دارۆ: حەزئەکەم وەك ڕێکخەری پێشانگاکەت، گفتوگۆکەمان بەوە دەستپێبکەین، کە سەرەتا تۆ لە چەند ڕەهەندو دیدێکەوە باسی بەرهەمە نیگارکێشییەکانت بە گشتی بکەیت و بە تایبەتیش تیشك بخەیتە سەر ئەمبەرهەمانەی کە لە ''گەلەری ئێستا''ی کارگەی کولتوری سلێمانی بۆ یەکەمینجار نمایش کراون.

قەرەنی جەمیل: ئەم پێشانگایەم پێكهاتوە لە هەڵبژاردەیەكی تایبەتیی تابلۆكانم، کە دەتوانم بڵێم ئەنجامی ئەزمونی رابردوی هونەریمە. تابلۆكان لە ساڵانی ٩٨ تاكو ئێستا ئەنجامدراون، ڕەنگە لە ڕوی ستایل و بەكارهێنانی ڕەنگ و هەندێ كەرەستە، ئەوەندە جیاوازییان نەبێت، بەڵام لە ڕوی بابەتییەوە هەندێ لە تابلۆكان ڕەنگدانەوەی بیركردنەوەو تێڕامانی زەمەنێكی دیاریكراومە، كە زیاتر بونگەرایی لەخۆ دەگرن، ئەویش بەپێی كاریگەرییەكانی واقیع و خوێندنەوەم بۆ ڕەهەندەكانی ئەو زەمەنە.

لەو زنجیرە تابلۆیانەم، لەگەڵ جیاوازی زەمەنیاندا، باس لە تراژیدیا دەكەم، ئەو تراژیدیایەی كە خاك و گیانلەبەرانی نغرۆی بێهودەیی كردوە. بێگومان ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ شێوەی بیركردنەوەی هونەریم، بەبێ زۆر لەخۆكردن، وەك كەسێكی ئازاد لەنێو جیهانی هونەردا جددییەتێك بەسەر هۆشی بابەتیمدا زاڵبوەو بەرەو ئەم ڕوگەیەی بردوم. لێرەدا ویستومە شێوەیەك لە جوگرافیا دیاری بكەم و لەسەر ئەم پانتاییە خاكێك دروستبكەم بێ سنور، مێژوەك هەیە ڕوداوەكانی دوبارە بوینەوەو زۆر بێهودانە لە بازنەیەكدا دەخولێنەوە.

(ئەركیۆلۆژیای كات و شوێن)، ناونیشانی زنجیرەیەك لە تابلۆكانمە لەو پێشانگەیەدا، كە هەوڵمداوە وەك لێكۆڵینەوەیەكی ئەفسانەیی، بە ڕێگای ئەم ستایلەم لە دو چەمكی هەمیشە زیندوی ژیانی هەمو كائینێك بكەم و لەسەر ئەم پانتاییەدا بە ڕەنگ و فۆڕمی هەڵبژاردەی خۆم، لە فەزایەكی سێ ڕەهەندی ئەنجامبدەم. ڕەهەندی ئاسۆیی كە كۆتایی نایێ تێكەڵ بە خاكی ئۆكەری و قاوەیی، بە تێكەاڵوبونیان لەگەڵ ئاسمانێكی ونبو، هەستكردن بە تەنیاییەكی ئەزەلی، وەك بڵێی بەدرێژایی زەمەن لەسەر ئەم خاكە هیچ جوڵەیەكی ئینسانی بۆ خۆدروستكردن ڕوینەدابێت. شوێن وشك و كەئیبە وەك (وێرانە خاك) هیچی لەسەر نەڕواوە، تەنانەت بەكەڵكی هیچ گیانەوەرێك نەهاتوە.

من ساڵانێكی زۆر لە دەرەوەی وڵات بوم، پێش ئەوەی بڕۆمە دەرەوە، شێوازی كاركردنم تەعبیرییەكی ڕەنگاوڕەنگی شین و مۆرباوی و فیگەرو فەزای كوردەواری بو، زیاتر تاك بابەتیی بون، واتە هەر تابلۆیەك لەسەر یەك تێمە ئەنجامدەدرا، بەڵام ئەو گۆڕانكارییانەی كە بەسەر شێوەو تەكنیكی كاركردنمدا هات، زۆر بون، لە ئەبستراكت و ئیرتیجالی و بەكارهێنانی شێوەی سیمبۆلی و....هتد. بەڵام ئەو ساڵانەی لە ئیسپانیا بوم كاریگەرییەكی زۆری هونەری ئیسپانی، لە ڕوی تەكنیكی و فكرییەوە لەسەرم هاتەدی و زۆر لەوانە سەرسامی كردوم، بۆ نمونە گۆیا، پیكاسۆ، تاپێس، بەرشێلۆ... زۆری دی.

ئەوەی كە پێی سەرسام بوم زیاتر ئەو ئازادییە ڕەهایەیە كە هونەرمەندانی ئیسپانی هەیانە. هیچ شێوازو قوتابخانە لای ئەوان نییە، گرینگ كاركردنە بەو جورئەتەی كە هونەرمەندەكە هەیەتی، بێ بیركردنەوە لە دەوروبەرو ستاییلە جیاجیاكان، داڕشتنی فكرە گرینگە. لێرەدا، من تەنیا یەك فكرەم هەبوە بۆ داڕشتن كە، ئەو زنجیرە تابلۆیەی لە خۆگرت و بو بە بابەتی ئاركیۆڵۆژیای كات و شوێن، كە دو جەمسەری زۆر گرینگ و پڕ لە لوغزو نهێنین بۆ ژیانی مرۆڤ.

