پێنج ساڵ لەمەوبەر، رۆژی 1ی نیسان، پارلەمانی کوردستان
قانونی ژمارە 2ی ساڵی 2015ی دەر کرد. بەو بۆنەیەوە وەزارەتی سامانە سروشتی‌یەکان،
بەیاننامەیەکی دەر کرد. تیایا هات بو:
"وەزارەتی سامانە سروشتی‌یەکان
پێشوازی لە تەشریعکردنی یاسای سندوقی کوردستان بۆ داهاتە نەوتی و گازی‌یەکان دەکات
لەلایەن پەرلەمانی کوردستانەوە و پیرۆزبایی لە هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان و
پەرلەمانی کوردستان و ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات بە بۆنەی
پەسەندکردنی ئەم یاسایە و وەزارەت هیواخوازی هەرچی زو جێبەجێکردنی یاساکەیە"
هەروەها سەبارەت بە گرنگی‌ی ئەم قانونە، وەزارەت نوسی
بوی:
"سندوقی کوردستان بۆ
داهاتە نەوتی و گازی‌یەکان بەرەوپێشچونێکی دامودەزگایی گرنگە لە هەرێمی کوردستان‌دا
و بنەما سەرەکی‌یەکانی لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتی‌یەکانی هەرێمی کوردستانەوە
داڕێژرا و پشتیوانی کرا لە پێناو برەودان بە شەفافیەت لە بەڕێوەبردنی کەرتی نەوت و
غازدا... یاسای سندوقی کوردستان بۆ داهاتە نەوتی و گازی‌یەکان رێگە دەدات بە
ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێم بە هەڵبژاردنی دەستەیەک، کە لەلایەن پەرلەمانەوە
پەسەند دەکرێت، تاکو هەڵبستێت بە دەستەبەرکردنی ژمێرە گشتی‌یەکانی ئەو داهاتەی کە
حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هەناردەی نەوت و بەرهەمە پاڵێوراوەکان و پاداشتەکانی گرێبەستەکانی
کۆمپانیاکانی نەوتەوە بەدەستی دەهێنێت، لە چوارچێوەی گرێبەستەکانی نەوت و گاز کە
لەسەر بنەمای دەستور و لەبەر رۆشنایی یاسای نەوت و گازی هەرێم ژمارە 22ی ساڵی 2007
رێکخراون... بە پێ‌ی ئەم یاسایە، داهاتەکانی نەوت رێگەیان پێ دەدرێت بچنە یەکێک
لەم پێنج سەرچاوەیە: بودجەی ساڵانەی هەرێمی کوردستان، خەرجی‌یەکانی پرۆژەکانی
وەبەرهێنان، ژێرخانی پیشەسازی‌ی نەوت و گاز، پاراستنی ژینگە و سندوقی نەوەکانی
داهاتو".
وا 13 ساڵ بەسەر تەشریعکردنی قانونی ژمارەی 22ی ساڵی
2007 و 5 ساڵی رەبەق‌یش بەسەر قانونی ژمارە 2ی ساڵی 2015 دا تێ پەڕی، هێشتا یەک
مادە، یەک بڕگە، یەک رستە و یەک وشە لە هیچ یەک لەم 2 قانونە جێبەجێ نە کراوە.
بە مەرجێک وەزارەتی سامانە سروشتی‌یەکان، لەو
بەیاننامەیەی‌دا کە لەسەرەوە چەن بڕگەیەکیم لێ گواستۆتەوە، شانازی ئەکا کە هەردو
قانونەکە دەسکەوتی خۆین. سەیرەکە لەوایە کە، ئەو ماوە زۆرەی بەسەر دانان و جێبەجێ
نەکردنی ئەم دو قانونەدا تێ پەڕیون، ئەو وەزیر و سەروەزیرە جێبەجێ‌یان نە کردون،
کە شانازی بە دەرکردنیانەوە ئەکەن.
لەلای خەڵکی کوردستان رون و ئاشکرایە بۆچی ئەم 2 قانونە
هەتا ئێستا جێبەجێ نە کراون؟ کورت و کرمانجی، بۆئەوەی داهاتی نەوت بتاریکێنن و
بەئارەزوی خۆیان قاچوقوچی کەن. هەر لە سایەی گەندەڵی‌یە گەورەکەی داهاتی نەوتایە
ئەو (10 هەزار ملیۆنێر) و (30 ملیاردێر)ەی دۆلار هەڵتۆقین کە 12- 10 ساڵ پێش ئێستا
سەرکردەیەکی حیزبی رای گەیاند: لە کوردستانا هەن.
