فەنزوێلا: شافیزینیم‌و كێشەی زەوی‌و خانو
عەلی مەحمود
2019-03-05 1234
لەئەبرێلی ساڵی 2002دا، شافێز خەریكی تێركردنی برسییەكان‌و نەهێشتنی نەخوێندەواری‌و بەخشینی زەوی بو بەجوتیارانی هەژار، ئەمەریكا كودەتای بەسەردا كرد، واتا كێشەی ئەمەریكا چارەسەری برسێتی نییە, ئەگەر وایە خۆ شاری كۆكۆتای كۆڵۆمبی كە ناوەندی ناردنی كۆمەكەكانە بۆ فەنزوێلا زیاتر لە 50%ی هەژارن, مردنی منداڵان لەوێ چەند جاری فەنزوێلایە، كوشتن زیاترە, لەهەمو سەردەمی 21 ساڵەی شۆڕشی شافێزدا بەئەندازەی ساڵێكی تیرۆری سیاسی لەكۆڵۆمبیا خەڵك نەكوژراوە كە تەنها لە ساڵی 2018 ەدا زیاتر لە 288 چالاكی كۆمەڵایەتی تیرۆر كراون, چوار جاری هەموو كوژراوانی ئۆپۆزسیۆن لە 20 ساڵی رابردو، 14 ملیۆن یەمەنی لەلێواری مەرگن, 3,4 ملیۆن ئەرجەنتینی رۆژانە یەك ژەمە خۆن، لەكاتێك لە سەدەی نۆزدە داهاتی تاكی ئەرجەنتینی بەئەندازەی بەریتانیەك بو، كەچی بە 4 بارهەڵگر خواردنەوە دەیەوێت هاوكاری فەنزوێلا بكات تا لەرێگەیەوە كودەتا ئەنجام بدات، لەكاتێك توندترین ئابلوقەی سەپاندووە بەسریدا و دەستی بەسەر 20 ملیار دۆری ئەم وڵاتەدا گرتووە.
نكرۆما یەكەم سەرۆكی ئەفریقا بوو" غانا" داوای سەربەخۆیی كرد لە ساڵی 1957, بە كودەتایەكی سەربازی لادرا, كەمینەی هاوڵاتیان فرمێسكیان بۆ رشت, لێ تا ئێستاش كلتوری كوام نكرۆما بۆ سەربەخۆیی لە سەرتاسەری ئەفریقا ماوە, بۆ شافێزو مادۆرۆش هەروایە هەرچەندە تا هەنووكەش زۆرینە لە گەڵیدان, لام رونە شافێز جیفارای دوارۆژی ئەمەریكای لاتینە.
6 ملیۆن كۆڵۆمبی, ملیۆنێك پیرۆیی و ئیتاڵی و پورتغالی و 2 ملیۆن عەرەب پەنابەرن لە فەنزوێلا, كەچی فرمێسك بۆ یەك ملیۆن فەنزوێلی ئاوارە دەڕێژن كە زۆریان بە بنەچە كۆڵۆمبین نەك فەنزوێلی و لە قەیراندا گەڕاونەتەوە بۆ وڵاتی خۆیان.
ناتوانن مادۆرۆ بەبونی چەكی ناوكی كوكوژ و هاوكاری تیرۆر تاوانبار بكەن, ئیتر چیرۆكی دیكەی بۆ دەهۆننەوە, هەرچەندە مادۆرۆش هەڵەی هەیە, لێ ئەوە مافی هاووڵاتیانی فەنزوێلییە سزای بدەن, وەك مۆخیكا سەبارەت بەمادۆرۆ وتی: ئەو خیانەتكاری نیشتمان نییە, وەلێ شێتە وەك بزن,
وەلێ ئایا بزن دەتوانێت گەلەكەی لە رێوی سەرمایەدارو ئەمپریالزم رزگار بكات؟.
