نەهرۆ شەوقی

وەڵامێکی خێرا بۆ پێشنیارەکەی کاک زاموا دارۆغا لەو هەڵوێستەی بەرامبەرپەیکەرە تێکشکاوەکەی سەدامی دیکتاتۆر کە بۆ خۆی بەرهەمێکی زیندووی ئەرشفیکراوی ڕقی ئەستوری خەڵکی راپەڕیوی کوردستان بوە .

ئاشکرایە کە ئێمەی کورد هەمیشە وەک قوربانیەکی لێبوردە خۆمان وێنا کردوە، ئەمەش بەدەرئەنجامێکی ترسناک هەمیشە تەواو بوە، کە یەکێک لەو دەرئەنجامانە، ئەو لەبیرکردنە دەستە جەمعیەیە کە هەمیشە دوای ڕوداوو مەرگەسات و قەیرانەکان دروست ئەبێ کە ئەم هەوڵ ئەدا لەبیری بکاو هیچ هەڵوەستەیەکی بۆ بکا ! بێ هیچ ڕاڤەو خوێننەوەیەک تێی ئەپەڕێنێ ، یان بە پەرچەکردارێکی گاڵتەئامێز وەڵامی ئەداتەوە و بەدوو قاقا ئیتر لە بیر ئەکرێ ، لە مێژووی کاراکتەری میللەتاندا بەدەگمەن لەم جۆرە خەڵکە دەبینی،کاتێ وێران ئەکرێ ئەم پێئەکەنێ نانبڕئەکرێ پێئەکەنێ داهاتوی دەکەوێتە خەتەری نەمانی ئەم دۆشداماوە و نوکتە ئەگێڕێتەوە ئەم دیاردەیە ڕۆژانە دەیبینین لە سەر شەقامەکان لەناوتی ڤی و میدیاکان لە ناو بازاڕا، جارێ تۆڕی کۆمەلایەتی ئێمە لە هی هیچ نەتەوەیەک ناچێ ، قەشمەرخانەیەکە بۆ خۆی یان نوکتەی بێتام لە دۆخ و بژێوی خۆی و دەوروپشتەکەی یان جوێن بە خەستی و تۆپزی .دواجارشانازی بەوەوە دەکات کە ئەم گاڵتەو قەشمەریە شوناسیەتی!!

هەمیشە مێژویەکیش لە ئازایەتی و پاڵەوانێتی بۆخۆی دروست دەکا کە جگە لە وێرانکاری و قات و قڕی خۆی بە هیچ دەرئەنجامێکی باش تەواو نەبوە ! هەر لەدێرزەمانەوە تا ئێستا ، لەبەرئەوەی گرنگی نەداوە بە پرسە چارەنوسسازەکانیەوە یان ترساوە کەبەر ئەو ڕابوردوە کەوێ و بیخوێنێتەوە یان بایی ئەوەنە ئەوهۆشیاریەی نەبوە چ وەک تاک و وەک نێوەند و دەزگا ئەکادیمیەکان کە بەدوی هۆکارا بگەڕێن کە ئەم زیندەوەرە بۆ وا جیاوازە لە لەگەڵ تەواوی دونیا ، نموونەمان زۆرە لەهەمووی زەقتر ، شەڕی برا کوژی وەک چۆن بابەتێکی بڤە بێت کەستا ئێستا نەیوێراوە دەستی بۆ بەرێ لە سەردەمی میرنشینەکانەوە تا مێژووی مۆدێرنی ئێمە ، دیارە هێند بە ئازار و برینارکەر و بەخەمە بۆیە کەس نایەوێ خۆی بخاتە ئەو دۆخەوە ، یان ڕێی پێنەدرێ خۆی لە قەرەی ئەم کارەساتە بات ، کە کاراکتەرت مرۆڤی ئێمەی تیا گوزارشت ئەکرێ . تا ئێستاش ڕۆژانە سروشتمان بە گوند و دێکانەوە ێراندەکرێین و دەسوتێنرێین ، لەناودەسەلاتی کوردی سەربەخۆدا ، کە ئەوانیش لێی بێدەنگن ، ئێمەش هەمیشە دەست لەسەر دڵین کە کەی دیسانەوە دەقەومێتەوە ، ئەمەش بۆتە قەدەرمان !میللەت جاران دووبەرە بوو ئێستا بوەتە هەزار بەرەو کۆکردنەوەی ئەم هەمووبەرانە زۆر سەختربوە ، دروست بونی توێژێکی شڕە خۆری تێر نەبوو کە تەواو دوورکەوتۆتەوە لە ئینتیمای بۆ خەڵک و خاک و دەوروپشتەکەی کە زەحمەتە جارێکی دی بگەڕێنرێتەوە بۆ ناوکۆمەڵگاو پەیوەندیەکانی، چون ئەوتەقەی باڵی لە ئاسمانێکی کەیە ، ئەم توێژە ئەبستراکتە لە هەموو ئەوبەها مرۆڤایەتیانەی کە هەیە بەداخەوە ڕۆژ دوای ڕۆژ لە زیاد بوندان میللەتیش دەست بەدەم و دەست بەسکەوە زەق وەستاوە !

هونەر لەپیش هەموو کایەکانی دیکەی مەعریفەوە گەر نەشتوانێ بەر لەم ]پاساگەردانیە بگرێ ئەوا ئەتوانێ دۆکومێنتی کات وکاتێ پێشمەرگە ئاسا دێتە گۆڕەپانەکەوە .

