قەوارەی هەرێمی کوردستان وەک بەهانە
تانیا کورد میرزا
2020-07-03 821
هەرێمی کوردستانی عێراق ئەو قەوارەیەیە کە بەهۆی بوونیەوە وەک ئەمرێکی واقیع لەدەستوری عێراقی فیدراڵدا بەماددەو بڕگەی یاسایی پارێزراوە (مادەی ١١٧ دەستوری عێراق بڕگەی یەک)و دانپێدانراوە.
هەرێمی کوردستان بەر لەوەی لەدەستوری عێراقیشدا لەساڵی ٢٠٠٥ دانیپێدابنرێت و بەر لەدەنگدان بەدەستورەکەش هەبووە، لەدەستورەکەشدا بەئاشکرا ئەمە خراوەتەڕوو کە لەئاکامی بونیەوە ئەم دەستورە وەک قەوارەیەکی فیدراڵ لەناو حکومەتی عێراقی فیدراڵدا دانیپێدا نراوە.
هەرێمی کوردستان پاش چوونە ناو دەستوری عێراقیەوە، هەرێمێکی پارێزراوتر و بێگومان یاساییتریشە. ئەهمیەتی داننانی دەستور بە قەوارەیەکدا شتێکی ئاسایی و ڕوکەشی نییە، ئەمە شەرعیەتی دەستوری و قانونی دەکات بەبەری هەرێمێکدا کە بەر لەوە تەنیا وەک هەرێمێکی شەرعی کە لەئاکامی خەبات و ماندوبونی خەڵکدا هەبووەو وڵاتانی دراوسێش هەر لەسەر ئەو بنەمایە مامەڵەیان لەگەڵ کردووە.
کاتێک کە هەرێم چووەتە ناو دەستورەوە و بڕگە و مادەی یاسایی تایبەت بەخۆیی هەیە بۆ پاراستنی، واتە بە قسەی زارەکی و کەمپەینی هەڵبژاردنی ئەم کاندید و ئەو حیزب هەڵناوەشێتەوە و ناخلیسکێت، مەگەر ئەوەی کە بە دەستور و بە مادەی یاساییتر هەڵبوەشێتەوە، دیارە بۆ ئەمەش ڕێوشوێنی تایبەتی یاسایی دایاری کراوە کە هەڵوەشاندنەوەی دەستورەکە خۆیەتی.
بەڵام بەپێچەوانەی ئەم ڕاستیەوە حیزبەکانی بەشدار لە دەسەڵات لە هەرێم هەر تاوە ناتاوێک باس و خواسی هەڵوەشانەوەی هەرێم دەکەنەوە بە تەوەری گەرمی ڕۆژانەی خەڵک و ژمارەیەکی زۆریش لە خەڵکی دوای خۆیان دەخەن، جا خەڵک بەهۆی بێئاگاییەوە لە دەستور و یاسا یانیش هەندێکیان کە زۆرینەی خەڵکی کوردستانن لەبەر خەمخۆریان بۆ هەرێمەکە دەکەونە ئەم داوەوە!
دەبێت بەر لە نیەتی ئەم حیزبانە شتێک هەیە وەک ڕاستیەک کە پەیوەندی بە سیاسەتی دەرەوە هەیە بگوترێت، کە هەرێمی کوردستان بەردەوام وەک هەرێمێک لەبەردەم کۆمەڵێک تەحەدی و تەماعکاری نێودەوڵەتی و وڵاتانی دراوسێیدا دەمێنێتەوە، بەڵام ئەمە مانای هەڵوەشاندنەوەی نییە. دەبوو ئەرکی سەرەکی حیزبەکانیش ئەو گەمە سیاسیە بوایە کە هەرێمەکە بە ئارامی ڕاگرن و لەو مەترسیە بیپارێزن!