ئەمەریكا بە سێ تۆمەت حكومەتی مادۆرۆ تۆمەتبار دەكات, هەژاری كەچی ژمارەی هەژارانی خۆی چەند بەرامبەرە باسی هاوپەیمانە نزیكەكانی مەكەن, زەبروزەنگ لە وڵاتی خۆی نەك هاوپەیمانەكانی زۆر زیاترە, عەدالەتی هەڵبژاردن ئەوا بە قسەی جیمی كارتەر سەرۆكی پێشوی ئەمەریكا لە فەنزوێلا زۆر زیاترە, باشترین نموونەش ترامپ 3 ملیۆن دەنگی كەمتر هێنایەوە لە هیلاری كەچی بووە سەرۆك.
ئەمەریكا دەیەوێت كێشەی ئابوورییەكان فەنزوێلا قول بكاتەوە نەك چارەسەری بكات, دەرمان بە خۆڕایی بوو, ئێستا نەماوە بەهۆی ئابلوقەوە, خواردن پشتیوانی دەكرا, ئێستا هاوردە كەمكراوەتەوە, ئەوان دەترسن چەند مانگی داهاتوو ناردەی نەوتی فەنزوێلا دوو بەرامبەر زیاد بكات و چارەسەری كێشەكان بكات, بۆیە ناهێڵن, با بزانین لە دوو سێكتەر خانو وە زەوی شۆڕشی فەنزوێلا چی بۆ هاووڵاتیانی كردووە؟.
شافێزو چارەسەری بێلانەیی
كاتێك لە دیسەمبەری 1999 چەند مانگێك بوو شافێز گەیشتبوو بە دەسەڵات, لافاو زیاتر لە 50 هەزار هاوڵاتی فەنزویلی كوشت, شاری كەراكاس زۆرینەی 60% باریۆسن, چینكۆ نشینی قەراغ شارن, هەژارنشینی تەجاوزی ناو چینكۆكان, لافاو بە سانایی رایانی دەماڵی, بۆیە شافێز بڕیاری دا هەموو خێزانێك ببنە خاوەند خانوویەكی شایستەو ژیانێكی شەرافەتمەندەی تێدا بەرنە سەر, ئەوكات وێڕای ئەوەی شەو رۆژ لەناو قوڕاو لیتەدا بوو , هەموو زیان لێكەوتانیشی قەرەبوو كردەوە, لێ لە 30 ئەبرێلی ساڵی 2011 دا بڕیاری دا خانوو بۆ هەموو هەژارانی وڵاتەكەی دروست بكات, هەموو هاووڵاتیەكی هەژار لە رێگای ئەنتەرنێتەوە ژمارەیەك وەردەگرێت و بە پێی ئەو ئامارانەی ناونووسینەكان تۆماری دەكات و ژمارە بەندی دەكرێت, لیستەكان لەسەر ئەنتەرنێت بڵاو كراونەتەوە, هەمان چركە ژمارەی خۆت وەردەگریت بۆیە ناتوانرێت دەستكاری بكرێت, بە پێی بڕیارەكە تا ساڵی 2017 دوو ملیۆن و پەجا هەزار خانوو بەسەر هەژاران دابەش كرا, لەساڵی 2018 ەش 537000 خانوو دابەشكرا, كۆی گشتی تا ئێستا 2587000 خانوو بەسەر هەژاراندا دابەشكراوە, بۆ ئەوانەی هەژارن خانوەكە بە خۆڕاییە, بۆ ئەوانەشی موچەكەیان دوو هێندەی لانی كەمی كرێیە 50%ی نرخی خانووەكەیان بە قست بێ قازانج لێوەردەگرترێتەوە, نەخشە وابوو لەساڵی 2019 درێژە بە پرۆژەكە بدرێت و 700000 خانووی دیكە دروست بكرێت بۆ هەژاران, پرۆژە بۆ دروستكردنی 5 ملیۆن خانوە بۆ سەرجەم هەژارانی فەنزوێلا تاكو ساڵی 2025, وێڕای قەیرانەكان و دابەزینی نرخی نەوت حكومەتی فەنزوێلی 22 ملیار دۆلاری لە دروستكردنی خانوو خەرج كردووە بۆ هاووڵاتیان, سەرباری 1020812 خانوو تازە كراوەتەوە بۆ هاووڵاتیان.
