بەشی پانزەهەم

""ئەوەی ئارگیومێنتەکەی بە ژاوەژاو و فەرماندان دەخاتەڕوو ئەقڵی لاوازە""
میشێل دی مۆنتاین Michel de Montaigne

سەرەتا: نەشئەئامێزی فەلسەفە دەمانخاتە ناو دیمەن و لوغزی فەلسەفییەوە، وادەكات بەڕووی نیگا تازە و سیما جیاكانی بیركردنەوەی مرۆڤا هەڵشاخێن و كاریش لەسەر ڕەواندنەوەی نیگەرانیی و گۆشەگیری ساتەوەختەكانی خۆمان و دەوروبەرمان بكەین. نكوڵیناوێت، تێهزرینی هزرەڤانان هەمیشە لە دەرگای پرسیارە هزری و ڕەوشتییە هەنووكەییەكان دەدات و تەنگژەكانیش كە بەشێكن لەو چەشنە پرسیارانە ئەوەش بە گوێمانا دەچرپێنن كە مێژووی پەتا لەناو مێژووی هزر بەشێك بووە لە هەڵكۆڵینە هزرییەكان. لێرەوە ئەوە دەچڕین كە ئەو تەنگژەیەی پەتای كۆرۆنا دروستیكرد لەتەك تەنگژە ڕەوشتیەكانی سەرمایەداری جیهانی یەكیگرتەوە. چاوچنۆكی نیولیبرالیزم و ئەو تەنگژە ڕەوشتی و تەندروستییانەی پەتاكە دروستیكردن هۆكاربوون بۆ گەڕانەوەی دەمارگیری ئاینی (پەتا ئیشی خوایە) و ڕاستڕەوی (ڕق لە چینیبوون) لە هەندێك لە كۆمەڵگاكان. زۆرێك وایبۆدەچن پەتاكە مرۆڤایەتی خستە بەردەم گریمانەی سەرلەنوێ دامەزراندنەوەی جیهان، هەر لەو نێوەندەشدا بەشێكی تر بەوەوە سەرقاڵن كە داڕشتنی بیركردنەوەكان سەبارەت بە پەتاكە مرۆیبوونمانی بە ئاڕاستەیەكی نێگەتیڤانە گۆڕی. هۆكاری سەرەكی ئەمەش داڕمانی بەهاكان بوو لەتەك هاتنی شەپۆلی كۆرۆنا. ئاشكرایە، سەنگی پەتاكە لەگەڵ كاتا لە گەورەبووندابوو تا ئەو ئەندازەیەی كە بووە پەتایەكی گەردووناوی و ئەمەش ساتەوەختێكی خەماوی لەتەك خۆی بۆ مرۆڤایەتی هێنا. ئابووری سەرمایەداری جیهانیش كە مامەڵەی لە ئاستی پێویست نەبوو كەوتە ژێرپرسیاری فرەدووراییەوە. ئەمەش بەزۆری لەبەرئەوەی خەمی بنەمایی سێستەمی ئابووری جیهانی لە ساتەوەختی پەتاكە پتر ئابووری بوو تا مرۆیی یان تەندروستی و ژینگەی.
ڕامانی ئەم بەشەمان لەمەڕ نووسین و لێدوانەكانی میشێل ئۆنفرێ (Michel Onfray ) یە تایبەت بە پەتای كۆرۆنا و ئەو تەنگژە ئابوورییەی پەتاكە بۆ فەرەنسا و یەكیەتی ئەوروپا هێنای. بەم جۆرە ئەوەی لەم بەشە دەینووسین پەیوەندیەكی توندوتۆڵی لەتەك هزری سیاسیی ئۆنفرێدا هەیە. پەتاكە خۆی وانیشاندا کە بەشێكی كاریگەرە لە هاوكێشە جیهانییەكان، ئەمەش ئۆنفرێی خستە ناو جەنجاڵییەكی هزریی سیاسییەوە و دواتر ڕوانگە سیاسییەكانیشی بەسەر بۆچوونە فەلسەفییەكانیا زاڵكرد و تا کار گەیشتە ئەوەی لە لێدوانە تەلەفزیۆنی و ڕۆژنامەوانیەكانیدا، لە مانگی دووی ئەم ساڵەوە (2020) تا ئێستا، كۆشش بۆ ئەوە بكات ئەو پارادۆكسە ئێتیكیانە نیشاندات لیبرالیزمی ڕۆژئاوا لە خوڵقانی بەرپرسیارە. سەرباری ئەوە، گازندەی سۆسیال میدیای فەرەنسیش دەكات كە بەردەوام دەتخاتە بەردەم ئاماری نوێی مردنەوە، کە ئەمە لە كۆتایدا دەتخاتە بەردەم دیلێمایەكی بووناوییەوە. ئەم فەیلەسوفە فەرەنسییە كێشەكە تەنیا لەوەدا نابینێتەوە بابەتەكە ڕووبەڕووبوونەوەی مردنە، لەوەشا دەیبینێتەوە كە ئەو كەموكوڕیەی لە كەرتی تەندروستیدا بەدیكرا دەوڵەت ناكارێت چارەسەریبكات.  
