ئیمشەو دیارەن دەردم کاریەن

هووناو جە زامم چوون سەیل جاریەن

ئیمشەو مەینەتان نە دەروون جەمەن

خێڵخانەی کەیفم پەڕ جە ماتەمەن

٠٠- پەرلەمانوو باشووروو کوردستانی دماو ٢٥ ساڵا هیشتا پرۆژەیاسایەوەش پەی بەڕەسمی ئەشناسای ژێنۆسایدو/جێنۆسایدو هەڵەبجەی و ئەنفالی ئامادە نەکەردەن و پێسەو ژێنۆسایدی/جێنۆسایدی بە ڕەسمیش نەشناسان!!

٠٠ - پەرلەمانوو وەڵاتوو کانادای جە (١٦/٣/٢٠١٠) تاوانەو هەڵەبجە و ئەنفالیش پێسەو تاوانیە دژ بە ئانزانیەتی بەڕەسمی ئەشناسا بەڵام نەک پێسەو تاوانەو ژێنۆسایدی کە کورد چەمەڕاش بێ.                                             

٠٠- دادگاو باڵاو تاوانکاری ئێراقی جە ڕۆ (١٧/١/٢٠١٠) و هەرپاسە پەرلەمانوو ئێراقی جە ڕۆ (١٧/٣/٢٠١١)، جە گلێرەو بیەی ئاسایی ژمارە (٤٤)یشەنە، بە بڕیاروو ژمارە (١٢)ی تاوانەو هەڵەبجە و ئەنفالیش پێسەو ژێنۆسایدی بە ڕەسمی ئەشناساینە، بەڵام تا ئیسە هیج وجارایوەش پەی ئی تاوانێ دیاری نەکەردەن.

٠٠- ئەنجومەنوو پارێزگاو شاروو وینی ڕۆ ١٤و ٣ـی ٢٠٢٣ی، شیمیاییوارانوو هەڵەبجەیش پێسەو جینۆسایدی بەڕەسمی ئەشناسا و داواش جە پەرلەمانی سەرانسەری ئا وەڵاتیە(ئۆتریش/نەمسا) کەرد کە پەرلەمانیچ ئی تاوانێ پیسەو ژێنۆسایدی بە ڕەسمی بشناسۆ.    

 شیمیاییوارانوو هەڵەبجەی بێگومان جە شێوەو بەکارئاردەی ئا چەکا کوشەندا ویروزوو  کۆمەڵکوشیەکەو هیرۆشیماین کە پیسەو پەڵێوی سیاوی و پەی هەتاهەتاین بە تەوێڵەو بکەراو ئی تاوانێ و هەرپاسە بە تەوێڵەو زەمینە وەشکەراو ئی ژێنۆسایدیە مەنۆوە.

جە بارەو پەشتیوانی گردلاینەو (لەشکەری، تەکنیکی، سیاسی، ماڵی و...) وەڵاتە وەرنیشتیەکا، بە تایبەت ئوروپا و ئەمریکا فرە نویسیان و وچیان و منیچ بەش بە حاڵوو وێم جە چن ساڵێ ویەردێنە و هەر پی بۆنەوە بابەتێ فرێم بە بەڵگێوە نویستێنی و وەڵاوم کەردێنێوە. بەڵام دیسان پەیوازەن بە بەردەوامی پەی نەوەی تازەی و ئایەندەی باسش کەرمێ و بە کورتیچ بۆ چەمێوەتەرشا پۆرە وزمێ.

ئاڵمان، ئەمریکا، بەریتانیا، هولەند، فەرانسە، شۆرەوی جارانی و....  دەورێو سەرەکیشا بیەن جە یاردیدای ئێراقی پەی بەرهەمئاردەی چەکی شیمیایی، چ بە کەرەسەی خام و چ بە یاونای زانیاری تێکنیکی بە ڕژیموو بەعسی. ڕێکوزیاو (مێدیکۆ ئینتەرنەشنەڵ) جە گۆڤاروو (کوردستان ئەکتوئێل)ی ساڵەو ١٩٩٨ی نامێ 56 هەرمانگای بەرهەمئاوەرێ(شەریکێ) ش وەڵا کەردێوە کە بە ساڵان و بە چڕووپڕی یاردیدەرێ ڕژیموو سەدامی بیەنێ پەی بەهەمئاردەی چەکی شیمیایی.

یۆ چا وەڵاتا کە بە ڵێشاو کەرەسەی شیمیاییش پەی دروس کەردەی ئا چەکە کوشەندا کیاست پەی ڕژیمە فاشیستەکەو سەدام حسەینی، حکوومەتوو ئا وەختەو ئاڵمانی بێ. بە پاو ئا بەڵگا کە ئینای وەروو دەسینە زیاتەر جە 60%و ئا کەرەسە شیمیاییا کە هەڵەبجەشا پەنە خنیکیا جە لاو شەریکە ئاڵمانیەکاوە و بە ئیجازەو دەوڵەتوو ئاڵمانی ورەشیاینێ بە ڕژیموو بەعسی فاشیستی. چی مامەڵە چەپەڵ و جەنایەتکارانەنە زیاتەر جە هەشتا(80) کارگای بەهەم ئاوەرێ (شەریکێ) ئاڵمانیێ بە بەڵگەوە بەشدارێ بیێنێ.