هەروەها بۆ سودمەندبوونی هەمووان لە یاسای دیموكراسیەتی زەوی , هەر كەسەو پارچەیەك زەوی مافی خۆیەتی وەربگرێت بۆ نیشتەجێ بوون, لە ساڵی 2018 ەدا 1418320 تاپۆ دراوە بە هاووڵاتیان, پێشتر هەژاران و هاووڵاتیانی باریۆسی كەراكاس لە زەوی تەجاوزدا لەناو چینكۆكاندا بە برسێتی و نەخوێندەواری ژیانیان دەبردە سەر, ئێستا نەخوێندەواری بووە رابردوو, چینكۆكانیش بوونە ئاپارتمان, وەك ماف بونە بە خاوەند زەوی نیشتەجێ بوون.
ئەوەی شایانی باسە لە ساڵی 1928 ەوە تاكو 1998 كە 70 ساڵە نەتوانراوە خانوو بە ئەندازەی ئەو 7 ساڵە بۆ هاووڵاتیان دروست بكرێت, وێڕای ئەوەی پێشتر خەون بوو خانوو بۆ رەش پێست و تێكەڵەكان بێت.
وێڕای قەیرانی توندی ئابووری كەچی تا ئێستا یەك قوتابخانەو نەخۆشخانە دانەخراون, یەك پزیشكی كوبی دەرنەكراوە, ئێستا ژمارەیەكی زۆری پزیشكان فەنزوێلین كە پێشتر خەون بوو.
ئەوەی شایانی باسە حكومەتی فەنزوێلا دووجاری كوردستان نەوت دەفرۆشێت, بەڵام ژمارەی دانیشتوانی 6 جار زیاترە و 10 ملیۆن موچە خۆری هەیە, هاوكات نرخی تێچوی دەرهێنانی نەوتەكەشی 150%ی نەوتی كوردستانە, كەچی حكومەتی كوردستان لە ساڵی 2013 ەوە توانیویەتی تەنها 1000 خانوو لە پرۆژەی خانووی كۆرییەكان تەواو بكات, دوای سەندنی پارەیەكی زۆریش لەوانەی وەریدەگرن, ئەمە بچوكترین جیاوازی حكومەتەكەی دوبەی كوردستان كە هەولێرە لە گەڵ حكومەتەكەی مادۆرۆ لە كەراكاس.
زەوی بۆ جوتیاران
فەنزوێلا بە بونی موڵكداری گەورەی زەوی ناسراوە, تەنها 1000 كەس لە مەلاكەكان خاوەند 57,7%ی زەوی وڵاتن, خوان فیسینتی غۆمیز كە بە پاڵپشتی ئەمەریكییەكان گەیشتە دەسەڵات , لە نێوان ساڵانی ( 1908-1935) دەسەڵاتداری فەنزوێلا بوو , 10%ی زەوی وڵاتەكەی لەسەر ناوی خۆی تاپۆ كرد, لەو سەردەمە بەشی كەرتی كشتوكاڵ لە رێژەی 70%ی بەرهەمی نەتەوەییەوە دابەزی بۆ تەنها 22%, واتا بەشی لە ئابووری وڵات 314,2% دابەزی.
بەدوایدا لەپەنجاكان پشكی كشتوكاڵ لە كۆی ئابووری وڵات دابەزی بۆ 10%, پیشەسازیش لە 50% ەوە لە ساڵی 1990 دابەزی بۆ 24% لە ساڵی 1999, تەنانەت پاشە كشەی پشكی پیشەسازی لە كۆی ئابوری وڵات هەموو وڵاتانی ئەمەریكای لاتینیشی گرتەووە , لە 36% ەوە بۆ 29% دابەزی.
لەسەردەمی دووەمی حوكمڕانی رۆمۆلۆ بیتانكۆرت 13-2-1959 بۆ 13-3-1964كە پێشتر قوتابییەكی كۆمۆنیستی رادیكاڵ بو لەفەنزوێلاو دواتر ببوە ئەندامی حیزبی شیوعی كۆستاریكاو لەكۆتادا بووە سۆسیال دیموكرات, دەستكرا بەدابەشكردنی ئەو زەویانەی بەرهەمی لێ ناهێنرا بەسەر جوتیاراندا, لەبەرامبەردا پارەیەكی زۆر درا بەخاوەند زەوییەكان.