حیزبە دەسەڵاتدارەکان و بەشدار لە دەسەڵات بۆچی وادەکەن؟
هەرکاتێک گەندەڵی هەتا بینەقاقایان بێت، قەرزەکانی ناوەوە و دەرەوە، کێشەی دابەزینی نرخی نەوت و نەبونی موچە، نەبونی هەلی کار و لەناوچونی چینی ناوەڕاست، شەڕی تیرۆرستان و هیتریش، کەڵەکەبوون و ئیرادەیەک نەبێت بۆ چارەسەر کردنیان، دەست دەبەنەوە بۆ قەوارەی هەرێمی کوردستان و بەخەڵکی دەڵێن؛” وا هەڵی دەوەشێننەوە و چیتر شتێک نامێنێت بەناوی هەرێمی کوردستان”!
بەمەش سۆزی زۆرینە بەلای خۆیاندا ڕادەکێشن، کێشەکان دەدەنەوە دەست کاتێکیتری نادیار و ئیسراحەتێکیتری بۆ وەردەگرن. ئەوە بێجگە لەوەی کە تەرکیزی خەڵکی لەسەر کێشە جەوهەریەکان لادەدەن و جارێکیتریش بە مەترسی دەرەکی، بەهێزی نەیارەکانیان و دروشمەکانی وەک؛” نان یان ئازادی” یەوە سەرقاڵیان دەکەنەوە.
بەبێئەوەی خۆیان بخەنە بەردەم پرسیاری ئەوەی کە ؛” ئەوان بۆچی لێرەن کاتێک نەیان توانیەوە ئەم مەترسیانە بەڕێگەی سیاسی چارەسەر بکەن. بۆچی دەستور وەک مەترسی و هەڕەشە لەسەر هەرێم دەبینن لەبری پاڵپشت؟”
ئەم حیزبانە وایان لەخەڵک حاڵی کردووە کە، جێبەجێکردنی دەستوری عێراق مەترسیەکی گەورەیە لەسەر هەرێم هەتا حەدی هەڵوەشانەوەشی! لەکاتێکدا ئەمان خۆیان بەشدار بوون لەنوسینەوەی دەستورو کەمپەینیان بۆ دەنگدان بە “ئەرێ” کرد لە سەری!
جێبەجێکردنی بڕگە و مادەکانی تایبەت بەهەرێم لەدەستوری عێراقدا لەبەرژەوەندی قەوارەی هەرێمە، قەوارەکە دەخاتەوە قاڵبێکی یاسایی، ئەمەش پشتوانی زیاتر بۆ هەرێمەکە دەستەبەرد دەکات، چ سەبارەت بەپاراستنی سنورەکانی، فڕۆکەخانەو پاڵاوگەکانی نەوت و دەستەبەرکردنی بڕێک لە قەرزیش لەبانکەکانی دەرەوە بۆی. بەڵام بێگومان ئەمە مەترسیەکی جدیە بۆسەر بەرژەوەندی حیزبەکان، کە ئەگەر هەیە هەتا لێواری هەڵوەشانەوەیان ببات.
لێرەدا دەبێت ئەوەش لەبیر نەکەین، کە حکومەتی عێراق خۆی ئێستا لە هەرکات زیاتر لاوازە، دابەزینی نرخی نەوت، ئاڵۆزیەکانی ئەم دواییە و فرەیی گروپە چەکدارەکانی، دەستیان ناوەتە قوڕقوڕاگەی و پێناچێت بتوانێت بپەرژێتە سەر ڕێککەوتن و نیەتیشی هەبێت لەگەڵ هەرێمدا ڕێکبکەوێت. ئەم هەنگاوانەی ئێستاشی لەگەڵ هەرێمدا لەهەندێک شوێندا لە دەستور لایداوە و زیاد لەوەی کە لە دەستورەکەدا بۆی دیاری کراوە پێی ڕاکێشاوە، ئەمەش تەنیا فشارێکی کاتی دەبێت و لێکەوتەی ڕیفراندەم لەلایەک و لەلایەکیتیشەوە فشاری دەرەکییە.