لەم بەشە ئەوە لە زاری ئۆنفرێوە گفتوگۆدەكەین كە شارستانی ئەوروپای لەلایەك لەبەردەم هەڕەشەی پەتای كۆرۆنا خۆی چاك ڕانەگرت، لەلایەكی دی پەتاكە توانستی زانستی و تێكنۆلۆژی وڵاتە هاوچەرخەكانی خستەژێر پرسیارەوە. بەپێی ئەوەی پەتاكە پرسیارێكی زۆری سیاسی و ئابووری لەتەك خۆی هێنا توانای گۆڕینی وتاری سیاسیشی لەخۆیدا بەرجەستەكرد. هەر لەم بارەیەوە ئۆنفرێ گریمانی ئەوەش دەكات، پەتاكە دەكارێت جیۆسیاسی ئێستامان بگۆڕێت. سەیرەكە لەوەدایە لەكاتی پەتاكە سیاسەت بەردەوام بوو و فەرەنساش لەژێرسایەی ئێمانوێل ماكرۆن (Emmanuel Macron) سیاسەتی خۆی دەكرد. بۆیە ئەم هزرەڤانە فەرەنسییە لە وتنەكانی تایبەت بە پەتاكە ،هەمیشە و بەردەوام، زەمینەیەك بۆ هێرشكردنە سەر ماكرۆنی سەرۆك كۆماری فەرەنسا دەڕەخسێنێت و وەك نوێنەری نیولیبرالیزم و شارستانی ئەوروپای ناساغ تەماشایدەكات. بەمەش بەرەو ئەو گومانەمان دەبات، ئەم جۆرە سەركردانە ،كە نوێنەرایەتی سەرمایەداری جیهانی دەكەن، شكستخواردوون لە ڕووبەڕووبوونەوەی "تسۆنامی ئابووری و تەندروستی" (ژاك ئاتای) پەتای كۆرۆنا و ناشكارن سیاسەتێكی میهرەبانانە پیادەبكەن. ئۆنفرێ پێیوایە كەسێكی ڕەشبین نییە، لێ تراژیدییە ئەمەش وادەكات بۆچوونەكانی لەهەر بەرگێكدا بن، فەلسەفی یاخود سیاسی، پێگەی شیكاری خۆیانیان هەبێت. 

ئۆنفرێ و ماكرۆن:
پەتای كۆرۆنا فەرەنسای كردە پڵنگێك لە كارتۆن
پەتاكە بێ لایەن نییە و پێویستیشی بە شرۆڤەكردنێكی سیاسیانە هەیە. ئەمە وادەكات ئۆنفرێ سەبارەت بە فەرەنسا و كۆرۆناڤایرۆس دونیایەك پرسیاری بڤە و قەبە بجووڵێنێت و فەرەنساش بكاتە چەقی  مشتومڕ و بابەتی هەنووكەی وتنەكانی. پەتاكە ،ئۆنفرێ وتەنی، واینەكرد سیاسەت بوەستێت، دوورناڕۆین ئێمانوێل ماكرۆنی سەرۆك كۆماری فەرەنسا لەناو جەرگەی پەتاكە خەریكی سیاسەتكردن بوو. ماكرۆن كە نوێنەری لیبرالیزمە سیاسەتی هەنووكەی فەرەنسی بەپێی ئەو ئیزم (ism) ە پیادەدەكات و ئۆنفرێش وایدەبینێت كە مەكینەی پاڵپێوەنانی لیبرالیزم لە فەرەنسا لە پۆمپیدۆ (Pompidou) وە دەستیپێكردووە بە ژیسكار دێستان (Giscard d'Estaing ) و دواتر میتێران (Mitterrand) تێپەڕیووە تا گەیشتووەتە ماكرۆن. هەر هەمووش بە چەپ و ڕاستەوە هەمان ئێدیۆلۆژیایان بەخێوكردووە. بەم جۆرە پەتاكە بژاردە ئابووری و سیاسییەكانی سەرجەم سەرۆكە فەرەنسیەكانی لە ژیسكار دێستانەوە، لە ساڵی 1974، تا دەگاتە ماكرۆن خستەڕوو.
ئۆنفرێ سەرۆكی فەرەنسا بە پیاوێكی سیاسی بێ دید و نەگەیوو، بێ هەست و نابینا لەقەڵەم دەدات. ئەم پیاوە لیبرالە كارگێڕێكی بازاڕە و بە داڕمانی بازاڕەكە خۆشی دادەڕمێت. سێستەمی خانەنشینی و پەروەردەی تێكشكاندووە و هیچكاتیش دان بە هەڵەكانیدا ناهێنێت. شتێكی بۆ خانەوادەی مردووان بە كۆرۆنا نەكرد كە شایانی باسكردن بێت. ئەم سەرۆكە، بە بۆچوونی ئۆنفرێ، فەرەنسا و فەرەنسیەكانی خۆشناوێت، تەنیا خۆی خۆشدەوێت و خۆشی كەسێكی بێ توانا و درۆزنە و لە كارگێڕی كێشەش لێهاتوو نییە و لە بڕیاردانیشا لاوازە. مامەڵەی لاوازی فەرەنسا لەگەڵ تەنگژەی پەتای كۆرۆنا سەلماندی سەرۆك حوكمەت (سەرۆك حوكمەتی پێشوو، ئێدوارد فیلیپ، كە مانگێک لەمەوبەر دەستیلەكاركێشایەوە) و سەرۆك كۆمارەكەی لێنەزانن و لە لێدوانەكانیشیانا ناراستگۆن. ئەڵبەتە پێش كۆرۆنا دۆزی كەرتی تەندروستی لە فەرەنسا، لەبەرئەوەی بازاڕ یاریدەكرد بە چارەنووسیەوە، وێران بوو. تەندروستی لە فەرەنسا دەمێكە بووە بە بیزنس و ئەمەش بۆ ساڵی  1983 ،بۆ كاتی سەرۆك میتێران، دەگەڕێتەوە و دوای ئەویش ئەمە هەر بەردەوامبووە. ئەمەش هەمووی شەقی نیولیبرالیزمە. نیولیبرالیزم وادەكات بازاڕ حوكمی بەدەستەوە بێت. هەڵەیە، بەبۆچوونی ئۆنفرێ، بازاڕ یاسا ئابوورییەكانی بەسەر نەخۆشخانە، قوتابخانە، سوپا، پۆلیس، دادگا و كولتوورا بسەپێنێت. بەم چەشنە، كاتێک بازاڕ حوكمی تەندروستی دەكات ئەوە ڕوودەدات كە ئێستا لە فەرەنسا ڕوو دەدات. پیرەكان لەبەر نەبوونی جێگا لە نەخۆشخانەكان وەرناگیرێن و دەنێردرێنە ماڵەوە، نەبونی پێویستییە پزیشكییەكان وادەكەن پەككەوتە و بەساڵاچووان لە نەخۆشخانەكان و ماڵی بە ساڵاچووان فەرامۆشبكرێن تا بمرن.