لەدوای حەفتاكانەوە بەهۆی نەوتەوە, زیاتر لە 90%ی هاووڵاتیانی فەنزوێلی چوونە شارەكان, پێشتر دوو لەسەر سێی هاووڵاتیان لەلادێ دەژیان, بەهۆی نەخۆشی هۆڵەندییەوە كەرتی كشتوكاڵ داڕما, زۆربەی پێداویستی خۆراك لە دەرەوە بە تایبەت ئەمەریكاوە هاوردە دەكرا, كە شافێز هاتە سەر حوكم لەساڵی 1999 كەرتی كشتوكاڵ تەنها 6%ی بەرهەمی نەتەوەیی وڵاتی پێك دەهێنا, هاوكات 75 بۆ 80% پێداویستی خۆراك لەدەرەوە هاوردە دەكرا.
لەسەردەمی شافێزدا هەوڵێك درا بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە كوشندەیە, بەرهەمی كشتوكاڵی لە نێوان ساڵانی 1999 بۆ 2009 بە رێژەی 22% چووە سەر , هاوكات رێژەی تاوزە خۆراك كە هەر هاووڵاتیەك وەریدەگرێت 45% چووە سەر , لە 2202 كالۆرییەوە لە ساڵی 1998 بۆ 3,182 كالۆری لە ساڵی 2011 زیادی كرد, وێڕای زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان بە رێژەی 25% لەو ماوەیە, هاوكات هاوردەی كاڵای كشتوكاڵیش بە رێژەی 227% زیادی كرد, بەهۆی خۆشگوزەرانی خەڵكەوە, ساڵی 2012 فەنزوێلیەكان 26 ملیۆن تەن خواردنیان خواردووە,94,8% زیاتر لە ساڵی 2003.
لەساڵی 2006 شافێز بڕیاریدا هەر جوتیارەی 40 هیكتار زەوی پێ بدات. كۆی گشتی 180000 خێزان كە ملیۆنێك هاووڵاتی دەگرتەوە, لە كۆی 1,7 ملیۆن هاووڵاتی گوندنشینی فەنزوێلا , 5,9 ملیۆن هیكتار زەوییان بەسەردا دابەش كرا, تا ئێستا تەنها 25%ی زەوی كشتوكاڵی فەنزوێلا بەكار هاتووە بۆ كشتوكاڵ, تا هەنووكە 5%ی خاوەند زەویەكان 70 بۆ 80%ی زەوی وڵاتیان بەدەستەوەیە, كە 2% یان خاوەند 60%ی زەوییەكانن, ئەوانیش ئەو زەوییە پان و بەرینە بە پیتانەیان بە بۆشی هێشتۆتەوە, لە كاتێكدا رێگا نادرێت جوتیاران دەست بەسەر ئەو زەوییانەدا بگرن چۆڵن و بە ئەنقەست بە بۆشی هێڵراونەتەوە, تەنانەت رێگرن لەسەر دەست بەسەردا گرتنی سامان و زەوی ئەو سەرمایەدارو ئاغایانەی بەشداری كودەتاكەیان كردووە, مەلاكەكان وێڕای ئەوەی زەوییەكانیان بەكار ناهێنن, هاوكات بە توندی رێگرن لە دابەشكردنی زەوییەكانیان لە لایەن حكومەتەوە بەسەر جوتیاراندا, تەنانەت لە نێوان ساڵانی 2000 بۆ 2012 زیاتر لە 120 جوتیار لەسەر كێشەی زەوی كوژراون, زیاتر لە كۆی كوژراوانی ئۆپۆزسیۆن لە 20 ساڵی رابردوو, كە تا ئێستا زیاتر لە 300 جوتیار یان كوژراون یان بێ سەروشوێنن, زۆربەی بكوژەكان ئەندامی كارای ئۆپۆزسیۆنن. مادۆرۆ لە بری چارەسەركردنی كێشەی زەوییە بێ بەرهەمەكان , داوای كرد لە هاووڵاتیان كەروێشك بەخێو بكەن بۆ رزگار بوون لە قەیران, لە كاتێكدا دەیان ملیۆن هیكتار زەوی بە پیتی كشتوكاڵی وەك شەڕی ئابووری دژ بە حكومەت بە چۆڵی هێڵراوەتەوە.