ئەمڕۆ 20ی تەممووزی 2019 پەنجا ساڵ بەسەر خەونی لەمێژینەی مرۆڤــ بۆ چوونە سەر مانگ هاتەدی. دیارە من لەوانە نیم لە ڕوانگەی زانست و قووڵبوونەوە بە ڕۆنانی گەردووندا شتێكی ئەوتۆ بڵێم، بەڵام بە گوێرەی عەقڵی بچكۆلە و تێڕوانینی ساكارانەم وای بۆ دەچم كە لەوەتەی مرۆڤــ خولقاوە و سەری بۆ ئاسمان بەرز كردۆتەوە، لە هەموو هەسارە و ئەستێرەكان زیاتر عاشقی مانگ بووە و لەبەر خۆیەوە گفتوگۆی لەگەڵدا كردووە، ڕەنگە زۆر لە زانایان و خەڵكی سادەی هەبووبن هیوای چوونە سەر مانگیان خواستبێ‌، دیارە لەوانە زۆرتر، شاعیران و دڵدارانی هەموو نەتەوە و ناوچەكانی سەر گۆی زەوی، ئەگەرچی ئاواتی چوونە سەر مانگیان نەبووە، بەڵام هەمیشە ئەوان ڕووی خۆشەویستانیان بە مانگ چواندووە، بە پێچەوانەوە، هەشبووە مانگی بە ڕووخساری خۆشەویستەكەی ڕاگرتووە و لەو بەراوردیشدا مانگی تووشی شەرمەزاری كردووە.
نالی، پێشەنگی شاعیرانی كلاسیكیی ئەدەبی كوردی، لە خەیاڵ و ڕامانی دولبەرەكەی و سروشتدا هەردووكیانی ڕاگرتووە، زۆر چاك ئاگاداری ترپەی دڵی خۆی بووە كە هەردەم بۆ حەبیبە لێیداوە، بەردەوامیش بۆ گەیشتن بەو خۆزگە و خەیاڵی ڕۆشتووە، بۆیە بەشی هەرە زۆری دیوانەكەی بۆ ئەو هەوێنە تەرخان كردووە كە حەبیبە پێی بەخشیوە. هاوكات كە لەسەر پشت لە سەربانی مزگەوتێك یا هەر شوێنێكی دیكە ڕاكشاوە و تەماشای ئاسمانی كردووە، وەك چۆن لە جیهانی خۆشەویستیدا هەر حەبیبەی هەبووە، ئەوەشی زانیوە كە لە ئاسمان و لە گەردوون دا، یەك مانگ هەیە، كەچی كاتێك تەماشای حەبیبە دەكا یەك مانگ بەشی پێداهەڵدانی ئەو ناكا، بۆیە لە داهێنانی خەیاڵی نالی دا، زیاتر لە یەك مانگ هەیە، با ئەو بۆچوونە دژی سروشت و لۆجیكیش بێ‌ بەڵام لە دونیای خۆشەویستیدا، عیشق لە گەردوون گەورەترە هەر ئەوەش وای كردووە، نالی لە مانگێك زیاتر دەبینێ‌ و دەڵێ‌:
ئاسمانی حوسنی مەحبووبەم لە ئەبرۆ و زوڵف و ڕوو
دوو هیلال و دوو شــەو و دوو ماهـی تـابـانـی هـەیـە
من بۆخۆم دەزانم كە دەستووری عیشق لێكدانەوە هەڵناگرێ‌، هەموو عاشقێك دەستووری خۆی هەیە، عاشقەكان تەنیا لە یەك شتدا یەكدەگرنەوە، ئەویش ئەوەیە كە هەر یەكەی یەك (مەحبووبە)ی هەیە و تۆزێك لە یەكدی تێدەگەن، كەسیان ناتوانن شەرحی حاڵی یەكێكی دیكەیان بكەن، لەو جیهانی عیشقەشدا كەسیان ئەوی دیكە بە لادەر لە تێگەیشتن لە سروشت نازانێ‌، ئەگەر ئەو جیهانی عیشقە نەبێ‌، ئەگەر ئەو خەیاڵە باڵایە نەبێ‌، ئەگەر ئەو خۆشەویستە بێ‌ سنوورە نەبێ‌، چی وا لە نالی دەكا كە دوو برۆی حەبیبە بە دوو مانگی یەك شەوە، زوڵف و پرچی بە دوو شەو، دوو كوڵمیشی بە دوو مانگی چواردە یا تابان بچوێنێ‌، خۆ ئەوە ئاشكرایە لە خول و گەڕانی مانگدا یەك مانگی یەك شەوە پەیدا دەبێ‌، یا یەك شەو لە بیست و چوار سەعاتدا دەردەكەوێ‌، تەنیا یەك مانگیش لە ئاسماندا هەیە، كەچی لای گەردوونی نالی دا، دوو هیلال و دوو شەو و دوو مانگی تابان لە یەك كاتدا كۆدەكاتەوە، نەك هەر ئەوە بەڵكو شەو كە تاریك سیفەتە لە گەڵ دوو مانگ كە ڕووناكیبەخشە پێكەوە لای شاعیر دەردەكەون، هەڵبەت ئەوە مەنتیقی شاعیرە، یەكیكیش عاشق نەبێ‌ یا حاڵی نابێ‌ یا نالی بە شێت دەزانێ‌!        