ئۆنفرێ ڕەخنەی ماكرۆن دەكات كە پێیوایە فەرەنسا لە حاڵەتی جەنگدایە كەچی ئەم سەرۆكە ناتوانێت ئامرازە تەندروستییە گرنگەكان بۆ تاقمی نەخۆشخانەكان دابینبكات. ئۆنفرێ وتەنی نیشانەكانی پەكەوتوویی ئەو فەرەنسا لیبرالەی بانگەشەی بۆمبی ئەتۆمی دەكات ئەوەیە كە ماسك و پێداویستی تەندروستی نییە، لەكاتێكدا ئەوانە بەشێكی سەرەكی لە سیاسەتی خۆپارێزی پێكدێنن. لەم بارەیەوە ئۆنفرێ ڕاستەوخۆ گازندەی ماكرۆن دەكات كە سەرەتا دژ بە پەتاكە نەجوڵایەوە كەچی دواتر هەنگاوەكانی زۆر گورجكردەوە. نەك هەر ماكرۆن زۆربەی سەرۆكەكانی ئەوروپا سەرەتا پێیانوابوو ئەوەی بڵاوبوەتەوە ئەنفلاوەنزەیەكی نۆرماڵە و تێدەپەڕێت و گاڵتەشیان بە پەتاكە دەكرد تا وایلێهات ئەوروپا بووە قوربانی. وێرای ئەوە، تێگەیشتنی یەكیەتی ئەوروپا بۆ بازارێكی گەردووناوی وایكرد باوەڕیان بە سنور و نەتەوە نەبێت كەچی لەكاتی كەرەنتینەكە فەرەنسا بە سەرۆكایەتی ماكرۆن كارێكی قێزەوەنی ئەنجامدا كاتێك بڕیاریدا فرۆكەیەكی زۆر بۆ هێنانەوەی فەرەنسیەكان لە چین بەكرێبگرێت و جێنشینیشیکردن لە باكووری فەرەنسا بێ ئەوەی هیچ ڕێكاریەكی تەندروستییان بۆبكرێت، ئەمە جگەلەوەی سەرۆك شارەوانیەكانی ئەو دەڤەرە پێش وەخت ئاگادارنەكرابوونەوە. 
سەرباری ئەوە، ئۆنفرێ نموونەشمان بۆدێنێتەوە لەسەر ناكۆكی لە وتارەكانی سەرۆك ماكرۆن لە ساتەوەختی پەتاكە. ماكرۆن پێماندەڵێت ڤایرۆسەكە پاسپۆرتی نییە، كەچی سنورەكانیش داناخات. ئەمەش بۆ ئۆنفرێ دووڕووی دەگەیێنێت لە سیاسەتی فەرەنسا. هەر ئەم سەرۆكە باس لەوەش دەكات كە لە ماڵەوە بوون گرنگە هاوكات داوامانیشلێدەكات بچین بۆ دەنگدانی شارەوانییەكان. نەك هەر ئەمە بگرە ئەوەش كە چۆن ئەوروپا نیو سەدەیە لافی زلهێزی ئابووری لێدەدات، کە نەیتوانی ماسك بۆ كارمەندانی تەندروستی دابینبكات، پێشوازی لە وەرگرتنی میلیۆنێك ماسك لە دەسەڵاتێكی سیاسی زلهێزی ماركسی لینینی وەك چین دەكات كە هەموو ئەوروپا لە خەونی ئەوەدا بوون ئەم دەسەڵاتە ،پاش نەمای سۆڤیەتی جاران، هەڵبوەشێتەوە.
هەركە باس هاتەپێشێ لەسەر دروستكردنی ڤاكسین فەرەنسا بووە بابەت. لە سەرەتای مانگی نیسان ماكرۆن سەردانی شاری مەرسێلیای كرد، كە دەكەوێتە باشووری فەرەنسا، تا چاوی بە دیدییە راوول (Didier Raoul) بكەوێت، ئەو پرۆفیسۆرە فەرەنسییەی خەریكی دروستكردنی دەرمانی كلۆرۆكینە دژ بە مەلاریا. ئۆنفرێ پێیوایە كاركردنی راوول لەسەر ئەو دەرمانە لە دەرەوەی پاریس، لە شارێكی تر، كێشەیەكی ترمان بیردەخاتەوە كە كێشەی پەیوەندی پاریسی پایتەختە بە دەوروبەرەوە. دانپیانەهێنانی پاریس بە شار و گوندەكانی دەرەوەی خۆی بەشێكە لە كێشەیەكی دێرینی پاریسی پایتەخت. ئۆنفرێ ئەم زانا فەرەنسییە بە جەمسەرێكی جیهانی دەزانێت لەو بوارەی كاری تیادەكات، ئەمەش نەك ئێستا بگرە پێش پەتاكەش. كێشەكە لە راوول نییە كێشەكە لە بێ توانای سیاسییەكانە كە لە مەترسییەكانی پەتاكە تێناگەن.