دوای جەنگی جیهانی دووەم لە ئەڵمانیا بەبەراورد لەگەڵ ووڵاتانی ڕۆژئاواو دونیا بەگشتی چۆن هونەر کاری پێکرا ، بە داهێنانی دەیان شێواز و چالاکی و جموجؤڵی هونەری کە چۆن بەر مێژوە کەی رابوردویان و ئێستایان بە هونەر دەکەون لە پێناوی دروستکردنی داهاویەکی جوانتر . لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی ڕابوردوو ،ئەوان چەند شێوازێکیان لە مۆنومێنت داهینا هەر لە نەسبی بیرکردنەوەDenkmal تا بەئاگا هێنانەوە Mahnmal و دواجار دژە بەئاگاهێنانەوە Anti Mahnmal کە ئەم پێشکەوتنەوە هەریەکەو بەهۆکاری بابەتیانە ئەرگومێنتکراوە کە چۆن پرسی هۆڵۆکاوست ڕاستەوخۆ و ڕاشکاوانە کاری پێبکرێ کە هەمیشە بەتەڕ وبڕی بمێنێتەوە و چیترتاکی ئەڵمان بە وشێوە تاوانکارانە و قێزەونیە دەستی نەچێتەوە خوێنی کەس ، ئەمە دەبێ بۆ نەوەکانی داهاتوو ئاشکرا بکرێ کە میللەتەکەیان خاوەنی مێژوویەکی تاوانکاری و شەرم هێنەرن لەناو مێژووی مرۆڤایەتیا .بۆیە من لەو باوەڕەیام کەئێمەش پێویستە زۆر چاوقاییم و سەرسەختانە بەرئەو مێژوە نەهامەتیەی خۆمان بکەوین و هەمیشە بۆ نەوەکانی داهاتومان بە وێنە و دۆکومێنتەوە نیشانیان بدەین و بۆیان ئەرشیفکەین چ لە ناو نوسراو کتێب و دۆکومێنتەکاناو چ ڕاستەوخۆ لە فەزای گشتیا لە فولکەکان و شەقام و پارکەکانا. چون ئەوەی ڕوی داوە کۆتایی نەهاتوە و ڕۆژ دوای ڕۆژ بەردەوامی پێدەدرێ بە چڕ تر و خەستتریش ، هونەر ئەبێ ئەو کارە لە ئەستۆ بگرێ . هەڵواسینی مفەوز شەماڵ لە سەنتەری شار کەمن خۆم بە وێنە بینیومە، پەیکەری سەدام بە تێکشکاوی و شکستخواردوویی بە پەل و پۆشاکاو ، وێنەو ڤدیۆی ڕق و پەرچەکرداری خەڵکی ڕاپەڕیو لە ٥\٣ و ڕۆژانی داهاتوا بۆهەمیشیی ئەرشیف بکرێ و لە مۆزەخانەی مۆنومێنت ئاسای وەک ئەوەی بەرلین نیشان بدرێ و هەوڵ بدرێ ئەو مێژوە بە جیهانی بکرێ لە ڕێی فیلم و موزیک و ڕۆمان و نوسینەوە تا ئەمانە ئەگوازرێنەوە بۆ سەنتەر و شار و ژینگەی ئەوانەی بکەرن کە ئاشکرایە کە شۆڤێنیەکانی نەتەوەی سەردەستن، کە تائێستاش لە دوای ڕوخانی دەسەڵاتی فاشتستی سەدام ڕویەکی سپی خۆیان نیشان نەداوین و بەشێوازی جیا جەنگەکەیان دەرهەق بە ئێمە بەردەوامە ، هونەر ئەتوانێ ئەوەیان نیشان بدات کە باوک و کەسەکانیان چ تاوانێکیان بەرامبەر میللەتێکی ستەمدیدەی نزیکیان ئەنجامیان داوە ، ئەمەش بۆ هەموو ڕژێمە فاشیست و میللەتە شۆڤێنیەکانی کە لەگەڵ ئێمەی کوردا ژیاون و قەتڵ و عامیان کردوین ڕاستە .

ماوریتسۆ کەتەلان Murizio Cattelanهونەرمەندی کۆنسێپسواڵی ئیتاڵ جارێکی کە پەیکەری هیتلەر دروست دەکاتەوە بەڵام هیتلەرێکی بچوکی لاوازی ڕسوا کە لەسەر چۆک کەوتوە و نماییشی دەکات دیسانەوە بۆ مرۆڤایەتی، بەڵام ئێمە پەیکەرێکی سەدامی دیکتاتۆر کە سەیر cv ی ئەو پەیکەرە بکەین لە دروستکردنیەوە تادانانی وبەرز ڕاگرتنی تا دوای ئینتیفازە کە ئەڕمێنرێ و جێ شەق و تف و نەعلی پێوە دۆکومێنتکراوە و دەست و قاچ شکێنراو کە گوزارشت لە ڕق و قینی خەڵک و ئەرشیفکردنی ئەو ڕقە بەتەوێڵی پەیکەرەکەوە کە بۆ مێژوو بۆ نەوەکانیداهاتوو بەزیندوویی ماوەتەوە ، ئاخربۆ ژێر خاکی کەم و بیشارمەوە و لە هۆڵە داخراوە تاریکەکانا ونی کەم، ئایا ئەمە خزمەتی پێچەوانەوە ناگەیەنێ کە ئەو مێژوە شاردراوەتەوە؟ بەڕای من گەر کرا لەسەنتەری شارا بە شێوازێکی ڕێک و پێک و هونەری بۆ هەمیشە نمایش بکرێت و گەر کراش کۆپیەکی لێ هەڵبگیرێتەوە و لە سەنتەری بەغای پایتەخت دابنرێت.