1ی نیسانی ئەمساڵ‌یش ئەنجومەنی
وەزیرانی حوکمەتی مەجازی‌ی هەرێم کۆمەڵێ بڕیاری دەر کرد، یەکێکیان ئەوەیە، بەڵێنی
داوە دەسکاری‌ی موچەی هاووڵاتیان نەکا. ئەترسم ئەو قانون و بڕیارانەی دەزگاکانی
هەرێم لە (1ی نیسان)ـی ساڵەکانا دەریان ئەکەن، ببن بە درۆی نیسان، یاخود بۆ
دامرکاندنەوەی رق و بێزاری‌ی خەڵک دەریان کەن. چونکە ئەم حوکمەتە مەجازی‌یە
ناتوانێ ئەو بەڵێنە بەرێتە سەر، بەم بەڵگانە:
یەکەم:
هەرێم لە فرۆشتنی سەربەخۆی نەوت، پێش قەیرانی کۆرۆنا و
دابەزینی نرخی بەرمیلێک نەوت بۆ خوار 30 دۆلار، کاتێ کە نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت
60 دۆلار بو، مانگانە 700 ملیۆن دۆلار داهاتی بو، بەڵام ئەگەر نەوت لەمە زیاتریش
دا نە بەزێ، ئەوا داهاتی مانگانەی هەرێم لە فرۆشتنی نەوت، دا ئەبەزێ بۆ 270 ملیۆن
دۆلار(1). واتە، رێژەی دابەزینی داهاتی نەوت
ئەگاتە زیاتر لە 61%.
دوەم:
داهاتی مانگانەی ناوخۆی نەنەوتی‌ی هەرێم پێش ئەم قەیرانە
261 ملیۆن دۆلار بو، بەڵام ئێستا دا بەزیوە بۆ 50 ملیۆن دۆلار(2). واتە، ئەم سەرچاوەیەش بە رێژەی نزیکەی 81% کەمی
کردوە.
سێیەم:
حوکمەتی مەجازی‌ی پێشوی هەرێم ئیدیعای ئەکرد زیاتر لە 25
ملیار دۆلار قەرزارە. سەرچاوەیەکی بیانی ئەڵێ، قەرزەکانی سەر هەرێم زیاترن لە 10
ملیار دۆلار(3). هەرکامیان بێ، ئەم قەرزانە هەم
قیست‌یان هەیە هەم قازانج، ئەبێ لەکاتی خۆیانا بدرێنەوە، ئەگینا متمانەی هەرێم
ئەوەنەی کە لەلای وەبەرهێنەرانی بیانی دا ئەبەزێ.
چوارەم:
حوکمەتی مەجازی‌ی هەرێم شایستە دارایی‌یەکانی 4 مانگی
کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی نەوت قەرزارە و بە نیازە 9 مانگی تریش دوای بخا. ئەگەر
ئەم هەنگاوە بنێ، ئەوا بە یەکجاری متمانەی کۆمپانیاکان لەدەس ئەدا. مانگانەی
کۆمپانیاکان 270 ملیۆن دۆلارە(4)
پێنجەم:
مانگانە بەغا بڕی 453 ملیار دینار، بۆ موچەی 628 هەزار
موچەخۆری هەرێم ئەنێرێ بۆ هەولێر. ئەگەر ئەم بڕە پارەیە بە بێ گرێ، مانگانە بێت بۆ
هەرێم، ئەکاتە زیاتر لە 377 ملیۆن دۆلار (1 دۆلار: 1200 دینار). بەڵام ئەم بڕە
هانی هانی لەسەرە:
رۆژی 5شەممە، 2ی نیسانی 2020، لیژنەی ئابوری‌ی ئەنجومەنی
نوێنەرانی عیراق، لیستێک پێشنیاری 14 خاڵی دا بە حوکمەتی ئیتحادی، بە مەبەستی
روبەڕوبونەوەی قەیرانی دابەزینی نرخی نەوت و بڵاوبونەوەی پەتای کۆرۆنا.
پێشنیارەکانی ژمارە 6 و 10ی ئەم لیستە پێوەندی‌یان بە
داهاتەکانی هەرێمەوە هەیە.
دەقی پێشنیاری 6 ئەڵێ: "گرتنەبەری رێکاری توندوتۆڵ
لە چاودێریکردن و کۆکردنەوەی داهاتە نەنەوتی‌یەکان، بەتایبەتی هی دەروازە سنوری‌یەکانی
هەمو پارێزگاکان و هەرێم و قەیدکردنی وەکو داهاتی ئیتیحادی و دابەشکردنەوەی
بەشێوەیەکی دادپەروەرانە بەسەر هەمو عیراقی‌یەکانا".
دەقی پێشنیاری 10 ئەڵێ: "پابەندکردنی هەرێم بە
تەسلیمکردنی تێکڕای نەوتی دەرهێنراو بە وەزارەتی نەوت، بۆ ئەوەی وەکو بەرهەمی
حوکمەتی ئیتیحادی بخرێتە بازاڕەوە. بە پێچەوانەوە ئەو بڕەی لە موازەنەدا بۆ هەرێم
تەرخان کراوە، نەی درێتێ و بە گوێرەی ژمارەی دانیشتوان دابەش بکرێتەوە بەسەر
پارێزگاکانا، کە بڕەکەی ئەگاتە نزیکەی 15 تڕلیۆن دینار".