بە قسەی ئۆنفرێ، یەكەم وانە كە ئێمەی فەرەنسییەكان لەم درمە بەدەستمان هێنا ئەوە بوو كە سەرۆكی حكومەت فاشیلە. ئەو وڵاتانەی ماستریخت (Maastricht) وێرانی كردووە، وەك فەرەنسا، ناكارێت بەپێی پێویست ڕووبەڕووی پەتاكە ببێتەوە. دواتر سەرۆك كۆمار بڕیاریدا لەبەرئەوەی ڤایرۆسێكی كوشندە لە چین بڵاوبووەتەوە پێویستمان بە كەرەنتینە. ئەم بڕیارە لەكاتی خۆیدا نەدرا. حكومەتی فەرەنسی دەبایە ئەوە بە هەند وەربگرێت كە ئێستا، بەهۆی جیهانگیری دەوڵەمەندەكانەوە، وەك جاران ئاسان نییە پیادەكردنی سیاسەتی خۆپارێزی و كۆنترۆڵكردنی سنورەكان. لەم سۆنگەیەوە ئۆنفرێ لەگەڵ ئەوەدایە فەرەنسا سەروەری نیشتیمانی خۆی بپارێزێت و كۆیلەی ئێدیۆلۆژی وڵاتانی ئەوروپا نەبێت. لەكاتی قەیرانە تەندروستیەكەش دەركەوت كە ئەوروپا چەند پشتیان لەیەكتركرد، لێگەڕان چین بەتەنیا ڕووبەڕووی پەتاكە ببێتەوە، هاریكاری ئیتالیاشیان نەكرد. ئەوەیە ڕاستەقینەی ئەوروپا. ئەوروپای ماستەریخت بەو جۆرە مامەڵە لەتەك تەنگژەكانا دەكات. پێش تەنگژەكە پێیانوتبووین ئەوروپا دێوەزمەیەكی ئابوورییە و سەروی چین، هیندوستان، روسیا و ئەمەریكایە. نەخێر دەركەوت وانییە. دەركەوت توانای دابینكردنی ماسك و دەستكێشی تەندروستی بەپێی پێویست نییە. ئۆنفرێ یەكیەتی ئەوروپاش بە یەكیەتی سۆڤیەتی جاران دەشوبهێنێت هەركە سنورەكانی كردەوە دەركەوت چەند وێرانە.
دوا وتن لەم بارەیەوە، كە ئۆنفرێش جەختیلێدەكاتەوە، ئەوەیە، گومانناكرێت سێستەمی لێبرالی ڕۆژئاوایی دروستكەری ماكرۆن و ماكرۆنەكانە. لە سەرێكی ترەوە ئێدیۆلۆژیای ئەوروپا بەجۆرێك خۆی وێنا دەكات كە لە داڕمانەوە نزیكە. هۆكاری سەرەكیش بۆ ئەم داڕمانە ئەو سیاسەتە لێبرالەیە ئەوروپا پیادەی دەكات. دەرهاویشتەكانی پەتای كۆرۆنا لەسەر ئاستی سیاسی، كۆمەڵایەتی چی دەبێت؟ سیناریۆكانی داهاتوومان چی دەبن؟ لە ئێستادا زۆر شت ڕوون نییە بەس ئەوە ڕوونە كە پەتای كۆرۆنا فەشەلی ئەوروپای ئاشكراكرد. هەر وڵاتە و بەتەنیا چارەسەری ئەو كێشانە دەكات كە پەتاكە بۆیهێناوە. كۆماری چیك بەرامبەر بە یارمەتیەكانی چین بۆ ئیتالیا ناڕەزای نیشاندا. ئەوروپایەكان لێگەڕان ئیتالیا بەتەنیا ڕووبەڕووی تەنگژە تەندروستیەكە ببێتەوە. هەمان شت بەسەر فەرەنساش هات. گەر ئۆنفرێیانە بێینەگۆ ئێژین: ئەمە ئەو ئەورپایەیە كە لێمانیان كردبووە زەبەلاحێكی ئابووری و كەچی دەركەوت وڵاتانی یەكیەتی ئەوروپا پڵنگن لە كاغەز، نا بگرە مانگان لە كارتۆن.

ئەوروپا جیهانی سێیەكی نوێیە
ئەوروپا جیهانی سێیەكی نوێیە، ئەمە ئەو گوزارەیەیە كە ئۆنفرێ لە ماوەی كەرەنتین و لە لوتكەبوونی پەتای كۆرۆنا گۆیكرد. بەخۆی ئەم گوزارەیە لە ئێستادا لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە نەختێك بەسەرچووە. گوزارەی جیهانی سێ بۆ سەردەمی جەنگی سارد دەگەڕێتەوە. لەسەر ئەو بناغەیەی جیهانی یەك وڵاتانی سەر بە پەیمانی ناتۆ (ئەمەریكا و وڵاتانی ئەوروپای رۆژئاوا یان بلۆكی سەرمایەداری) بوو، جیهانی دووش وڵاتانی سەر بە پەیمانی وارشۆ (سۆڤیەتی جاران و وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژهەڵات یان بلۆكی سۆسیالیست) بوو و هەرچی وڵاتانی جیهانی سێیە بریتی بوو لە وڵاتانی ئاسیا، ئەفەریقا و لاتین ئەمەریكا، كە بە زمانێكی ئابووری دەشێت بە وڵاتانی دواكەوتوو بێتەناسین. ئێستا و دوای داڕمانی بلۆكی سۆسیالیزم و هەڵوەشانەوەی سۆڤیەتی جاران ئەم دابەشكردنە بەم جۆرە نەماوە و لە نووسینی ئابووری و سیاسیدا زۆرتر گوزارەی وڵاتانی پێشكەوتوو و وڵاتانی كەمتر پێشكەوتوو بەكاردەبرێت. لێرە پێشكەوتوو بە واتای ئابووری بەكاردەبرێت كە نەشونما دەگەیێنێت. كەواتە ئۆنفرێ گوزارەی ئەوروپا جیهانی سێیەكی نوێیە بۆ گازندەكردنی ئاستی ئابووری ئەوروپا بەكاردەبات. فەرەنسا كە بەشێكە لەو ئەوروپایە وەك یەكێك لە وڵاتانی جیهانی سێیەكەی جاران، وڵاتە دواكەوتووەكان، وێنادەكات كە نەیتوانی پێویستیە تەندروستییەكان بۆ هاوڵاتیان دابینبكات. ئەوەتا لە ئیتالیای 60 میلیۆنیدا ژمارەی تووشبوان بە كۆرۆنا زۆر زۆرترە لە وڵاتێكی فرەدانیشتوانی وەك چین.