(ئینسانی وەهمی و وەهمی شارستانییەت)، ئەم زنجیرە تابلۆیەم وەكو ئەوەی پێشتر، فكرەیەك بو لەسەر چارەنوسی مرۆڤ بە گشتی و ئەم ناوچەیەی ئێمەی لێ دەژین بە تایبەتی. لە ئینسان بێهودەترو بەدبەخت و بێ بەهاتر نییە لە سەر گۆی زەوی. حەقیقەتی ئینسان، وەهمێكی زۆر كۆنە، دێت و دەڕوات، مێژوەكی دورودرێژ لەگەڵ خۆی بە نائومێدی دروستدەكات، وەك وەهمێك لە بنیاتنانی شارستانی...

مرۆڤ بە جلوبەرگی پۆشتەو ڕێك، لەگەڵ كۆمەڵێ بەهای ئەخلاقی و فكری، لە ژیان لە جموجۆڵدایەو سەرقاڵی هەمو شتێكە، بەڵام بە بچوكترین تێكچونی مێشك، وەك شێت، هەموی دەگۆڕێت و دەچێتە خوارەوە بۆ وەهم، تەنیا یەك ئاوتڵاینی سپی دەوروبەری جەستەی دەمێنێتەوە، هێدی هێدی لە چاڵێكی تاریكەوە دێتە دەرەوەو لە ژیان بەردەوام دەبێت، بنیادی وەهمەكانی دەكات.

لێرەدا جێبەجێكردنم بۆ ئەم فكرەیە لە چەند تابلۆیەكدا، بەشێوەی گێڕانەوەیەک، یا وەك ڕۆمانێك باس لە چارەنوس دەكەم و وەك هەڵوێستێك بەرانبەر ژیان و گوزەرانیی مرڤ و دەوروبەری دروستكراو. دیسان فۆڕم و فیگەرەكان واقعین، لە فەزایەكی سێ ڕەهەندی، ڕەنگی خۆڵ و خاكیی سورو قاوەیی و مرۆڤی وەهمی. ئەو كەرەستانەی كاری پێدەكەم، ڕەنگی ئەكریلە تێكەڵاوی هەویرێكی كاغەزی دەكەم لە سەر كانڤاس، بەڵام بە شێوەیەك كە پانتایی تابلۆ پڕدەكەم و بە ڕەنگ دەیپەستم وەك دیوارێك كە خۆتی لێبدەیت هەست بە دیوارێكی قوڕ بكەیت، یا خاكێكی قوڕاویی دەشتێكی چۆڵ. هەندێجار لە نێو كارێكی ئێستراتیژیی جددی، بە ئیرتیجالێكی ڕەنگ كۆتایی بە تابلۆ دێنم..

(خەونی خەونەكان)، ناوی كتێبێكی ئەدیب و نوسەری ناوداری ئیتالی (ئەنتۆنیۆ تابوكی)یە، كۆمەڵە چیرۆكێكە كە هاوڕێی هونەرمەند (جەلال ڕەئوف) بۆ سەر زمانی كوردی وەریگێڕابو، ناونیشانی ئەو زنجیرە ئاوییانەیە كە دوا كارەكانمە، بە یەك قەبارەو یەك هێماو یەك سیمبۆلی بەكارهاتو، بە شێوە تەعبیرییەكی واقیعی ئەنجاممداون. ئێمە لەم ناوچەیە، بێگومان خۆشم پێشەكی، ڕابردوەكمان هەیە لە خەون دەچێت، دیار نییە، ناگیرێت، كە لەو خەوەش بەئاگادێیتەوە هەر دیار نییە، ئێستای كەسەكانیش ئامادە نییە. لێرەدا بابەتی خەون وەك لەپەلكەوتنی كۆمەڵگە دەبینم، مێژوەك پڕ لە ئێش و ئازارو نەهامەتی، بێ توانایی داهێنانی شارستانی و نوێبونەوەو پێشكەوتن، خەونی درێژخایەن.

لەم ئاوییانە ڕەنگم زۆر بەكارنەهێناوە، بەڵكو زیاتر گرینگیم بە كۆنتراست و سێ ڕەهەندیی داوە، لە نێو كەشوهەوایەكی ڕۆمانتیكی كە یارمەتی بەجێهێنانی ناوەڕۆكەکەم بدات...

دارۆ: تایتڵ و ناوی تابلۆ لەوەتەی مێژوی هونەر هاتۆتەکایەوە بونی هەیە، ئەگەر مێژوی هونەری نیگارکێشان لە ڕێنیسانسەوە وەك دەستپێك وەرگرین، لە وێدا هونەرمەند وەك هونەرمەند بە دەردەکەوێت و چی دیکە بۆ کۆشک و تەلارو کڵێسا کار لە سەر خواستی ئەوانیتر ناکات، خۆی خاوەنی ئایدیاو هەڵبژاردنی تێما و بابەت دەبێت و لە وێشدا ناو بۆ تابلۆکانی دادەنێت، جا ئەگەر بابەتەکانیشیان ئایینی، یان ئەفسانەیی بوبن، تایتڵ و ناوی تابلۆ لە بزاڤە هونەرییە یەک بەدوای یەکەکاندا، تا سەدەی بیست بەردەوام بونیهەبوە، لە مۆزەخانەو گەلەرییەکاندا لە پاڵ کارە هونەرییەکانەوە هەڵواسراون، لە کەتەلۆگ و کتێبەکاندانوسراون و لە پشتی هەر تابلۆیەك هونەرمەند ناوی خۆی و ناوی تابلۆو ساڵی دروستکردنی تابلۆو مەتڕیاڵی کارپێکردن نوسراون، پاشان لە چارەکی یەکەمی سەدەی بیست- دا، لەلایەن چەند هونەرمەندێك، ناوی تابلۆ لە زۆر کاریاندا نامێنن و بزر دەبن و وشەی (بێ ناونیشان) دێتە گۆڕێ، هەندێ هونەرمەندیش بەتەواوی ناوی تابلۆ ناهێڵن، هونەرمەندانی وەک کاندینسکی، مارك رۆتکۆ، یاسپەر جۆنس، مۆندریان، زۆر لە تابلۆکانیان بە بێ ناونیشان- بێ تایتڵ نمایشکردو بە دونیا ناسران، ئەمە دەکرێت وەك فینومێنێک لە هونەری نیگارکێشان-ی سەدەی بیست سەیربکرێت، بە تایبەتیش لە دوای ساڵانی حەفتاکانەوە، ئایا ئەم دیاردەیە لە پێناوی چیدا پیادە بو؟ ئایا ئەمە دورخستنەوەو سەرلێتێکدانی بینەر نییە لە هونەری نیگارکێشاندا؟  کاتێك ناوی تابلۆ دەکرێت وەك کلیلێک بۆ کردنەوەی دەرگای چونە ناو تابلۆوە تەماشا بکرێت، ئایا هیچ کاریگەرییەکی لە لای تۆ دروستکردوە بۆ دانانی ناونیشان و ناوی تابلۆ بۆ بەرهەمەکانت؟ ئایا تۆ چۆن ناو لە کارەکانت دەنێیت؟، یان ناو لە پێشانگاکانت؟ یان چۆن ناو لە زنجیرە ئیشەکانت دەنێیت؟