کەواتە، ئەگەر هەرێم رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوت نەدا
بە سۆمۆ (کە تا ئێستا نەی داوە) و، قەیرانی دابەزینی نرخی نەوت و بڵاوبونەوەی
ڤایرۆسی کۆرۆنا و قەیرانی نەبونی حوکمەتی کارا لە بەغا بەردەوام بن، ئەوا هیچ
گرەنتی‌یەک نیە کە، هاتنی مانگانەی 453 ملیارەکەی بەغا بۆ هەرێم، بەردەوام بێ.
شەشەم:
تێکڕای مەسرەفی تەشغیلی‌ی مانگانەی هەرێم بە موچەی
فەرمانبەران و خەرجی‌یەکانی داوودەزگاکانی حوکمەت و شایستە دارایی‌یەکانی
کۆمپانیاکانی نەوت و خزمەتی قەرزەکانەوە، دەوروبەی (1 ملیار) و (200 ملیۆن)
دۆلارە. بەڵام بەهۆی ئەم قەیرانانەوە تێکڕای داهاتی هەرێم دابەزیوە بۆ 648 ملیۆن
دۆلار(5). بە مانا: حوکمەتی مەجازی‌ی هەرێم
مانگانە 552 ملیۆن دۆلار کورتهێنانی میزانیەی تەشغیلی ئەبێ.
پرسیارە گەورەکە ئەمەیە:
ئەگەر ئەمە ئاوێنەی حاڵی ئابوری و دارایی هەرێم بێ، ئەم
حوکمەتە مەجازی‌یە چۆن ئەتوانێ بڕیارەکەی رۆژی چوارشەممە، 1ی نیسان، کە بریتی‌یە
لە "کەم نە کردنەوەی موچەی فەرمانبەران" جێبەجێ بکا؟
بە بێ هێنانەوەی بەشێکی گەورەی سامانی فەرهودکراوی خەڵکی
کوردستان لەلایەن ژمارەیەک دەسەڵاتداری بێ ویژدانەوە، ئەستەمە حوکمەت بتوانێ
بەڵێنی بەردەوامیی موچە و کەم نە کردنەوەی بباتە سەر.
دەسەڵاتداران!
ئەگەر لەهەوەڵەوە راستگۆ بونایە لەگەڵ میللەت و بەشی
زۆری سامانەکەیتان تاڵان نە کردایە و بە پلان و بەرنامە ژێرخانی ئابوری‌ی
کوردستانتان ببوژاندایەتەوە و لەباتی تۆخکردنەوەی زوڵمی کۆمەڵایەتی لە خەمی
هێنانەدی‌ی دادی کۆمەڵایەتیا بونایە، ئێستا خەڵک ئەگەر نانەڕەقەشیان دەس نە
کەوتایە، بە چاو حوکمەتەکەیان ئەپاراست. وەکو ئەوەی لەسەرەتای دەسەڵاتی بەرەی
کوردستانیا دروشمی "سەری بەرزمان بۆ موچەی دوژمن نەوی ناکەین"یان بەرز
کردەوە و کەوتنە فرۆشتنی دەرگا و پەنجەرەی ماڵەکانیان، بێ ئەوەی بهێڵن دەوامی
قوتابخانەکان و فەرمانگەکان پەکی بکەوێ.
ئەگەر ئەتانەوێ پێوەندی‌ی نێوان خۆتان و خەڵکی
بەلەنگازی هەرێم ئاسایی ببێتەوە و هەرێم بکەوێتە سەر رێچکەیەکی تەندروستی گەشەکردن
و پەرەسەندنی سیاسی- ئابوری- کۆمەڵایەتی، ئەمڕۆ رۆژی پەشیمانبونەوەیە لە رابردوی
رەشتان و هێنانەوەی پارە دزراوەکان و رۆشنکردنی تەواوەتی‌ی سەرچاوەکانی داهات و
هێنانەدی سیستمێکی فەرمانڕەوایی دادپەروەرە... بەدەر لەمە، بە تەما مەبن هەموکاتێک
هەمو خەڵکتان پێ بخەڵەتێنرێ و دوای ئەم هەمو قەیران و نەبونی و ماڵوێرانی‌یە،
بتوانن وەکو جاران بە ئیسراحەت لە کۆشک و تەلاری شاهانەتانا بژین و رابوێرن و خەڵک‌یش
وەکو جاران بە بێدەنگ لە ماڵەکانی خۆیانا سەر کزکەن و دانیشن!
سەرچاوە:
1-5، مایکل نایش*، کیف یمکن خدمة المصالح الامریکیة من خلال انقاذ اقتصاد اقلیم کردستان، موقع معهد واشنطن الالکتروني، 30/3/2020
* مایکل نایش، زمیل اقدم في معهد واشنطن، عمل
في القضایا التي تنطوي علیها العلاقات الاستراتیجیة للولایات المتحدة والعراق
واقلیم کوردستان منذ 2003.
تێبینی:
لە ٣ی نیسانەوە ئەم وتارەم ناردوە بۆ ماڵپەڕێک بۆ بڵاو
کردنەوە. نە بڵاویان کردەوە و نە ئاگاداریان کردم بڵاوی ناکەنەوە.
ئێوارەی ئەمڕۆ، ١٣ی نیسان، ناردم بۆ ماڵپەڕی ئاوێنە