ئۆنفرێ لە یەكێك لە لێدوانەكانی باس لەوە دەكات كە پەتا شتێكی تازە نییە و هەمیشە هەبووە و ژیانی میلیۆنەهاشی لەناوداوە. لە لێدوانێكی تریش دەڵێت: پەتای وا پێشتر بوونی نەبووە. ئەم پەتایەی ئێستا بەرۆكی مرۆڤایەتی گرتووە لە جەنگ وێرانكەرترە. وەكیتر جەنگیشە لەتەك دوژمنێكی نادیار. ئەم پەتایە، یان ئەم جەنگە، وادەكات مرۆڤەكان لە ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات باجی خۆیانبدەن، بەڵام هەژارەكان باجە گەورەكە دەدەن. خودی جیهانگیریش وا دەبینێت كە دەوڵەمەندەكان پتر دەوڵەمەند دەكات و هەژارەكانیش پتر هەژار. تەنانەت گومان لە توانای جیهانگیریش دەكات لە شەڕكردن لەتەك پەتای كۆرۆنا. سەرنجمان بۆ ئەوەش ڕادەكێشێت كە ئەم پەتایە زۆرێك شت لەتەك خۆیا دێنێت كە جارێ ماوە بیبینین. لێرە قسە لەو گۆڕانكاریانەیە دەكات كە لەژێرسایەی تەنگژە تەندروستییە جیهانیەكە دێنە سەر هاوكێشە ئابوورییەكان. پەتاكە كارا بوو لە دەرخستنی ڕوخساری ڕاستەقینەی ئەوروپا. دوورنەڕۆێین پەتاكە لە شوێنێکی وەك فەرەنسا ململانێی چیانەیەتی قووڵتركردەوە ،باری هەژارانی قوورستركرد. بۆبۆ (Bobo ) كانی(١) پاریس هەركە پەتاكە بڵاوبووەوە شاریان جێهێشت. دەوڵەمەندەكان ،لەڕێگای كار بە دیستانس، دەوڵەمەندتر بوون. لەگەڵ هەموو ئەوانەش ئۆنفرێ جەخت لەوە دەكات كە پەتاكە خواستی سەرمایەداری نەبوو، لێ سەرمایەداری هەوڵدەدات بەشێوازی خۆی چارەسەریبكات. لەم سۆنگەیەوە بەوە دەگەین كە شەڕی ئابووری و شەڕی پەتاكە لە وڵاتانی یەكیەتی ئەوروپا بە ئاشكرا هەستیپێكرا و قوربانی نوێشی دروستكرد.
لە لێدوانێك لەگەڵ (marianne.net ) ئەو پێشبینیە دەكات كە كۆرۆناڤایرۆس هێشتا سەرەتایەتی. زۆر شت لە ژیانمان دەگۆڕێت. بۆ یەكەم جاریشە كە ئەوروپای ماستریخت بۆی دەردەكەوێت بێ توانایە. پاش داڕمانی دیواری بەرلین و ونبوونی یەكیەتی سۆڤیەتی جاران و هاتنەسازانی پەیمانی ماستریخت بۆیەكەم جارە ئەوروپا هەست بە بوونی بەرامبەرێك دەكات. ئەم دەوڵەتەی پەیمانی ناوبراو دەیپارێزێت پڵنگە لە كاغەز. دێوەزمەیەكی ئابووری درۆیە كە توانای دابینكردنی دەمامكی پێویستی نییە. بەم جۆرە، ئۆنفرێ وامانلێدەكات بەو تەماشاكردنە بگەین كە پەتاكە بەرامبەرە تازەكەی ئەوروپایە. دوای داڕمانی كۆمۆنیزم ئەوروپا خۆی لەبەردەم دژێك دا بینییەوە كە نادیارە.