قەرەنی: ناونیشانی تابلۆ، یا هەر كارێكی هونەریی، لە هەمو كاتێك هەبوە. ئەویش زیاتر بۆ دیاریكردنی بابەتی ناوەڕۆكەو دەروازەیەكیشە بۆ چونە نێو تابلۆ. سەردەمی ڕێنسانس ناوی تابلۆ هەر لە سەرەتای دەستپێكردنی كارە هونەرییەكە بۆی دادەندرا، تاوەكو هونەرمەندەكە بزانێت چی دروستدەكات. بابەتەكانی ئەو سەردەمە تەواو ئایینی بون، وێنەكێشانی چیرۆك و بابەتەكانی نێو ئینجیل بون بۆ ئەو سەردەمە، كە زۆر نوێ و گرینگ بون بۆ هەمو چین و توێژەكانی كۆمەڵگە. لێرەدا تایتل و ناو بە گوێرەی پێشكەوتنی عەقڵ و هۆشی كۆمەڵگە قۆناغ بە قۆناغ گۆڕدرا. هەر لەدوای سەردەمی ڕۆمانتیكییەوە، لەدەسپێكی سیزانەوە، ئیتر تایتل و ناونیشانی تابلۆ ئەو بایەخە گرینگەی نەما.

لەسەردەمی مۆدێرندا چەمكی ئێستێتیكی و تیۆریای تێڕوانینی كاری هونەریی، قۆناغێكی تری هێنایەكایەوە، كە سەربەخۆیی كاری هونەریی لە نمایشدا، خۆی لەخۆیدا هەمو شتێكە، واتە ئەم تابلۆیە كائینێكی ئازادە بەرانبەر بە بینەران، چ جۆرە ناوەڕۆكێك هەڵدەگرێت. لێرەدا شتێكی گرینگ هەیە، كە ئیتر بینەر بۆ ئێستراتیژیای هونەرمەند، هەروەها بۆ بینینی كاری هونەریی، گرینگ نییە، ئەویش ئازادە لە تێگەیشتن و مامەڵەكردنی ئێستێكی لەگەڵ بەرهەمی هونەریی.

من لەو زنجیرە تابلۆیانەم، هیچ تابلۆیەكم بە تایتلێكی سەربەخۆ نییە، بەڵكو كار لەسەر فكرەیەك دەكەم وەك ڕۆمان، یاخود وەك فلمێكی سینەمایی، هەر زنجیرەیەك بە ناونیشانێك دەبەستمەوە بۆ نمایشكردنیان. سەرەتا من بابەتێك، فكرەیەك وەك بنەما دیاری دەكەم و بیری لێدەكەمەوەو هەڵسەنگاندنی عەقڵانی و سەردەمی بۆ دەكەم، ئەوەی پێم باشە بۆ ئەنجامدان، ئینجا دێم بەشێوە تەكنیك و كەرەستەی پێویست لەسەر پانتایی كانڤاس دایدەڕێژم، واتە پێشەكی ئەم ناونیشانەم وەك فكرە هەڵبژاردوە تاكو كاری بۆ بكەم...

دارۆ: زەمەنێکی دورودرێژە، ئەوا بۆ ٤٥ ساڵ دەچێت، کە تۆ لە چێوەی هونەری نیگارکێشاندا سەرقاڵی گوزارشت و بەرهەمێنانی، کۆتایی حەفتاکان پاش خوێندنی هونەر لە پەیمانگەی هونەرە جوانەکانی بەغدا، لەگەڵ کۆمەڵێك هونەرمەندی هاوڕێت، ڕۆیشتیتە دەرەوەی وڵات، ئەو کاتە لە ئەوروپا، تەریب بە قوتابخانە و ستایلە کلاسیکییە هونەرییەکانی مۆدیرنە، دەیان ڕێچکەو ستایلی هونەریی دیکە جمەیان دەهات و لە گەرمەی کارکردن و بەرهەمهێنان و داهێناندا بون، بە تایبەتیش ئەو مێدیەمە تازانەی وەك (هونەری فۆتۆ، هونەری ڤیدیۆ و پێرفۆرمانس و ئینستەلەیشن)، کە تازە دروستببون، سەردەمی هونەرمەندی ئەڵمانیی یۆسف بۆیس و پەیامە بەناوبانگەکەی "هەمو مرۆڤێك هونەرمەندە" بو، لەگەڵ ئەوەشدا ئەکادیمیا هونەرییەکان و مۆزەخانەکان بەهایەکی بەرچاویان لە هونەری نیگارکێشان کەم نەکردەوە، بەڵام سەرەڕای ئەمەش هەندێك هونەرمەندی نیگارکێش پشتیان کردە نیگارەکەیان و بەرەو میدیەمی نوێی وەك فۆتۆ ئاڕت و پێرفۆرمانس و ڤیدیۆ هەنگاویان نا، هاوکات زۆرێك پێیان وابو ئیتر هونەری نیگارکێشان دەچێتە مۆزەخانەو دەبێتە مێژو و نامێنێت.