 گردوو ئا هەرمانگە بەرهەمئاوەرە (شەریکە) ئاڵمانیا وکەسایەتیەکا دیارێنێ و پەی گردی ئەشناسیاێنێ. بە پاو ئا زانیاریە باوەڕ پەنەکریایا کە چاپەمەنیە ئاڵمانیەکا وەڵاشا کەردێنێوە،  نزیکەو 70% و ئا گازە ژاراوی و کوشەنداو ئێراقیە بە یارمەتی  هەرمانگە ئاڵمانیەکا بەرهەم ئامێنێ.

جە مانگەو ئووتی(ئاوگوستی) ساڵەو ١٩٩٧ی ٧ کەسێ جە کاربەدەساو بڕێو چا شەریکا جە چن شارێ ئاڵمانی قۆڵبەسێ کریای و دریای بە دادگای. دوێ کەسێ چا وەرپەرسا کارمەندێ ڕێکوزیاو سێخوری ئاڵمانی(ب.ن.د.) بێنێ. بەشێوە فرەو ئا کاربەدەسا بە بێ سەزا و چن کەسێچشا بە سەزایوە فرە سووکە جە دادگانە زیایرە.

جە بارەو کوشەندەیی و خنیکنای خەیراو ئی چەکە مەترسیدارا جە زوانوو شاهێدحاڵاو هەڵەبجەیەو فرە وچیان و نویسیان. ئاسەوارێ وێرانکەرێ ئی چەکا دماو ٣٧ ساڵا هیشتا بە تەمامی نەسەڕیاینێوە و جیامەکاو ئی کارەساتیە هیشتا بە دەردە جۆراوجۆرەکاو ئی گازاوە ناڵا.

دادگایی کەردەی بڕێو جە تاوانبارەکا

سەدام حوسەین و ڕژیمەکەش پێسەو تاوانباری سەرەکی:

 دادگاو تایبەتوو ئێراقی سەدام حوسەینش بە تاوانەو ژێنۆسایدوو هەڵەبجەی تاوانبار و ئێعدام نەکەرد. سەرەڕاو ئانەیە کە داواکاری گردی دادگای ٥٠٠ بەڵگێ سەلەمنەری تاوانەکاو سەدامیش وەروو دەسینە بێنێ، بەڵام سەدامش تەنیا بە هۆکاروو کۆمەڵکوشی دوجەیلی جە ساڵەو ١٩٨٢ ی جە سێدارە دا. دڵێ ئا بەڵگانە و جە عانوو دادگایی کەردەکەینە بەڵگێو ئاشکرا بی کە دەزگاو هەواڵگێری لەشکەری ئێراقی جە ساڵەو ١٩٧٨ ی داواو مووڵەتیش جە سەدامی کەردێبێ پەی بەکارئاردەی گازی سارینی و خەردەلی و چن گازیتەری دژ بە کوردەکا. سەدامیج جوابش بە دەزگاو هەواڵگێری دابێوە کە لەیەک دەیدێوە و بزاندێ ئایا هێڕشێوی کتووپڕ پی چەکا کریۆ پەی سەروو کوردەکاو ئێرانیەکا. ئینە ماناش ئانەنە کە سەدام ساڵیە وەڵتەر پلانوو بەکار ئاردەی ئی چەکیشە وەروو دەسینە بیەن.

کورد بە گردی و جیامەنەکاو شیمیاییوارانوو هەڵەبجەی بە تایبەتی جە بڕیاروو دادگاو تاوانبارەکاو ڕژیموو بەعسی کە سەدامش تەنیا بە بۆنەو کۆمەڵکوشی دوجەیلی جە سێدارە دا، ناهۆمێڎی بیێ و ئی بڕیارەشا بە ناهەقێەوی گەورە زانا وەرانوەروو ئا تاوانە گەورێوە کە وەرانوەروو کوردی و بە تایبەت هەڵەجەیەکاوە ئەنجامە دریا.