چین هەر ئەوە نییە كە ئەوروپا باسیدەكرد
ئۆنفرێ ئاماژە بەوە دەكات كە ساڵانێك لە سۆسیال میدیا واباسدەكرا چین ئۆرگانی ئەو بەندكراوانەی سزای لەسێدارەدانیان بەسەرا سەپێنراوە لە بازاڕی ڕەش دەفرۆشێت، كەچی ئەم وڵاتەی وایپێدەوترا توانی كۆنترۆلی ئەو مەترسیە بكات لە ماڵەكەیدا ڕوویدا، شاری وەهان كە پانزە میلیۆنێكی تیا دەژیت لە مەترسی كۆرۆنا دوورخرایەوە. ئەمە كارێكی ئاسان نییە. فەرەنسا و ئیتالیا، وڵاتانی ماستریخت، و ئەمەریكا ئەوەیان پێنەكرا كە وەهان بەتەنیا كردی. داخستنی شارێكی گەورەی وەك وەهان لە لایەن چینەوە لە خۆڕا نەبوو. ئەوە بەو جۆرە نەكرایە وەهان دەبووە كارگەی بەرهەمهێنانی ڤایرۆس. نەك هەر ئەوە بگرە حكومەتی چین یارمەتی وڵاتانی ماستریختیشیدا (وڵاتانی یەكیەتی ئەوروپا). ئەوەبوو چین یەك میلیۆن ماسكی لە ناوەندی مانگی ئادار بۆ فەرەنسا نارد، یارمەتیەكی پزیشكی بەرچاوی ئیتالیەكانیشی دا. لەگەڵ ئەوەش كە ئۆنفرێ ڕەخنەی زۆر لە سێستەمی سیاسی چینی دەگرێت ئەوەش دەبینێت كە مۆدێلی چین سەركەوتوانە لەم تەنگژەی پەتایە دەردەچێت. بۆ؟ چونكە چین خۆی دەبێت شتێكمان لەسەر خۆی پێبڵێت. بەدڵنیایشەوە ئەم چینە شتێكمان لەسەر خۆی پێناڵێت كە زیان لە ناوبانگی بدات، تەنیا ئەوەمان پێدەڵێت كە وێنەیەكی پۆزەتیڤانە لەسەر خۆی دروستبكات. ئەوەشمان بیرە كە درۆی لەگەڵ كردین سەبارەت بە مێژووی دەستپێكی پەتاكە و ئاماری مردووان.
ئۆنفرێ چین بە وڵاتێكی ماری دوو سەر ناودەنێت. سەرێكی سەرمایەداری لیبرالییە لە بەرهەمهێنان و سەرەكەی تری دێكتاتۆری ماركسی لینینیە لە كۆمەڵگە. ئەدی دۆزی ئەوروپای یەكگرتوو لەگەڵ ئەم دوو سەریەی چین؟ لیبرالیزمی یەكیەتی ئەوروپا كە بەرهەمی پەیمانی ماستەریختە بە پاساوی بەدەستهێنانی قازانج بووە هۆكاری چوونە دەرەوەی كۆمپانیەكان بۆ دەرەوەی ئەوروپا. چین یەكێكە لەو شوێنانەی كە دەستی كار تیایا زۆر هەرزانە و كرێكارە چینیەكانیش لەچاو كرێكاری ئەوروپایی تا ئەوپەڕی دەچەوسێنرێنەوە. كەواتە، جیهانگیری لیبرالیزمی ئەوروپای وایكرد كۆمپانیایەكی زۆری ئەوروپای ڕوو لە چین بكەن. ئەم لیبرالیزمە ئابووریەی ئەوروپا واشیكرد چینیەكان پێویستیەكانی ئەوروپایەكان بەرهەمبهێنن و ببنە بازاڕێكی جیهانییش بۆ بەرهەمهێنانی گشت جۆرە شمەكێك. چینیەكان، بە قسەی ئۆنفرێ، لەڕێگای زۆر بەرهەمهێنانەوە ،تا خواستی جیهانی پڕبكەنەوە، سەرقاڵی بەهێزكردنی ئابووریشیانن.

داڕمانی شارستانی ئەوروپای لەبەردەم تەنگژەی تەندروستیدا
ئۆنفرێ لە پەرتووكی ""داڕمان"" (Decadence ) شرۆڤەكردنی جیهانی هاوچەرخ، نەشونما و پیربوونی شارستانی جولەكە-مەسیحی كردووەتە ئامانج. بەهۆی پەتای كۆرۆناشەوە جارێكی تر دەكەوێتەوە وێزەی تەلاری شارستانی جولەكە-مەسیحی ئەوروپایی و پێوایە ئەم پەتایە شارستانی ناوبراو دادەڕمێنێت. شارستانی نوێ ،كە بۆ ئۆنفرێ ستاتۆسێكی مەسیحای- جوولەكەی هەیە خاوەنی سیاسەتێكی لیبرالە، لەبەردەم پەتای كۆرۆناشا لاوازانە ڕەفتاریكرد. بەپێی تێگەیشتنی سیاسییانەی ئۆنفرێ بێت تەنگژەی تەندروستی پەتای كۆرۆنا زۆر شتی بۆ ئەوروپایەكان واڵاكرد. تەنگژەكە پەنهانەكانی دەستكاریكرد و ئەوەشی پێوتین كە شارستانی ئێمەی ئەوروپایی لەسەروبەندی پایانهاتندایە. داڕمانی شارستانی ئێستاش بۆ ئەوە دەباتەوە كە ئەم شارستانیەی ئەوروپا شانازی پێوەدەكرد بەرگەی پەتایەكی نەگرت. خۆی بە زلهێزی ئابووری دەزانی و لەناكاو بووە پڵنگی كاغەزیین. ئەمە چ شارستانیەكی زەبەلاحە كە ماسكی بەپێی پێویست بۆ كەرتی پزیشكی بۆدابینناكرێت! تەنانەت پێیوانییە شتێك لەم دۆخە مابێتەوە بەناوی ئەوروپاوە. ئەم قسەیەی ئۆنفرێ وەكیتر ڕەخنەشە لە جیهانگیری (La mondialisation -La globalisation  ) كە نەماوە. ئەوەی ئێستا هەیە جیهانیگیری نییە، بەڵكو دەسەڵاتی دەستەبژێری دەوڵەمەندەكانە. ئەم دەوڵەمەندانە لەكاتی كەرەنتینەكە لە چاو خەڵكی عەوام ژیانێكی فرە جیاواز ژیان. بەپێی بینینی ئۆنفرێ ئێستا گافا (GAFA) ئەوروپا و جیهان دەباتەڕێوە. گافا لە زمانی فەرەنسی كورتكراوەی چوار كۆمپانیا (گوگل، ئاپڵ، فەیسبووك، ئامازۆن) زەبەلاحەكەیە كە دونیایان داگیركردووە.