ئێوە هەرچەندە لە تەمەنێکی لاوییدا بون، وەك دیارە لەو تەمەنەدا بە گشتی هونەرمەندان زۆریان حەز بە ئەزمونی نوێ و میدیەمی جۆراوجۆر دەکەن، بۆ ئەوەی جێگایەک بدۆزنەوە کە بتوانن لە وێدا زمان و حاڵی هونەریی خۆیان بخوڵقێنن و لە ڕێیەوە گوزارشت و ئایدیاکانیان بهێننەکایەوە، ئایا ئەزمونی هیچ لەو میدیەمە نوێیە هونەریەکانیی ئەو سەردەمەت کردوە، چۆنە یەکێك لەو میدیەمە نوێیانە پەلکێشیان نەکردیت بەلای خۆیانداو لە سەر هونەری نیگارکێشانەکەی خۆت مایتەوەو ئێستاش بە ئەمەکەوە ئەزمونی ئەم هونەرە ئەکەیت؟

قەرەنی: وابزانم هونەرمەند كە خاوەن بەهرەیەكی تایبەتییە، بە هەمو هەست و هۆشیی خۆی لە هەمو سەردەمەكان ئازادییەكی هونەرییانەی هەبوە لە گرتنەبەری هەر ڕێچكەو شێوازێكی هونەریی. ئێستاش لەسەردەمی مۆدێرنەو پێشكەوتن و گەشەسەندنی پیشەسازی و تەكنەلۆژیا لە ئەوروپاو ئەمێریكا و یابان، کاریگەرییەكی زۆری كردۆتە سەر هەمو هونەرەكانیش. بەم شێوەیە جۆرەها ڕێباز و ستایلی هونەری لەسەر بنەمای مۆدێرنیزمی سەردەمەوە هاتەكایەوە. بەڵام ئەوانە هەموی لە لایەك، كە سەردەمی مۆدێرنیزمە، لە لایەكی تر گۆڕان و نوێبونەوە لە هونەردا پێشەكی پەیوەندی بە تەبریری هونەرە لە هەر سەردەمێكدا. بۆ نمونە لەسەردەمی ڕێنسانس ئایینی كریستیانی موبەرەری هەرە سەرەكی بو بۆ ئەم هونەرە، كەلەپێناویدا هونەرمەندان بەم شێوەو ستایلە سەرنجی هەمو كۆمەڵگەی ئینسانییان ڕاكێشاو پیرۆزییەكی ڕەهای بە هونەرو هونەرمەندان بەخشی. ئەم جۆرە تەبریرە (كە هۆیەكی گەورەیە بۆ بەردەوامیی هونەرو ئێستێتیكایەكی ڕێك، پیرۆزو خودایی..)، لە سەردەمێك بۆ سەردەمێكی تر دەگۆڕدرێت.

ئەو چەمكەی كە دەڵێن لەسەردەمی مۆدێرنە، هونەرمەندان پشتیان لە تابلۆ كرد بۆ بەرەو كاری نوێ وەك ئینستەلێیشن، ڤیدیۆ ئارت، پێرفۆرمانس...هتد، ڕەها نییە، یاخود وانییە وەك زۆر لە هونەرمەندانی ئەم ناوچەیە تێیگەیشتون. پێشكەوتنی هونەر یەك هێڵی ڕێك و ڕاستی نییە تاكو هەر گروپێك بەكارێكی نوێ هەڵبستن و بەناوێك و فكرەیەكی خۆیان بێنە نێو گۆڕەپانی هونەریی، دەبێ هەموی تابلۆ بەجێبهێڵێت و ڕو لەو شێوازە بكەن. هەموی دەزانن كە ئەو هونەرمەندانەی، بۆ نمونە، كاری ڤیدیۆ ئاڕت دەكەن، پێشتر تابلۆیان نەكردوە، بەڵكو كاری ڤیدیۆ و سینەمایان خوێندوەو لەم بوارە داهێنانیان ئەنجامداوە، وەك بیل ڤیۆلا. یا ئەوانەی كە ئینستەلێیشنیان دەكرد زۆریان خاوەن فكرەی ئەوە بون كە پێكهێنانی فۆڕمی مۆدێرن بە هەر كەرەستەیەك، وەك پەیكەرە، یا لە جێگەی پەیكەرە، تەنانەت كاری پێرفۆرمانس كە وەك نمایشی شانۆیی هەمو هونەرەكان لەخۆدەگرێت، مانای ئەوە نییە دەبێ ئەوانی تریش بێن ئەوە بكەن. بەڵام هونەرمەندیش هەیە زۆر مۆدێرنە، تابلۆ و پەیكەر و سیرامیكیش ئەنجامدەدات و كاری پێرفۆرمانسیشی كردوە، وەك (میگێل بەرشێلۆ) لەگەڵ )جۆزێف ناجی) بەیەكەوە. هەروەها هونەرمەندێكی وەك (ئەنسێلم كیفەر) كە هەمو جیهان دەیناسێت، یەك لە مۆدێرنترین هونەرمەندی ئەڵمانیایەو تابلۆ دەكات، بەڵام بە شێوازێك كە پێشتر هیچ هونەرمەندێك نەیكردوە. لێرەدا مەبەستم ئەوەیە كە لەو سەردەمە مۆدێرنەدا لە وڵاتانی پێشكەوتو، هیچ بزاڤێكی هونەری نایێت تاكوئەوانی تر بسڕێتەوە، بەڵكو ئەو تەبریرانەیە دەگۆڕێت بە پێی پێویستی سەردەم.