دادگاو تایبەتوو تاوانباراو ئێراقی جە ڕەوتوو درێژەو دادگایی کەردەکەینە تاوانەو هەڵەبجەیش سەرەتا پێسەو تاوانکاری وەرانوەروو ئانزانیەتی جە قەڵەم دا نەک پێسەو تاوانەو ژێنۆسایدی، (١٧/١/٢٠١٠) . حەسەن عەلی مەجید، ئەشناسیا بە عەلی کیمیایی کە بکەر و راسپاردەو سەدامیی بێ پەی شیمیاییوارانوو هەڵەبجەی، سەرەتا نە بە بۆنەو تاوانەو ژێنۆسایدی، بەڵکوو بە بۆنەو تاوانەو دژ بە ئانزانیەتی بە تاوانکار ئەشناسیا و جە سێدارە دریا، (٢٥/١/٢٠١٠). تەنیا چێروو گوشارێوی فرەینە دادگا دماتەر چەمێوی دووبارەش وست سەروو بڕیارەکەیشەرە و دماو ٣٤ ئەرەنیشتێتەری دادگاکێ تاوانەو هەلەبجەیش پیسەو تاوانەو ژێنۆسایدی بە ڕەسمی ئەشناسا و کەیسەکە یەکلا کریاوە، (٢٨/٢/٢٠١٠). دماتەر ئا پەتێ کە عەلی کیمیاییش پەنە سێدارە دریا، ئاردەشاوە هەڵەبجە و جە مۆنۆمێنتوو قوربانیەکاو هەڵەبجەی نیاشارە.(٢٠١٢)

هەرپا جۆرە کە وەڵتەر ئیشارەم پەنە کەرد، پەرلەمانوو باشووروو کوردستانی کە جە ساڵەو ١٩٩٢وە مەرزیانەرە، دماو شش خولێ هۆرچنیەی پەرلەمانی تا ئیسە هیچ پرۆژە یاسایێوەش پەی بە ژێنۆساید ئەشناسای تاوانەکاو هەڵەبجەی و ئەنفالی پەسەنڎ نەکەردەن. ئینە هەم ئەوپەڕوو شەرمەزارین و هەم فرەیچ یاگێ گومانێنە کە ئی پەرلەمانە چی تائیسە پی ئەرکیشە هۆرنێستەن؟

ئی هورزوکەوتە گوماناویەو پەرلەمانی گاریگەری فرە نەرێنیش سەروو زامڎارەکا و جیامەنەکاو ئی ژێنۆسایدیە نیانەرە. جا وەختێو پەرلەمانوو کوردی ویش ئینە هۆرزو کەوتش بۆ و وێش جە خاوەنداریەتی ئی کەیسیە دزۆوە، ئیتر ئا خەڵکە قوربانیکریا و بێکەسە پەنا پەی کێ بەرۆ؟

جە لایە تەریچەو گاریگەری نەرێنی ئی وێدزیەیەو حکوومەتوو هەرێمی بە وێش و پەرلەمانشەو سەروو ئا ڕێکوزیا میادەوڵەتیارە منیۆرە کە هەوڵ و تەقەلایەو فرەشا دا و کەوتێ شۆنەو ئی کەیسەیە و یاوناشا بە پەرلەمانێ بڕێو وەلاتا.  تەنانەت بڕیو چا پەرلەمانا ئی تاوانێشا پیسەو ژێنۆسایدی بەر ڕەسمی ئەشناسا، بەڵام چوون کورد وێش و پەرلەمانش تا ئیسە وێشا نەکەردەن خاوەنوو ئی کەیسەیە، هەوڵە میادەوڵەتیەکایچ بێ ئاکام مەنێنێوە.

.

هەر پا جۆرە و بە هەق خەڵکوو هەڵەبجەی باسش کەرا، هۆکاروو ئی وێدزیەیەو پەرلەمانی گێڵۆوە پەی خیانەتوو دەسەڵەتدارو باشووری بە قوربانیاو هەڵەبجەی و ئەنفالی کە سەڎان تاوانبارێ و ئەنفالچیێشا پەنا داێنێ و فرێچشا ئیسە دلی ئا حێزبانە کاربەدەسێنێ و پلێ بەرزێ حێزبیێشا ھەنێ. بڕێو چا تاوانبارا کە ئا حێزبا پەناشا داینێ، نامێشا ئینا دلێ لیستوو تاوانبارە بەعسیەکانە کە دادگاو تاوانباراو ئێراقی داواشا کەرۆ. نە تەنیا تاوانبارە بەعسیەکا، بەڵکوو 

وەرپەرسێ کوردێ فرێچ کە ئینای دلێ ئا حێزبە کوردیانە، دەسێوی وناڵینشا بیەن جە تاوانەکاو هەڵەبجەی و ئەنفالیەنە. ئەگەر ڕۆیە جە ڕوا تاوانەکاو هەڵەبجەی و ئەنفالی پێسەو ژێنۆسایدی بە ڕەسمی بشناسیا و تاوانبارەکا دریا بە داگایەوی تایبەتی، بێگومان وەرپەرسێ و دەسەڵاتدارێ ئی حێزبایچە مشۆ دادگایی کریا و بە سەزاو تاوانەکاشا یاوا. بی دەنگی و وێدزیەیەو حکوومەتی و هەرپاسە پەرلەمانوو باشووری نیشاندەروو ئانەینە کە ئی تاوانبارا تا چ ڕادێو یاگێ وێشا دلێ ئی دەسەڵاتیەنە قایمە کەردێنە و شۆنەمایە کاریگەرەشا دلێ ئا دەسەڵاتیەنە هەنە.

موختار کەریمی – ئاڵمان ٢٠٢٥.٣.١٦