نییەکانی ئێمە نییە نییە، هەیەیە و کراوەتە نییە،وەک نییەی ئازادی، نییەی ماف، تادەگاتە نییەی کارەبا.لێرەدا دەڵێین:بەپێیئەوەی نییە دەمانباتەوە ناو نادیار پێویستمان بەوەیە ئاگامەندانە گفتوگۆی نییە بکەین. بۆ؟کاتێک نەبوون هەبێت بوونی نییە ئاساییە.ئەمەشوادەکات بابەتی نییە بمانباتەوە ناو گفتوگۆی بوون و نەبوونەوە،ئامادەبوون و ئامادەنەبوونەوە.پێشتر گوتمان، گریمان هیچ نییەبێت و ئەوەش سەرچاوەی گەردوون بێت،کەواتە نییە یان هیچ ڕەچەڵەکی گەردوونە.باشە کێ پێیوایە هیچ،نەبوون،دەستپێکی گەردوونە!ئەگەر وایە پێویستمان بە فیزیایە ئەمە یەکلابکاتەوە.

وێڕایئەوە، هیچنەبوون و شتنەبوون واتە هیچ شتێک بوونی نییە، بۆنموونە، ئەوەی نامانەوێت بیڵێین نهێنی نییە.هەروەها ئەوەی دەترسیین بیڵێین نهێنی نییە. لێرەدا نییە بەواتای لەدایکنەبوون دێت. کێشەکە بەس ئەمە نییە،ئەوەشە، ئەوەی بۆ تۆ نهێنییە بۆ من نهێنی نییە.نهێنیی لێرەدا کۆماندەکاتەوە.ئەگەر هیچ ئەو شتەبێت، کە نییە،واتە جەوهەر لەوێ هیچە. شتی بێجەوهەر هیچە.گشت شتێک جەوهەری هەیە،بەوە بوونیشی هەیە.جەوهەری بوون شت بێت،هیچ بوونی نییە.

دوا تەماشاکردنمان تایبەت بە نییە ئەوەیە،کە لە کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی یان ئێمەدا زۆر شت نییە،زۆرێکیش لەو نیییانە بۆ هەتایە نییە، یاخود هەیە بەس ئەو هەیەیە بێ بەهایە و جێگرەوەی راستەقینەی نییەکان نییە.راستە کۆمەڵگەی بی نییە بوونی نییە،بەڵام لەسەردەمی وەک ئێستا هەندێک نیییە نەدەبوو هەبێت(دادپەروەریی)، هەندێک هەیەش پێویستینەدەکرد هەبێت(گەندەڵیی).وەکیتریش زۆر شت لە گەردوون دەکرا نەبن(بوومەلەرزە،زریان،لافاو)،لێ هاوکێشەکانی ناو گەردوون وەڵامی تریان بۆ هەبوونی ئەو هەیانەی ناو گەردوون هەیە.بەڵام هەیاکانیتری ژیانمان،وەک:هەژاریی، برسیەتی،جەنگ زۆری دەوێت تا ببنە نییە.