ئۆنفرێ ئەم قۆناغەی ئێستای ئەوروپا، بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا، بە هەنگاوێك دەزانێت بەرەو داڕمانی شارستانی ئەوروپای كە لەلایەن خۆشیوە ناویدەنێت ڕۆژئاوای ئەوروپایی. ئاوابوونی شارستانی ئەوروپاپی بە شتێكی حەتمی دەزانێت و بۆ ئەو مەبەستەش جەخت لەو ئێدیۆلۆژیایە دەكات شارستانیەكە هەیەتی. شارستانی ئێستای ئەوروپای كە شارستانی پارەیە ئامادە نییە بەدەم تەنگژەكانی كەرتی تەندروستییەوە بچێت. ئاماژەكانی داڕمانەكە لەو دۆخە دەبینێتەوە كە شارستانی ئەوروپای بە ئێدیۆلۆژیا لێبرالیەكەیەوە  ناتوانێت ماسك و دەستكێش بۆ كەرتی تەندروستی دابینبكات یان لێدەگەڕێت بەتەمەنەكان لە ماڵی بەساڵاچووان بێ خزمەت بن. شارستانی ئەوروپای بێباكە بەرامبەر تەنگژە بووناوییەكان. مەرگەكانی ساتەوەختی كۆرۆنا ئەوەی سەلماند کە ئەوروپای لیبرالی ئامادە نییە پارە لە تەندروستی دا خەرجبكات. ئەمە چ شارستانیەكە پەتایەكی وا زەفەری پێبەرێت!
جیهانگیری ئابووری ئێستای ئەوروپایە، بەڵام ئەم ئابوورییە مەزنەی ئەوروپا توانای وەستانی بە ڕووی پەتای كۆرۆنایەكی نادیار و نەبینراو نەبوو. ئەمە چ شارستانیەكە تایبەتمەندییەكانی پارە و قازانجە، كە ناتوانێت بەگژ پەتایەكا بچێتەوە! ئەوروپایەك كە توانای ڕووبەڕووبوونەوەی تەنگژەی كۆرۆنای نەبێت باشترە بە ئەوروپایەكی جیهانی سێهەمی نوێ ناوبنرێت. كەوابێت كۆررۆنا هەڕەشەیە بۆ سەر شارستانی ئەوروپایی و ئاماژەشە لەسەر تەنگژەی تەندروستی جیهانی، بەڵام ئەم ڕوناكبیرە فەرەنسییە تەنگژەكە تەنیا بە تەنگژەیەكی تەندروستی نابینێت. تەنگژەكە پێش هەموو شتێك ئابوورییە و بە ئابووری جیهانگیرییەوە گرێدراوە. بۆیە وایدەبینێت تەنگژەكە بەهۆی پەتاكەوە بووە تەنگژەیەكی ئابووری یان پەتاكە هۆكاری دەرخستنی تەنگژە ئابوورییەكەی ئەوروپایە. ئەمەش بەجۆرێكی تر وادەكات ئابووری لیبرال بە ئابووریەك بناسێنێت كە ئامانجی سەرەكی بەدەستهێنانی قازانجە.
پەتای كۆرۆنا پەلە لە تێكشكانی شارستانی ئەوروپایی دەكات؟ ئۆنفرێ گومانناكات كە پەتای كۆرۆنا تەنگژەی ئابووری بۆ ئەوروپا دروستكردووە و واشیبۆدەچێت یەك هۆكار بەس نییە بۆ هەڵوەشاندنەوەی شارستانیەك، چونکە چەند هۆكارێك ڕۆڵیان لە داڕمانی شارستانییە دێرینەكان (ئاشووری، سۆمەری، بابلی، یۆنانی، ڕۆمانی) دادیوە. بۆنموونە كێشەی كشتوكاڵی، كێشەی ژینگەیی، بڵاوبوونەوەی درم و برسیەتی تادەگاتە تاعونێكی وەك ئەنتۆنی كە بووە هۆی كوشتنی زۆرێك كە دواتر شارستانی رۆمانی لەبەریەك هەڵوەشاندەوە. لە وەڵامی پرسیاری ئەوەی كە پاش تێپەڕبوونی ئەم تەنگژەیە پێشبینی ئەوە دەكرێت دەوڵەتی ناسیۆنال یان هەندێك ڕژێمی شێوە جیهانی دەركەوێت هەروەك چۆن پاش جەنگی جیهانی دوو ڕوویدا؟ پێیوایە یەكیەتی ئەوروپا خەریكی دروستكردنی دەوڵەتێكی گەردووناوییە کە بوونی نییە، بوونیشی هەبێت مۆدێلێك دەبێت لە بێ سنوری و پێشێلكردنی نەتەوەكان و دەسەڵاتخستنە دەست كۆمپانیا گەورەكانی وەك ئاپڵ، گوگل، ئامازۆن و فەیسبووك.