لەسەرەتای سەدەی بیستەم، دوای جەنگی جیهانی یەكەم، كۆمەڵگەی ئینسانی لە ئەوروپا توشی شۆك هات، كە لەو خەیاڵەدا نەبون بەم شێوە بێهودەییە بكەون. هیچ شتێك بەهای ڕاستیی خۆی نەمابو، تەنانەت هونەریش هەمو بەهاكانی لەدەستدا، چونكو نەیتوانی شتێك بكات تاكو شەڕ ڕونەدات. لێرەدا داداییەكان دروستبون، هونەر هیچ تەبریرێكی نەما، لە (بێ بەهاكردن) زیاتر. تەبریری پیرۆزیی و ئایین و خودا، مردن و نغرۆ بون، لە جێگەی ئەوانە، (یاری، سیمبۆل، ئیحتیفال) بون بە تەبریری هونەری سەردەم. هەر بەمجۆرەش بە پێی هۆو ئاكامەكانی سەردەمی پیشەسازیی پێشكەوتو، دور لە بازاڕی هونەریی و میللی، گروپی (Fluxus) بە كۆمەڵێك هونەرمەند، شانۆكار، مۆسیقی، سەماكار، سینەمایی، هەروەها شێوەكاریش، لە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپی و ئەمێریكاو یابانیش، بەكاری نوێی هونەریی هەڵستان. بەڵام ئەوانیش وەك داداییەكان، بەهەمان بنەمای فكری ئامادەیی خۆیان نواند. هونەرمەندانی مۆدێرن لە وڵاتانی پێشكەوتو زۆرن و هەریەكەی بە فكرێك و فەلسەفەیەك كاری خۆیان ئەنجامدەدەن. ئەوە ڕێك كاریگەری بارودۆخی ئاستی پێشكەوتن و گەشەی ئێستێتیكیی كۆمەڵگەو مێژوەكی چڕوپری هونەریی و فەلسەفییە، كە هەمو كاتێك شەرعییەت بەو جۆرە هونەرانە دەدات و كۆمەڵگەش بەڕەوا وەریدەگرێت...

لێرەدا لەگەڵ ئەزمونی ڕاستەقینەی خۆم بەدرێژایی ژیانی هونەریم، هاتوم، كە بەڕاستی لەو بوارەوە تایبەتمەندم. هەر كارێك گەر تێیدا ئەزمونێكی درێژت نەبێت، باوەڕناكەم هەرگیز لێی سەركەوتوبیت. لەهەمان كاتدا بەپێی قۆناغ و ناوچە من لەسەر ئەو سێ بنەمایە كاردەكەم كە ئێستێتیكای ئەم سەردەمەی پەیڕەوكردوە، ئەوە باسی ناوچەكە ناكەم، كە تا ئێستا (ئەوەندەی من ژیاوم)، هیچ پێشكەوتنێكم نەبینیوە لە عەقڵ و فكریی كۆمەڵایەتی و سیاسی، هەروەها لە بواری زانست و تەكنەلۆژیا، بەڵكو لە كۆمەڵگەیەكی ئیستیهالكیی زۆر بێكەڵك و بێ بنەمای مێژویی زیاتر هیچی تر نییە.

مۆدێرنیزم، جگەلە بنەمای زانستی و تەكنەلۆژی جۆرە خەڵکێکیشی دەوێت كە وەری بگرێت و بیكات بە ڕەوشت و ستایلی ژیان، ئەوەش لە كۆمەڵگەكانی ئیسلامی و قەومی، ڕەنگە مەحال بێت....

دارۆ: لە ئەدەبیاتی مێژوی ڕەخنەی هونەریی شێوەکاریدا، لە کۆنەوە تاکو ئێستا وا باو بوەو هاتوە، دوای پیادەکردن و بەرهەمهێنانی کاری هونەریی لە لایەن هونەرمەندەوە، مێژونوسان، پسپۆڕان و ڕەخنەگرانی هونەر دێن و کارە هونەرییەکان هەڵدەسەنگێنن و خوێندنەوەو شڕۆڤەی هەمەلایەنەو جۆراوجۆر بۆ بەرهەمەکان لە زۆر ڕوی جیاوازی باکگراوندیی مێژوییەوە دەکەن، بۆ نمونە قوتابخانە هونەرییەکان و شێوەو ستایلی هونەرمەندان دەبەستنەوە بە فۆڕمێکی دیاریکراوی یەکێك لە ڕێچکەکانی هونەرەوە، جا ئەمە زۆرجار وا ڕویداوە کە پاش مردنی هونەرمەند ئەمانە هاتونەتە گۆڕێ و زۆرجاریش هونەرمەندەکە لە ژیاندایە کاتێک ئەم هەڵسەنگاندنانەی بۆدەکرێت.