رەنگە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هیچ بەڵگەیەك نەدۆزرێتەوە كە پێش لە ئیسلام دەقێكی وا هەبووبێ‌ كە باسی لە توانای مرۆڤایەتی بۆچوونە سەر مانگ و دوورتر كردبێ‌. قورئان بەر  لە 1440 ساڵ بە تەواوی ڕوونی و ئاشكراییەوە ڕوو دەكاتە پەری و خەڵك نەك تەنیا موسڵمانان مرۆڤایەتی هەمووی، بۆ ئەوەی خۆیان بۆ گەشتی نێوان ئاسمانەكان و هەرچی نهێنی گەردوون هەیە ئامادە بكەن، ئەو حورمەتەی خوا لە مرۆڤی گرتووە مرۆڤــ خۆی دەرك بە پلەی بەرزێتی خۆی ناكا، یەكێكیش لە ڕواڵەتی ئەو پێداهەڵدان و مەزنییە، مەرتەبەی زانایی و تواناییە. ئەم نووسینە پەیوەندی بە بابەتی ئایینی ڕووتەوە نییە، لێرەدا وەك بەشێك لە جیهانی زانست و مێژوو باس لە ئایەتێكی قورئان سەبارەت بە گەشت و دۆزینەوەی هەرچی لە گەردووندا هەیە دەكرێ‌، لەو بارەیەوە قورئان دەفەرموێ‌:* يا معشر الجن والانس ان استطعتم ان تنفذوا من اقطار السماوات والارض فانفذوا لا تنفذون الا بسلطان* الرحمن 33. . وەك وترا، ئەو ئایەتە تایبەت نییە بە موسڵمانان، ئاراستەی دوو مەخلوقی خودا كراوە كە پەری و مرۆڤە، هەر لەسەرەتادا مژدەی و تێگەیشتنی تێدایە كە دەتوانرێ‌ بە نێوان ئاسمانەكان (الفضاء)و زەوی و زەریاكاندا بگەڕێن و نهێنییەكان بۆ خزمەتی مرۆڤایەتی و گەردوون بدۆزنەوە، ڕێگاكراوەیە و كێ‌ بە خۆیدا ڕادەفەرموێ‌ ئەوە عەرز و ئەوە گەز، بەڵام مەرجدارە ئەوانیش پێویستیان بە توانای مەعنەوی و مادییە لەوانە: ئیرادە، زانست، پارە و كەرەسە.
