فرەکردنی سەرچاوەی ئابووری لە هەرێم خەیاڵپڵاوییە (کەرتی کشتوکاڵ وەک نمونە)

بەهمەن تاهیر نەریمان

2020-07-08 654

ساڵانە بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی هەرێمی کوردستان، لەناوخۆ ساخنابنەوە، هۆکار زۆرن، بۆ نمونە:
یەک: ئەوە ڕاستە جوتیارەکانی ئێمە خوویان بەچەند بەرهەمێکی وەک(تەماتە، شوتی)ـەوە گرتووە و ڕێژەیەکی زۆر بەرهەمدێنن، بەڕادەیەک لە پێویستیی ناوخۆ زیاترە و بەرهەمەکان کەڵکە دەبن و بەها لەدەستدەدەن. ناتوانن بەرهەمەکانیان هەمەڕەنگ بکەن و تەنها تیشک دەخەنە سەر ئەو دوو بەرهەمە و بیر لە بەرهەمی تر ناکەنەوە، تا بتوانن لە بازاڕەکانی هەرێم داخوازییان لەسەربێت و ساخبکرێنەوە.
دوو: ئەوەش ڕاستە جوتیارەکانمان دێن بەرهەمەکان کە نافرۆشرێن؛ هەڵی دەڕێژن و فڕێی دەدەنە ئەو دەشتەوە، خۆیان هونەری بیرکردنەوەی ئەوەیان نییە، هیچ نەبێت، بەڕێگە کۆنە کوردەوارییەکە بیکەن بە دۆشاو و لە بازاڕدا بیفرۆشن و خەڵک لەجێی ئاڵتونسای تورکیایی، بەرهەمە خۆماڵییەکە بکڕن.
سێ: ئەوەش ڕاستە ڕۆشنبیریی مرۆڤی ئێمە هێشتا نەگەشتۆتە ئەو ئاستەی ڕێز لە بەرهەمی ناوخۆ بگرێت و ئامادەبێت لە زەینیدا ئەوە بچێنێت تا دۆشاوی تەماتەی ناوخۆ وەستابێت؛ دەست نەبات بۆ هی دەرەکی،(ئەم ڕۆشنبیرییەش گران نییە و لە ماوەیەکی کەمدا ئەگەر میریی ڕستگۆبێت دروستدەبێت).
چوار: ئەوەش ڕاستە حکومەتی هەرێم هاریکاریی جوتیاران ناکات، تا بەرهەمەکانیان نرخی کەمی تێبچێت، دەبوو لانیکەم پێویستییە کشتوکاڵییەکانیان بۆ فەراهەمبێنێت، لەبەرانبەردا جوتیاران خۆیان پارەیەکی زۆر خەرجدەکەن تا بەرهەمەکانیان دەگاتە حاسڵات؛ تەواو لەسەری قەرزاردەبن، ئیتر دەبێت نرخێکی باش لەسەر بەرهەمەکانیان دابنێن، لانی کەم کیلۆیەک تەماتە دەبێت لە عەلوە(٣٥٠) دیناریان بۆ بکات، ئینجا دەتوانن مایە بەتۆبە دەربچن.
چوار: ئەوەش ڕاستە حکومەتی هەرێم، وەک زەغەل-زەمتە، دانیشتووەو بیر لەوە ناکاتەوە، لەڕێی لەشکرە ڕاوێژکارەکانییەوە، کەرتی کشتوکاڵ پێشبخات و بازاڕ بۆ بەرهەمە ناوخۆییەکان بدۆزێتەوە و تەنانەت، سیاسەتە چەوتەکانی ڕێی ئێراقی عەرەبیشی لەخەڵک داخستووەو بەرهەمەکان هەناردەی ناوخۆی ئێراق وەک پێویست ناکرێت.
پێنج: ئەوەش ڕاستە حکومەت، هەر فێری حازرخۆریی نەوت بووە و لێبڕاوانە بیری لەوە نەکردوەتەوە، بۆ پاراستنی بەرهەمەکان، بەفرگری گەورە دروستبکات، بۆ لەقتونانی بەرهەمەکان کارگەی لەقتونانی بونیادنەناوە و تەنانەت کارگەی وەک دۆشاوە تەماتەی (هەریر) لە سەردەمی بەعسدا دامەزرێنرا، ئەمان نەیان توانیوە پەرە بە ڕۆشنبیری کردنەوەی کارگە لەو بوارەدا بدەن.