پرسیارەکە ئەوەیە، ئەوەی لەسەر زۆربەی هونەرمەندانی شێوەکاری خۆمان دەنوسرێت و دەبینرێت، هەروەهاش ئەوەی لەسەر تۆش تا ئێستا خوێندبێتمەوەو کەم تا زۆر ئاگادار بوبێتم، ئەو تێکستانەی لە سەر کارەکانت، هەروەهاش لە سەر خۆتیان نوسیوە، هەندێك لەو ڕەخنەگرانە تۆیان بە هونەرمەندی تەعبیری پێناسەکردوە هەندێكی دیکەش هونەرەکەتیان وەك ئەبستراکتیی تەعبیری یان ئینفۆرمێل شوبهاندوە، چەند نوسەرێکیش تۆیان خستۆتە ناو قوتابخانەی واقعییەوە، هاوکات هەڵسەنگاندنی منیش بۆ بەرهەمە هونەرییەکانت تاڕادەیەکی زۆر جیاوازەو دورە لەو ڕێچکە هونەرییانەی سەرەوە کە ناویان هێنران، بە تایبەتیش ئەم بەرهەمانەی کە لێرەدا لە "گەلەری ئێستا" هەڵبژێردراون بۆ نمایشکردن، ئەمانە تەریب بەوەی بەرهەمی هونەریی هاوچەرخن بە بڕوای من، ناکرێت بخرێنە پاڵ هیچ یەکێك لەو قوتابخانەو شێوازو بزاڤە هونەرییانەوە، هاوکات ئەگەر لە حاڵەتێکدا بە مەبەستیی بەرچاوڕونیی لە پێناوی خوێندنەوەیەکی مێژویی پێویست بکات ناویان لێ بنرێت؛ ئەوا وەك خۆت لێرەدا ئاماژەت بۆ کردون، ئەو بەرهەمە نوێیانەی بە تەکنیک و مەتڕیاڵی ئاکواڕێڵ- ڕەنگی ئاویی بەرهەمهاتون، لە ستایل و شێوازی واقعیدا هاتونەتەکایەوە، بەڵام ئەو کارانەی کە بەشی زۆری پێشانگاکە پێكدێنن و لەسەر کانڤاس بەرهەمهاتون، بەلای منەوە پشت بەست بە ئەرگومێنتیی چۆنیەتی بەکاربردنی پانتایی و داڕشتن و بەکارهێنانی مەتڕیاڵ و هەڵبژاردنی ڕەنگ و کارکردنی بابەتیانەو ناوەرۆکی کارەکان، ئەمانە دەچنە ستایل و چێوەی هونەری ئێکسپرێسیۆنیستی نوێ-دەربڕینخوازی نوێ-وە.

وەکوتر، دیارە هونەری نیگارکێشان لە زەمەنێکدا دەژی، کە قوتابخانەو ڕێچکە هونەرییەکانی لە مێژە بەجێهێشتوەو سەردەمی دروستبونی قوتابخانەو ڕێچکەی هونەریی بەسەرچون و لە ئێستادا هونەرمەند بە شێوازێک کار دەکات، کە هیچ پێویست نەکات، بە ڕێچکەو ستایلێکی هونەریی مێژویی دیاریکراوەوە سنوردار بکرێت، بەڵکو تایبەتمەندییەتی و ئیندیڤیدواڵی لە بەرهەمهێندا بە ژمارەی یەك دێت و ئەمەش کەسایەتیی هونەرمەند لە ڕێی کارەکەیەوە لەوانی دیکە جیادەکاتەوەو شوناسیی پێ دەدات. ئایا ئەمە تۆ چۆن لێی دەڕوانیت؟ ئایا خۆت پابەندیت بە یەکێک لەو ڕێچکە هونەرییانەی سەرەوە کە باسکران؟ ئایا دەتەوێت سەر بەکامە لەم قوتابخانە هونەریانە هونەرەکەت ناوزەند بکرێت؟ حەزدەکەیت بخرێیتە کام بزاڤی هونەرییەوە؟

قەرەنی: بێگومان لە مێژوی هونەر بەگشتی، هەروەها لە بواری ئەدەب و فەلسەفەیش، شێوەو ڕێبازێكیان داڕشتوە تاكو وەك مێتۆد كار لەسەر مێژو، هەڵسەنگاندنی هونەریی بكەن و جیاوازییەكانی نێوان شێوازە هونەرییەكان پیشانبدەن. ئەمەش وایكردوە كە قوتابخانە هونەرییەكان و ڕێبازە نوێیەكان ببنە پێوەر بۆ ناسینی شێوازو جۆری كاركردنی هونەرمەندان. ئەم هەڵسەنگاندنە تاڕادەیەك لە قۆناغە جیاجیاكانی ڕابردو دروستبو، زۆریش سەركەوتو بو بۆ نوسینەوەی مێژوی هونەرو لەیەكجیاكردنەوەی شێوازو تەكنیكی بەكاربردوی هونەرمەندانی هەر قۆناغێك، بەڵام لەم سەردەمە، بەپێی گۆڕانكارییەكانی مێژویی، چ لە ڕوی هونەرییدا، چ لە ڕوی سیستمی كۆمەڵگەكان لە وڵاتە پێشكەوتوەكاندا، هەڵسەنگاندن و شرۆڤەكان شێوەیەكی تری وەرگرتوە، قوتابخانە هونەرییەكان ئیتر نابنە پێوانەی هونەر، چونكە پێش هەمو شتێك ئێمە لە سەردەمێكی زۆر تیژڕۆدا دەژین و هیچ شێوازێكی هونەریی لە چەند ساڵێك، بگرە لە چەند مانگێك زیاتر بەردەوام نابێت، تەنیا هونەرمەندەكەیە دێت خودی خۆی ئەنجامدەدات، بە مۆركێكی جیاواز.

من پێشتر گوتومە كە كارێكی هونەریی ئەنجامدەدەم بیر لە هیچ شێوازو ڕێبازێك ناكەمەوە، ئەوەی دەیكەم داڕشتنی فكرەیەكە، یا بەدیمەنكردنی فكرەیەكە، بە تەكنیكێكی سەربەست كە جێگەی ڕەزامەندی خۆم بێت.

رەخنەی هونەریی لەو ناوچەیەی ئێمە بەگشتی، هیچ بنەمایەكی فكری و فەلسەفی نییە، تەنانەت ئەوەی ڕەخنەو هەڵسەنگاندنی هونەریی دەكات، بینینی تابلۆو كاری هونەریی، چ خۆجێیی چ جیهانیی لای گرینگ نییە، ئەمەش كاتی زۆری دەوێت، بۆیە ئەوەی هەیە هەندێ ڕستەی ئامادەكراوی ڕۆژنامەگەریی زۆر دواكەوتوە. خۆ ئەوانەش ڕێچكەو ڕێبازە هونەرییەكانی ئەوروپی نازانن و قۆناغە هونەرییەكانیان نەخوێندۆتەوە، تاكو بیكەن بە بنەمای نوسینەكانیان و شارەزاییەكی وایان نییە.