بزووتنەوەی هێلەك زەردەكان
فەرەنسا لە 11/03/2020 چووە ناو خۆكەرەنتینكردن و لە 09/03/2020 لەبەر ڕۆشنای بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا فەرمانی یاساغكردنی گشت جۆرە خۆپیشاندان و چالاكیەكی سیاسی و كوولتوری دەركرد. بزووتنەوەی هێلەك زەردەكان (Mouvement des Gilets jaunes)  ، كە لە 17 ی نۆڤەمبەری 2018 دەستیان بە چالاكییەكانیان كرد (خەبات لەپێناوی كەمكردنەوەی باج لەسەر سوتەمەنی و داوای بەرزكردنەوەی كرێی دەستی كار و تا كار گەیشتە داوای دەستلەكاركێشانەوەی ماكرۆن) ،لەگەڵ بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا لە چالاكی سەرشەقام كەوتن، بەڵام لەماوەی كەرەنتین لە سۆسیال میدیا پەرەیان بە چالاكیەكانیان دا. ئۆنفرێ بەوە ناسراوە كە هەر لە سەرەتاوە داكۆكی لە هێلەك زەردەكان كردووە لەچاو بەشێك لە ڕوناكبیرانی فەرەنسی و نووسەرە ماكرۆنیە نیولیبرالەكان كە بەچاوێكی بەرزەوە تەماشای خەباتی سەرشەقامی هێلەك زەردەكانیان نەكردووە. ئەمەش وادەكات ئۆنفرێ لە دوا كارەكانی دا كە سەرەتای ئەم ساڵ بەناوی""مەزنی گەلی بچووك: كاتەكان و بەدبەختییەكانی هێلەك زەردەكان"" بەچاپیگەیاندوە ئاوڕێكی سەرنجڕاكێشانە لە هێلەك زەردەكان بداتەوە و سروشت و هۆكاری بزووتنەوە یاخییانەکەیان ڕاڤەبكات.
ئەم فەیلەسوفە فەرەنسییە هێلەك زەردەكان وەك قوربانی دەوڵەتی ماستریخت، وڵاتانی یەكیەتی ئەوروپا، تەماشادەكات و خەباتەكەشیان وەك خەباتی "گەلی بچووك""، گەلێك كە لەژێرەوەیە، وێنادەكات. دەوڵەتی ناوبراو كە خاوەنی ئێدیۆلۆژیایەكی لیبرالییە تێكدەری شیرازەی كۆمەڵایەتی و ئابووری كۆمەڵگەی ئەوروپایە كە كۆمەڵگەی فەرەنسی یەكێكە لەو كۆمەڵگانە. ئایا هێلەك زەردەكان، بە گوزارەیەكی ئۆنفرێیانە "گەلی بچووك""، توانای گۆڕینی فەرەنسایان هەیە؟ بەلایەوە گرنگە هێلەك زەردەكان نەكەونە ناو یارییە سیاسییەكانی ماكرۆن و سەندیكا و حیزبە سیاسییە نیولیبرالەكانەوە. ئۆنفرێ تابڵێیت بێ متمانەیە بە سەرمایەداری كە دروستکەری نیولیبرالیزمە و بۆیە لە وەڵامێكی ئەندرێ كۆنت- سپۆنڤیل (André Comte-Sponville) سەرمایەداری بەوە لەقەڵەم دەدات كە ئەوەنە بەڕێز نییە پاش پەتاكە بەخۆیا بچێتەوە و پێشنیاری شێوازێكی تازەش لە بیركردنەوە بۆ جیهانی سبەیمان بکات. هاوکات ڕەخنەی تووندی سلۆرتێردیك (Sloterdijk) و بێرنار هێنری لیڤی (BHL ) ش دەكات كە ستایشی ماكرۆن دەكەن.

ژێردەر: هەمان سەرچاوەكانی بەشی 14 لێرەش بەكاربراون.
(1). بۆبۆ (Bobo ) كانی پاریس هەركە پەتاكە بڵاوبووەوە شاریان جێهێشت. ئەمە ڕەخنەی ئۆنفرێیە لە بۆبۆكان. بۆبۆكان (Les bobos) كێن؟ بۆهیم (Boheme) یە بۆرژوازەكانی شارە گەورەكانی ئەوروپا و ئەمەریكان. شێوە ژیانێكی سادە و سەیروسەمەرانە دەژین. خاوەنی خوێندن و كاری باشن، چێژخواز و نەختێك خۆویستیشن. لە ناوچە هەژارنشینەكانی شارا نیشتەجێن، خواردنی بایۆلۆجی دەخۆن، حەزیان بەناو سروشت و پەرتووك خوێندنەوە و هونەرە. ئەگەرچی ستایلی ژیانی ڕاقیانە هەڵدەبژێرن كەچی گوێ لە كێشەی هەژاران دەگرن و لەكاتی هەڵبژاردنەكانیشا دەنگ بە چەپ و ژینگەپارێزەكان دەدەن. دەكرێت بڵێین جۆرێكن لە هیپیە(Hipster)  هاوچەرخەكان. بەپێی پەرتووكەكەی داڤید برۆك David Brooks (بۆبۆكان لە بەهەشت) بێت بۆبۆكان دوو جیهانیین: قاچێكیان لەناو جیهانی بۆهیمی داهێنەرانەیە، قاچەكەی تریان لەناو جیهانێكی بۆرژوازیانەیە كە بە خەونە خۆویستی و دونیاییەكانیانەوە بەستراوەتەوە. لە شارەكانیشا ناوچە و جێگەی نیشتەجێی خۆیان هەیە. لە پاریس لە دەوروبەری گەڕەكی لاتینی و زۆنی ( 9، 10،11،17، 18، 19 و 20) دەژین، لە لەندەن لە ناوچەی سۆهۆ (Soho) دەژین، كە كۆلن ولسن لەسەری نووسیوە. لە كوردستان بۆهیمی یان بۆبۆمان هەیە؟ ڕەنگە بۆبۆكانی ئێمە نیولیبرالەكانمان بن: مەسرور، نێچیرڤان، بەرهەم و هاوەڵەكانیان!!!! (بۆبۆكان، بۆهیمیەكان، هیپیەكان ) ئەمانە كەسانێکی یاخین. ئەو نیولیبرالە كوردانە زەندەقیان لە یاخیەكان دەچێت. لەگەڵ یاخیبوون دا ، ئەلبێر كامۆ وتەنی، هۆشیاری لەدایكدەبێت. نیولیبرالە كوردەکان لە هۆشیاری دەترسن.