شەش: ئەوەش ڕاستە حکومەت توانای دەستبەسەرداگرتنی خاڵە سنورییەکانی نییەو کەلـلە زلی گەورە بەرهەمە کشتوکاڵییەکان لە دەرەوەی هەرێم دێنێت و ناتوانرێت کۆنترۆڵبکرێن و زۆر جار باجیش لەسەریان دانانرێت(ئەمەیان لە شەودا دەکرێت!).
حەوت: بە ئەزمونی چەندین ساڵەی خۆمان کە لە هەرێم گەورە بووین و ئاگامان لە بەڕێوەبردنی ئەم هەرێمە هەیە، بەو ئەزمونەی کەسوکارمان خەریکی کشتوکاڵن و لەنزیکەوە ئاگامان لە کێشەکانی جوتیاران هەیە، هەموو ئەو خاڵانە هۆکار نین بۆ شکست و ساخنەبونەوەی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان، بەڵکو دەرئەنجامن، دەرئەنجامی کۆمەڵە ڕێوشوێنێکن هەردوو دەوڵەتی دراوسێمان(ئێران و تورکیا)، گرتویانەتەبەر.
دەوڵەتی تورکیا و ئێران، ئەم هەرێمەی ئێمە و ئێراقیش، وەک بازاڕێک دەبینن بۆ ساخکردنەوەی کاڵا و بەرهەمەکانیان، یەکێک لەو بەرهەمانەی دەبێت لە بازاڕەکانی هەرێم و ئێراق ساخببنەوە، بەرهەمی کشتوکاڵی و خواردنە لەقتونراوە کشتوکاڵییەکانن. خۆ ئەگەر کشتوکاڵی هەرێم بوژایەوە، لێرە، کۆستی بازاڕیان دەکەوێت!
هەرێمی کوردستان خاوەنی زەویی بەپیت، ئاوی سەرزەوی و ژێر زەوی، دەستی کرێکار، ئاووهەوای گونجاو، هەروا دارای وەزارەتێکە بەناوی وەزارەتی کشتوکاڵ، کەچی هەرگیز بۆ بوژاندنەوەی کشتوکاڵی هەرێم؛ پڕۆژەیەکی سەرتاسەریمان نەدیووە، تەواو بەپێچەوانەوە، هەوڵی لەناوبردنی کشتوکاڵمان بەڕوونی بینیووە، یەکێک لەو هەوڵانە بەبندیوارکردن و سەردیوارکردنی خەڵکی هەرێمی کوردستان بوو، ئەو موچە بڕینەوەی خەڵکی هاندا بیر لە کار و کشتوکاڵ نەکەنەوە، ئەو جوتیارانەی بەڕێ میللییەکە کشتوکاڵیان دەکرد، وازیان پێهێنان، خۆ ئەگەر لە ئێستاشدا بیریان لەوە کردبێتەوە لە زەوییەکانیاندا کاربکەن، ئەوە بایەماڵدەبن و لە ڕەنجەڕۆیەک زیاتر هیچیان بۆ نامێنێتەوە.
سیستمی دەسەڵاتداریی لە هەرێم بە ئاراستەیەکدا براوە، کە دەسەڵات و گەل، بەتەواوەتی لەیەک دوورکەوتوونەتەوە، ئەوە گەل نییە لە پشتی دەسەڵاتدارانە تا بیان پارێزێت، بەڵکو دابڕانێکی گەورە لەنێوان گەل و دەسەڵاتدا دروستبووە، ئەوە ئێران و تورکیایە ئەم دەسەڵاتدارانە دەپارێزێن، تا هەرێم بە بازاڕیی بمێنێتەوە و هەرگیز پشت بەخۆی نەبەستێت، دواتر ئەگەر ڕیفراندۆمیشت بۆ سەربەخۆیی کرد، ئەوەندە بێدەسەڵات بیت، ئەردۆگان پێت بڵێت(ئێمە سنوور دابخەین، تۆ بەچی دەژیت!)، ڕاستیشی دەکرد، چونکە ئێرە، لەلایەن دەسەڵاتدارانی هەرێمەوە کرا بە دەواجن و بازاڕی ساخکردنەوەی کاڵاو بەرهەمەکانی تورکیا و ئێران. تەنها دەسەڵاتێکی نیشتمانی دەتوانێت لەم تەڵەزگەیە کەرتی کشتوکاڵ ڕزگاربکات، دەسەڵاتێک هی گەل بێت، نەک هی ئەونی تر.