ئەو كارە ئاوییانەم، ڕاستە وەك شێواز ڕیالیستین، بەڵام من هاتوم ئەو فكرەی كە لە خەیاڵمدا كەڵكەڵەی كردوە، وەك خەون لە نێو خەوندا، ئەنجامبدەم. بەهیچ شێوەیەك خۆم بە هیچ شێوازو قوتابخانەیەك نەبەستۆتەوە، لەبەر ئەوە ئازادیی ڕەها بۆ هونەرمەند گرینگە (ئەوا بەهرەو ئاستی تەكنیكی كەسی هونەرمەند زۆر گرینگە، باس ناكرێت...)

دارۆ: پیکاسۆ لە پرسیی بە دواگەڕان و دۆزینەوەی فۆڕمدا، وتەیەکی بەناوبانگی بۆ هێنانەکایەی فیگەرو میکانیزمی ئیشکردن و پێکهاتەی داڕشتنی تابلۆکانیدا هەیەو ئەڵێت: هەندێک کەس پێیان وایە من گەڕیدەم: بەڵام من بەدوای هیچدا ناگەڕێم، بەڵکو من ئەدۆزمەوە.

هونەرمەندێكیتر لە وەڵامی هەمان پرسیاردا ئەڵێت: من بەدوای شتێکی دیاریکراودا ئەگەڕێم و ئەیدۆزمەوە.

لە زۆربەی کارەکانتدا ”بابەتیانە“ پڕۆسێسێکی بەدواگەڕان بەدیدەکرێن، هاوکات لەگەڵ بەدواگەڕانی ئەرخیۆلۆجیی شوێنەوارناس و زانستیی ئاسەوار لێكچونێك ئەتوانرێت ببینرێت، لێرەدا ئەمەوێت دوجۆر بەدواگەڕان کە بونیان لە کاری هونەرییدا هەیە بهێنمە بەر باس؛ یەکێکیان بە دواگەڕانێکی کۆنسێپتواڵیانەی هونەرمەندە بۆ پیشاندان و گوزارشتکردن لە بابەتێکی دیاریکراو و گێڕانەوەو پیشاندانی چیرۆکێك، یان کارەساتێك، یاخود چێژو ئارەزوی دەربڕینێکی ئەبستراکت و ئێستێتیکی ڕەها. ئەوی دیکەیان، لەوانەیە بەدواگەڕانێکی دەروێشیی و ڕۆحیی بێت و هونەرمەند بیەوێت لە ڕێی هونەر و زمانی هونەرەکەیەوە گوزارشت بکات، تا بتوانێت ماناو چەمكێك بۆ خۆی و ژیانی پەیداو پیادەبکات.

هاوکات تەریب بەم دو بە دواگەڕانەدا، لە لای تۆ بە دواگەڕانێکی زیاتری دیکەش ڕەچاو دەکرێت، کاتێک لە هەندێک لە تابلۆکانتدا فیگەرەکان دەبینرێن کە چۆن گەڕیدەن و بە دەوری چاڵ و هەورازو نشێوی ژینگەیەکی بەتاڵی وشکدا دەگەڕێن.

پرسیارەکەی تر کە پەیوەستە بە جیهانی خودی ناو تابلۆ خۆیەوە، واتە لەناو تابلۆکانتدا چۆن بەدوای بابەت و خواستە هونەرییەکانتدا دەگەڕێیت؟ ئایا وەك پیکاسۆ لە ڕێی ئۆتۆماتیکیەتی سروشتیی کارکردنەوە فۆڕم و فیگەرو بابەتەکانت ئەدۆزیتەوە؟ واتە کاتێک سەرەتا دەچیتە سەر کانڤاس، پیکاسۆ ئاسا نازانیت چی وێنە دەکێشیت؟ پاشان دوایی لە ڕێگای میکانیزمی کارو ڕێکەوتەوە فۆرمەکان دروستدەبن و بە ئاگاییەوە دەریان دەهێنیت؟ یاخود وەك ئەو هونەرمەندەی دیکە، کە ئەڵێت دەزانم بەدوای چیدا ئەگەڕێم و ئەیدۆزمەوە، لای تۆ پرۆسەی بە دواگەڕان لە کارو بەرهەمی هونەرییدا چۆنە؟

تۆ دوای زیاتر لە چل ساڵ لە ئەزمونی هونەریی و پرۆسێسی نیگارکێشان و کارکردنی بەردەوام و بەرهەمهێنان و هێنانەکایەی چەندین شاکاری هونەریی نیگارکێشیت، بە گشتیی بە دوای چیدا دەگەڕێیت؟ تۆ وەك قەرەنی جەمیل، هونەرمەندێکی ناسراو لەم هەرێم و وڵاتەی ئێمەدا، پێت وایە لەم بەدوا گەڕانە دورودرێژەی ژیانت، هیچت دۆزیبێتەوە؟ ئایا مرۆڤی هونەرمەند بەدوای چیدا دەگەڕێت، هونەرو نیگارکێشان چ مانایەکی هەیە بۆ تۆ؟

قەرەنی: لە سەردەمی پیكاسۆ كاركردن لەسەر فۆڕم زۆر گرینگ بو، ئەگەر گەڕان بوایە یاخود دۆزینەوە. بەڵام لە ئەنجامدا جیاوازییەكی گەورە لە نێوانیاندا نەبو. ئەو سەردەمە سەرەتایەك بو بۆ گۆڕانكاری گەورە لە هونەری شێوەكاری، هەر هونەرمەندەو بە شێوازێكی تایبەتی خۆی كارەكانی ئەنجامدەدا، ڕەنگە لە ڕوی فكرییەوە یا بابەتییەوە كەمتر بایەخیان دابێت، بۆیێ دەبینین زۆر لە كارەكانییان پۆرترێت و ستیللایف و سروشت، بە جۆرێكی جیاواز لە ڕابردو ئەنجامدەدرا، پیكاسۆیش یەك لەوان بو، بەڵام بە بەهرەیەكی گەورەتر.

