بایکۆتی فەلسەفە
هونەر تۆفیق
2020-10-27 1263
لەوتاری دەستبەکاربونیدا وەک سەرۆکی فەرەنسا ساڵی 1981 فرانسوا مێتران ئاماژەی بەتواناکانی وڵاتەکەیدا لەکایە پیشەسازی و ئابووری و سیاسیەکاندا، پەیوەندییەکانی وڵاتەکەی بەجیهانی دەرەوەو قەبارەی هەناردەی فەرەنسی بۆ دەرەوە باسکرد، یەکێک لەو هەناردە فەرەنسیانەی مێتران ئاماژەی پێداو چۆنیەتی سودپێگەیاندنی بەجیهان فەلسەفەبو.
فەلسەفەی فەرەنسی وەک لەشۆڕشی فەرەنسی 1789و دواتر شۆڕشی خوێندکاران مایی 1968دا بەرجەستەبووە لەسەر بنەمای ئازادی، یەکسانی، برایەتی دامەزراوەو جاڕنامەی مافی مرۆڤی جیهانی لەسەر داڕێژراوە.
پەیوەندی سیاسی فەرەنسی بەجیهانی ئیسلامەوە لەجەنگەکانی خاچیەکانەوە تا سەردەمی سوڵتان سەلیمی عوسمانی هیچ ڕێکەوتن و هاوپەیمانیەکی تیادا ڕوینەداوە. لە 1568دا هاوپەیمانی فەرەنسی و ئیسلامی (عوسمانی) مۆردەکرێت، فەرەنسیەکان بەتوراس و فیکری ئیسلام ئاشنادەبن.
لەپاش ئەزموونی ئەندەلوسەوە، فەرەنسا یەکەم وڵاتی ئەوروپیە کە ئەو توراس و فیکرە لە ئیبنو روشد و ئیبنوسینا و فارابیەوە تا دەقی قورئان وەردەگێڕنە سەر زمانەکەیان. دەستەی یەکەمی ڕیفۆرمی سیاسی لە کۆتاییەکانی سەردەمی عوسمانیدا، رەشید ڕەزا، تەهتەهاوی و دواتر نەوەی تەها حسەین و عەقاد لە فەرەنساوە دێنەوە و هەوڵی ریفۆرم لە فیکر و سیاسەتی دنیای ئیسلامدا ئەدەن، جگە لەوەی یەکەم زانکۆ لەجیهانی ئیسلامدا لەکاتی ناپلیۆندا لە قاهیرە دەکرێتەوە یاسای میسری کە یاسای مەدەنی زۆربەی وڵاتە عەرەبی و ئیسلامیەکانی لەسەر داڕێژراوە فەرەنسیەکان هاوکاری نووسینەوەی بوون.
تەنانەت ئەم ئاڵایەی ئێستای هەرێمی کوردستانیش دوو هاوڕێی فەرەنسی نەوەکانی بەدرخان لەساڵی 1936دا نەخشەیان کێشاوە.
فەرەنسا تەنیا وڵاتی هەناردەی شەراب‌و بۆن‌و پەنیرو سەیارەی پیجۆ نیە تابایکۆت بکرێت، وڵاتێکە زۆربەی بنەما فەلسەفیەکانی حوکمداری‌و سیاسەت‌و فیکری مرۆڤایەتی‌و ئازادی بۆجیهان هەناردەکردووە. ئەگەر پەنیرەکەی نەخۆن‌و عەترەکانی لەخۆ نەدەن، ناتوانین دروشمە سیاسی‌و فیکریەکانی ئەوان بۆ ماف‌و ئازادی مرۆڤ بەکارنەهێنین.