پرۆفیسۆر لە فەلسەفە لە زانکۆی سلێمانی
ئەگەر پاساوهێنانەوە Justification ماف بێت، مخابن ئێمە ئەم مافەمان گەندەڵکردووە و هیچ ڕێزێکیش لە لۆجیکی بنەماکانی پاساو ناگرین، وادەزانین پاساوهێنانەوە بۆئەوەیە بەئارەزوی خۆمان چەنەڵیدەین و زۆربڵێیبکەین(قەوچەقەوچ، چەنەبازیکردن). کردەی پاساوهێنانەوە ئاساییە. بەڵام ئەمە کاتێک قێزەوەندەبێت ئاساییبوونەکە تێپەڕێنێت و ببێتە پیشە لە قسەکردندا. ئەمەش لەسەر ئەو بناغەیەی، کە تا پاساوهێنانەوە پشتبەستوونەبێت بە بەڵگە نامانگەیێنێتە دەرئەنجامی بەبنەما و تۆکمە.
پاساو دەکرێت پەسەندکراوبێت و دەشکرێت ناپەسەندکراوبێت. پاساوی پەسەندکراو بنەمایەکی لۆجیکیی و بابەتیی هەیە، بۆیە دەپرسین:پاساوهێنانەوە بۆ کێ و بۆ چی؟ پێویستە کردەی پاساو کردەیەکی ئاوەزیی بێت؟ کەمتر خەمییەک یان توندوتیژییەک پاساودەکرێت؟کاتێک درۆکان پاساودەکرێن دەبنە راستی؟ چۆن پاساوی بێبنەماو بێمانا بناسینەوە؟ پاساوهێنانەوە بۆ تووڕه‌بوون لۆجیکی تێدایە؟ ئەی بۆ کوشتن، غەدر یان بۆچوون وەک یەک وان؟ پاساوهێنانەوە جیاوازە لە روونکردنەوە یان هەمانن؟ پاساوهێنانەوە لە پەیوەندییدایە بە لۆجیک و شایەتحاڵییەوە؟ ئەوەی پاساودەهێنێتەوە لەژێرفشاری دەروونیدا نییە؟
پاساو چییە؟پاساو کردەیەکی بەرگرییە لەخودی خۆ، هەڵوێستێکی دەروونی کەسەکەشە، پەرچەکردارییەتی تایبەت بەشتێک، کە روویداوە. ئەوانەی پاساودەهێننەوە پێش پاساوەکە بەدۆزێکی دەروونی نادروستدا تێپەریوون، کە پێویستییان بەم پەرچەکردارییەیە.پەرچەکردارییەکە مەرجنییە دروستبێت، زۆرجاریش پاساوکار ئەوەی دەیڵێت ڕەنگە دەقاودەق ئەوەنەبێت، کە دەبێت بگوترێت.
پاساو هەنگاوێکە بۆ خۆدورخستنەوە لە خراپبوونێک (هەڵەیەک، شکستیەک، بێهیوایەک)، لەوەی کە کراوە، گوتراوە و روویداوە، کە خەتای کەسەکەی تیانەبووە. ئەمە ئەوەمان پێدەبێژێت، پاساو بۆئەوە دەهێنرێتەوە، کە کەسەکە ئامادەنییە خراپبکرێیت، لەبەرئەوە دەڵێیت:هەڵەمکرد چونکە مامەڵەیان لەگەڵم باش نەبوو.
لێکۆڵەران لە لۆجیک وایبۆدەچن، پاساو پێویستە گونجاو و شیاو بێت. ئەمەش نەبێت پاساوەکە دروستنییە و باوەڕی ئەوی دیکە ناگۆرێت. لەبەرئەوە زانایانی لۆجیک پێیانوایە، پاساوهێنانەوە هەوڵێکە بۆ داهێنانی هۆکار، گوتنی ئەو هۆکارەش تەنیا بۆئەوەیە پاساوکار لە دانپێدانان نزدیکبکاتەوە.ئەمە واتە چی؟ واتە پاساوهێنانەوە دەشێت بۆ پەردەپۆشکردنی ئەو بەدییەیە بێت، کە پێشتر کراوە. بۆنموونە: پاساوهێنانەوە بۆ درۆکانی کاتی بانگەشەکان، بۆ بێدادیی، بۆ شاردنەوەی راستیی دزیینەکان، یان پاساوهێنانەوە بۆئەوەی کە تۆ بۆ نامیهرەبانیت، کە بۆ منت خۆشناوێت، بۆ هەڵەبجەنەکرا بە پارێزگا، بۆ.... .
بەمجۆرە، لەناو پرۆسەی پاساوهێنانەوەدا (تەبریر) دۆزێک ئامادەیە، کە هەمیشە هەوڵ بۆ دۆزینەوەی هۆکار دەدات. بەواتایەکی دیکە، بەکاربردنی پاساو واتە بەکاربردنی هۆکار و کۆکردنەوەی هۆکاریش بۆ پاڵپشتی ئەو کردارە خراپە بەکاردێت، کە ئەنجامدراوە، جا درۆبێت یان توندوتیژی و...تاد. ئەوەی کراوە پاڵنەری دیکە لەپشتیەوەیە، کە شاراوەن و لەژێر فشاری دەروونیشدا کراون، ئەمەش وادەکات کەسەکە پەنا بۆ پاساوهێنانەوەببات.زۆرجاریش پاساوەکان پێمانناڵێن چی لەپشت ئەو جۆرە کردارانەوەبوونە.