ئەو بۆچونەی تۆ بۆ كارەكانم وەك پرۆسێسی بەدواگەڕان، زۆر لام گرینگ بو، سەرنجی ڕاكێشام، چونكو ئەو دو جۆرە گەڕانەی كە تۆ دیاریتكردون، ڕێك لەگەڵ فكرو بۆچونی هونەرییم دێت، بەڵام دیسان، هەردو چەمكەكە لە چوارچێوەی ئازادییەكی هونەریی ڕەها پەیڕەو دەكەم. چەمكی گەڕان یا دۆزینەوە بۆ فۆڕم و بابەتی هونەریی لەم سەردەمەی ئێستامان، زۆر جیاوازە لەگەڵ ڕابردو. من بابەتێكم هەیە، بابەتی تاكە فۆڕم نییە، باشتر بڵێم ناونیشانێكی دیاریكراو نییە وەك بابەتی (دایك، سەفەر، سوتان، خۆشەویستی...) بۆ نمونە، بەڵكو گێڕانەوەیەكم هەیە كە پێكهاتوە لە ڕوداوێك لە نێو زەمەن و شوێندا، ئەم پڕۆسێسە لەگەڵ زەمەنی ئەنجامدانی تابلۆكە بەرجەستە دەبێت. لێرەدا گەڕانی دوەم دێت كە گەڕانێكی دەروێشیی و ڕۆحییە، ڕێك لەگەڵ پڕۆسێسی كاركردندا ئامادەیە. لەو كاتەی كە بابەتی ناوەڕۆك (فكرە)، تەكامولی كردوەو لە شتە ناهونەرییەكان پاكبۆتەوە، بۆتە موڵكی خودی هونەرمەندو تەواو ئامادەیە، ئینجا دەكەوێتە قۆناغی ئەنجامدان. لە حاڵەتی ئەنجامداندا شێوەو فۆڕمەكان بەپێی فكرە، هەردو چەمكی گەڕان و دۆزینەوە ئامادەن، بەڵام بە بێئاگایی هیچ فۆڕمێكی گونجاو لەگەڵ فكرەیەك نایێت...

ئەو پرسیارانەی كە هەر لە سەردەمی ڕێنسانسەوە لە هونەرمەند كراوە، ئەوانەن كە زیاتر كەسایەتی هونەرمەندەكە تاقیدەكەنەوەو زۆریش قورسن، وەك: تۆ بەدوای چیدا دەگەڕێیت؟ هونەر چ مانایەكی هەیە بۆ تۆ؟ یاخود بۆچی تۆ هونەرمەندی؟ زۆریتر... بەڵام لە ڕاستیدا پرسیاری گرینگن. ژیانی ئینسان پڕە لە نهێنی، بە هیچ جۆرێك ناتوانێ پشتگوێیان بخات، چونكە دەبێتە هۆی لەدەستدانی زۆر شتی گرینگ لە ژیان و ئەو زەمەنەی كە پێی دەڵێن تەمەن. من و بەگشتی هونەرمەندان ئەو بەهرەیەی كە هەمانە لە وێناكردن و بەرجەستەكردنی هەست و نەست، لە دروستكردنەوەی سەرلەنوێی واقیع بەو شێوەی كە دەمانەوێت، ڕێك بەشەرعیكردنی ئەو ژیانەیە كە لە نێوان لەدایكبون و مردنی كۆتاییە، لەدەستنەدانی زەمەنە، ئەنجامدان و جێبەجێكردنی خودی خۆمە لە نێو سەدای ئەوانی تردا.

قەرەنی جەمیل حەسەن Hasan Jamil Karani

ساڵی ١٩٥٤، لە شاری هەولێر لەدایكبوە، قوتابخانەی سەرەتایی و ناوەندی لە هەولێر تەواوكردوە.

ساڵانی ١٩٧٦-١٩٧٧ پەیمانگەی هونەرە جوانەكانی لە بەغدا تەواو كردوە.

ساڵی ١٩٧٩ بەرەو ئیتالیا ڕۆیشت، تا ساڵی ١٩٨٩ لە ئیتالیا مایەوە، ساڵی ١٩٨٤ بەرەو ئیسپانیا ڕۆیشت، تاكو ئەم ساڵانەی دوایی ٢٠٠٣ هەر لەوێ كاری هونەریی كردوە، ساڵی ٢٠٠٣ گەڕاوەتەوە كوردستان، دامەزرێنەرو سەرنوسەری گۆڤاری شێوەكاری بو، مامۆستا بو لە پەیمانگەی هونەرە جوانەكانی هەولێر لە بەشی شێوەكاری.

پێشانگا تایبەتییەكان:

١٩٧٦ بەغدا هۆڵی كۆمەڵەی ڕۆشنبیری كوردی، لەگەڵ هونەرمەندی توركمانی جەمال ئیبراهیم.

١٩٧٧ هەولێر هۆڵی قوتابخانەی ئەیوبییە.

١٩٨٤ بەرشەلۆنە/ ئیسپانیا، هۆڵیlujanes de Prat

١٩٩٠ ڤالێنسیا/ ئیسپانیا، گەلەریAlhanas

٢٠٠٧ هەولێر هۆڵی میدیا

٢٠٠٨ سلێمانی گەلەری سەردەم

٢٠١٣ ئەركیۆلۆژیای كات و شوێن، هۆڵی میدیا، هەولێر

٢٠١٨ ئینسانی وەهمی و وەهمی شارستانییەت، هۆڵی میدیا، هەولێر

٢٠١٩ ستیل لایف، هۆڵی میدیا، هەولێر.