ئەو ڕۆژ و كاتەی ئرمسترۆنگ و ئلدرین گەیشتنە سەر مانگ،لە بیرمە و ساتە وەختی شادمانی و شانازیی مرۆڤێتیم بوو، ئەو كاتیش بە گەورترین سەركەوتنی مرۆڤایەتیم دەزانی و پێموابووە كە هێنانەدی ئاواتی گشت ئەوانە بووە كە لە گەورەیی و توانای مرۆڤــ تێگەیشتبوون، لە بەرامبەر ئەوەدا لە جیهانی ئیسلامی و لەناو موسڵمانادا، لە شاری سلێمانیش زۆرێك لە مەلا و خەڵكی مزگەوت باوەڕیان بەو ڕووداوە نەبوو، دیارە باەوەڕنەبوونی بەو شێوە گەورەترین شوورەیی بۆ موسڵمانان و زانایانیان بوو، باوەڕنەبوون بە چوونە سەر مانگ، ئەگەر لە عەقڵەوە بێ‌، دەبێتە كفر چونكە خۆی لە خۆیدا دەبێتە بێ‌ باوەڕی بە ئایەتێكی قورئان. نەیسا بە كورتی ئەوە دەڵێم كە 1440 ساڵە موسڵمانان پەیان بە لایەنی زانستی قورئانەكەیان نەداوە، بە هەمان شێوە هێندەش لە لایەنی ڕوشتی كۆمەڵایەتی و مامەڵەی موسڵمان لەگەڵ یەكدی و لەگەڵ سروشت تێنەگەیشتووە، لەو ڕوانەگەیەوە ڕەجەب تەیب ئۆردوغان وا تازە بە تازە باوەڕی بە دوو نیشانەی خودایی نییە كە دەڵێ‌ لە توركیا كوردیتان نییە، هیچ گومانی تێدا نییە مەبەستێتی بڵێ‌ كوردیش نییە!      
بە هەر حاڵ، لە چوونە ناو مانگ گەلێك وانە فێر دەبین، لەوانە چەند پەندێك: یەكەم، ئەگەر مرۆڤــ خۆی بۆ هەر ئامانجێكی گەورە ئامادەبكا و بە بەرچاو ڕوونییەوە تەماشا بكا، زوو یا درەنگ پێیدەگا، دووەم، هەڵبەت ئەوەی كاری ئەهلی زانستە دەبێ‌ بۆ ئەهلی زانست بەجێبهێلرێ‌، لە چوونە ناو مانگدا، سیاسەتمەدار دوور بوو لێیانەوە، جۆن كەنەدی سەرۆكی ئەمێریكا لە ساڵی 1962دا، هەر ئەوەندەی ڕاگەیاند حەق وایە بیر لە چوونە سەر مانگ بكرێتەوە، واش پێشبینی كرد كە پێش كۆتایی شەستەكانی سەدەی بیست بەو ئامانجە دەگەن، دوای ئەو قسەیە بە حەوت ساڵ ئەو ئاواتەی هاتە دی، بەڵام خۆی نەیبینی. ئەوە بوو لە 20ی تەممووزی 1969دا، ئەپۆلۆ 11 لەسەر مانگ دابەزی، نیڵ ئامسترۆنگ و ئەلدرین، یەكەم و دووەم كەس بوون پێیان نایە ناو مانگ. ریچارد نیكسن، سەرۆكی ئەمێریكا لە كۆشكی سپییەوە قسەی لەگەڵ كردن، لەو سەركەوتنە مەزنەدا، نیكسن خۆی بە قارەمان نەزانی، بە دەسكەوتی عەقڵ و داهێنانی زانایانی زانی. سێیەم وانە، گەورەیی جانێت، هاوسەری ئارمسترۆنگ لەوەدا دەركەوت كە ئەو كاتە لە وەڵامی پرسیاری: چ كاتێك خۆشترین ساتەكانی ژیانتە؟ وەڵامێكی دایەوە كە من بەش بەحاڵی خۆم ئێستاش موچڕكی خۆشیم پێدا دێ‌ و قسەی ئەو خانمەم لە بیر ناچێتەوە كە لە وەڵامدا وتی: خۆشترین كاتی ژیانم ئەو كاتە بوو كە (نێل)م  هەڵبژار بە هاوسەر. هیچ گومانێكی تێدا نییە مەزنێتی مرۆڤــ لە هەموو مەزنێتییەك دیكە بەرزترە، عیشق بەرامبەر ڕۆح و ڕوشت و عەقڵ و تێگەیشتنی مرۆڤە، پێش هەرچی دەسكەت و سەركەوتنێك دەكەوێ‌، دوا پەند، دەمەوێ‌ بڵێم، مرۆڤی ئامێریكی فێربوو بە ناو مانگ دا پیاسە بكا، با ئێمەش فێربین ترومبیل باژوێین، با فێربین مۆبایەل بەكاربێنین و لەوانەش چاكتر با فێربین یەكدیمان خۆش بوێ‌.             
                                             
                                                                             لەندەن ـ 20ی تەممووزی 2019