پاساو ئەو بیانووەیە excuse کەسێک دەیهێنێتەوە بۆ رەفتارێکی، گەلێکجار لۆجیکیبوونێک بە بیانووەکانەوە دیارە، لێ ئەوی دەگوترێت ئەوە نییە، کە مەبەستە. بۆنموونە مامۆستایەک لە پۆل بەدەنگێکی بەرز لە خوێندکارەکان توڕەدەبێت، دواتر پاساو بۆ ئەو رەفتارە نابەجێییەی خۆی بەوەدێنێتەوە، کە سەریژانیکردووە بۆیە وارەفتاریکردووە.
وێڕایئەوە، پاساوهێنانەوە بۆئەوەیە کەسەکە پاڵپشتی دروستبکات بۆ راستی شتێک.ئەمە داوای لۆجیکیبووندەکات. پاساوهێنانەوە لۆجیکیی نەبێت بێمانایە.لەبەرئەوەی پاساوهێنانەوەی لۆجیکیی کۆششێکە تا راستییەکان دەرکەون و بە بنەماشبن. هەر ئەم جۆرە پاساوە پشتگیریی لە بەڵگەی لۆجیکیی دەکات و دەمانگەیێنێتە دەرئەنجامیش. ئەو ئاکامەی بەهۆی پاساوهێنانەوەی لۆجیکییەوە پێیدەگەین پەسەند و رەوایە.
پاساو کاتێک لۆجیکییدەبێت، کە هاوتەریبدەبێت لەگەڵ ستاندارد و بەهاکاندا. مەبەست، پاساو بۆ کردەیەک دەهێنرێتەوە تا دروستی ئەو کردارە نیشانبدرێت بەو مەرجەی دژەپرینسیپ نەبێت. وەکیتر، پاساو تەقەلایە بۆ روونکردنەوە تا ئەوە روونبکرێتەوە، کە ئەوەی گوتراوە یان کراوە هەڵەنەبووە.
ئەی دوای پاساوهێنانەوە چیدێت؟ پەسەندکردن یان پەسەندنەکردنی پاساوەکە دێت. پاساوهێنانەوە بۆ خێرا لێخورین:دەزانم خێرام، ویستم لەکاتی خۆیدا بگەم. یان وازهینان لەکارێک بەپاساوی ئەوەی لە ماڵەکەمەوە دوورە. ئەوەمان بیرنەچێت، کە زۆرجار هەندێک فۆرم لە پاساوهێنانەوە کەسەکە بەرەو خۆخەڵەتاندن Self-deception دەبات.ئەوانەی ئەمەدەکەن دەخوازن بەشێوازێک بێنەگۆ ئەوەی فاکتە و بەڵگەی لۆجیکییە ڕەتیکەنەوە و بێمانایکەن. ئەم جۆرە کەسانە فێڵ لەخۆیاندەکەن تا ئەوەی راستە ناراستیکەن. ئەوانەی باری دەروونیان ماندووە، ناتوانن پاساوی لۆجیکیی بهێننەوە. بۆیە دەروونناسەکان کارێکی زۆریان لەسەر پاڵنەرە نائاگاکانی پاساوهێنانەوە کردووە.
پاساوهێنانەوە و روونکردنەوە جیاوازن. ناکرێت کوشتنی کەسێک پاساوی بۆبهێنریتەوە لەو حاڵەتەدا نەبێت بۆ داکۆکیکردنبووە لە خودیخۆ. ئەمەش وردەکاریی یاسایی خۆی هەیە، بەڵام روونکردوە هەوڵە بۆ باسکردنی ئەو لایەنانەی هۆکاربوون ئەو شتە بەوجۆرە بکرێت.بۆنموونە، کردنەوەی ماکدۆناڵدز لەهەولێرو نەکردنەوەی لە سلێمانی پێویستی بە روونکردنەوەیە نەک پاساوهێنانەوە. بەڵام نەبوونی ئاو لە هەولێر و بوونی لە سلێمانی پێویستی بە پاساوهێنانەوەیە. روونکردنەوە رووبەڕووی پرسیاری بۆ؟ چۆن؟ دەبێتەوە، هەرچی پاساوە بە پەسەندکردن یان پەسەندنەکردنی پاساوەکەوە گرێدراوە. پاساوهێنانەوەی تاوانبارەکان لە دادگا هەردەم بەرگریکردنی تاوانکارە لەو تاوانەی دراوەتە پاڵی. بەڵام پاساوهێنانەوە بۆ ئەو تاوانەی بۆ بەرگریکردن بووە لە خودیخۆ جیایە.
کۆتا سەیرکردنمان سەبارەت بە پاساوهێنانەوە و لۆجیکی پاساوهێنانەوە ئەوەیە، کە پاساوکاریی فێربوونی لۆجیکی دەوێت. بۆیە خوێندنی لۆجیک لە دایەنگەوە بەرەو زانکۆ پەروەردەیەکی لۆجیکی لەگەڵ خۆی دێنێت، کە دواتر تاکەکانی کۆمەڵگە دەزانن چۆن بەڵگە و پاساو، بیانووو پاساو، لێکدانەوە و پاساو لەیەکترجیابکەنەوە. کۆمەڵگەی بێ لۆجیکیش کۆمەڵگەی بیرێسا و بێپرینسیپ و بێستاندارتە، کە ئەمانەش لە کۆمەڵگەدا ونبوون هەڕەمەکیی، خواروخێچی لە گوتن و لێکدانەوە جێگایاندەگرێتەوە. وەکیتر، بەردەوام پاساو گوزارشت نییە لە دزێوی لە قسەکردن و کردار، بەڵام پاساو لە کۆمەڵگەی نوێدا بەچەشنێک تەشەنەی سەندووە، کە لێکەوتەی جۆراوجۆری یاسایی، کۆمەڵایەتیی و سیاسیی هەیە. ئەمەو پاساوهێنانەوە دەتوانێت بارگرانی کەسەکان کەمبکاتەوە، بەڵام کۆتا شیکاری یان چارەسەر نییە.