بەڵام فشارە ناوخۆییەکانی هەرێم و کێشە کەڵەکەبوەکانی کاتی نین، چ چارەسەر بکرێن چ نەکرێن برینەکان خاوەنەکەی (کە حیزبەکانن) دەکوژێت، جا ئەمڕۆ نا و سبەی!
بۆ پاراستنی هەرێمی کوردستانیش دەبێت حیزبەکان خۆیان دادگای سەربەخۆی بێلایەن بکەنە بەرنامەی کاریان لە حوکمەتدا، دروستی بکەن و دواتریش خۆیان ڕەوانەی ئەم دادگایانە بکەن و مل بۆ سزاش کەچ بکەن. هەرێم بخەنەوە قاڵبی یاسا و دەستوری عێراق، چیتر خەڵکی بە توندوتیژی و ڕق گۆش نەکەن و ڕستەکانی ؛” ڕوباری خوێن و لاشە لەنێوان ئێمە و عێراقدایە. ئەوان نەیار و دوژمنی ئێمەن”. نەدەن بەگوێی خەڵکدا.
کارکردن بۆ خۆشگوزەرانی، بەرقەرارکردنی ئاشتی و دیموکراسی، ژیان و هەڵکردن لەگەڵ حکومەتی ناوەند و دراوسێکاندا بکەنە تەوەری ڕۆژ، نەوەک خەڵک بکەنە دیوار و بیانخەنە بەردەم خۆیان هەتا گەناوی گەندەڵی لەبری خۆیان خەڵکەکە و هەرێمەکەش ڕامباڵێت.
تەنیا گروپی لادەر و نایاسایی دژ بە چوونە ناو قاڵبی یاسایی و دەستورین وە هەوڵ دەدەن لەدەرەوەی ماددە دەستوریەکاندا بژین.
خۆ ئەگەر ناوەند دەستوری پێشێل کرد(کە دەیکات)، ئەو دەمە تۆ وەک هەرێمێک کە ملت بۆ یاسا داوە بەهێزتر دەبیت، پشتیوانی نێودەوڵەتیت دەبێت و دەتوانیت بەجۆرێکیتر سیاسەت بکەیت.
دەبێت هەموان دوبارە تێبگەیەنرێنەوە کە هەرێمی کوردستان شتێک بەدواوەیەتی ئەویش عێراقە، شتێک نییە سەربەخۆ بێت لەدەرەوەی نەخشەی عێراق.
دیارە ئەمە بەرپرسەکان باش دەیزانن و لەگەشتەکانیاندا بۆ بەغا و دەرەوە بەشانازیەوە باسی دەکەن، بەڵام لەناوەوە پێچەوانەی ئەمە وەک دیوار بۆ پاراستنی خۆیان و دنە دانی خەڵک بەکاردەبەن. لەدنیادا نەبوە کە هەرێمێکی فیدراڵ دژ بەناوەند بجوڵێتەوەو بیەوێت ناوەند بکەوێتە حاڵی گیانەڵاوە، ئینجا خۆی بەهێز بێت. ئەمە تەواو پێچەوانەی سیستمی فیدراڵیە، کە بەهێزی ناوەند واتە هی هەرێمەکان، هی هەرێمەکانیش بەهەمان جۆر.
بۆیە تاکە مەترسیەکی سەرەکی و بەهێز لەسەر لەناوچوونی هەرێم حیزبە حاکمەکانین.
هەرچی تەماعی دەرەکیش لەسەر هەرێم بەهێزتر بێت، واتە هەرێم خۆی خاڵی لاوازی داوەتە دەست و لەگەڵ سەردەمی نوێ، سیاسەت و دیبلۆماسیەتدا نایەتەوە، ئینجا یان نایزانێت(کە ئەگەرێکی دوورە) یان نایەوێت ئەم یارییە بکات!