کۆرۆنافۆبیـــاو پێکەنین!
عومەری خەتات
2020-04-28 1028
لە وجودی کۆرونـــادا هەمووان بە بێ جیاوازی تووش بووین، ڕەنگە ڕێژەی تووشبووانی نەخۆشیەکە لە کۆی دانیشتوان زۆر کەمتر بێتـــە پێش جاو، بەڵام لە ڕووی دەروونیەوە هەموومـــان تووش بووین! فۆبیایەکی کۆمەڵایەتی باڵی کێشــاوە بەسەرماندا، تێیــــــدا دوژمنەکە نادیدەو نەناسراوە و سەختە خۆتی لێ لادەیت. ئومێد بە ژیـــان و سەلامەتی تەنهـــا دیســتانســێکە لەگەڵ ئەوی دی!
لە وجودی کۆرۆنــادا ترسی تاك دەبێــــتە ترسی کۆو لەم دۆخەشدا ئینســـان تەواوی عەقڵانیەتی خۆی تەسلیم بە غەریـــزەی ترس دەکات. ترس لێرەدا تەنهــا ترسێك نیــە لە تووشبوون وفەوتــانی فیزیکی، بەڵکو ترســێکی دەروونیەو لە ناڕۆشنی کۆی دۆخەکەوە سەرچاوەی گرتووە. ترسە لە تێکچوونی ڕیتمێك لە ژیـــان، ترسە لە نانبڕان و بێکاریی، ترسە لە کۆنترۆڵ و تووندکردنەوەی مەوداکانی ئازادی.
بەڵام سەرەڕای ترسێك کە لە پشت دەرگاکانمانەوە خۆی مەڵاس داوە، هێـــشتا ئینســانەکان لە پێکەنین و گاڵتەبازی نەکەوتوون. رۆژانـــــە هەر نوکتەیە، بە هەموو جۆرەکانیەوە " نووسین و وێنەو ڤیدیۆ" بە ئەندازەی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆســەکە لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا ئامادەیی هەیە.
چەند نموونە لەو نوکتـــانە وەك بەهارات باس دەکەم.
نوکتەیەك لە ئیتاڵیاوە:
پێش کۆرۆنـــا ئەگەر لە قەرەباڵغیەکدا تڕێکت لێ بەربوایەتەوە ئەوا یەکســەر بۆ لادانی گومان لەسەرت ناچاربوویت چەند جار بپژمیت و بکۆکیت، بەلام دوای کۆرۆنـــــا ئەگەر بپژمیت ئەوا دەبێت دوو سێ تڕی بەسەردا بکەیەت بۆ ئەوەی خەڵك ڕانەکا لێـــــــــــت.
لە ئەڵمانـــیاوە:
پاش ئەوەی کە ئەنجێــلا مێرکل ڕایگەیاند کە ڕەنگە ڤایرۆسی کۆرۆنـــا نزیك %٦٠ تا %٧٠ی خەڵکی ئەڵمانیــــــــا تووش بکات، کابرایەکی پەناهەندە کە ساڵەهـــایە لە ئەڵمانیـــا دەژی وتبووی" خوا شکور کە من ئەڵمـــــــــانی نیــــم"!.
لە عێراقەوە:
وێنەی کۆمەڵێك ژن و پیـــاوی عێراقی کە لە یەکێك لە فرۆکەخانەکاندا زۆربەیان دەستیـــان گرتووە بە لووتیــانەوە، ڕیزێك نوکتەی فرێشی بە دوای خۆیــــــــــدا بەرهەم هێـــنا. زۆڵێك لە ژێـــــر وێنەکەدا نووســـیبووی، عێــراقیەکان پێــــیان وایە کە کــــۆرۆنــــا تســـە!
ترس لە کۆرۆنـــاو لە پاشەڕۆژ و ناڕۆشنیــەك کە ئاییندە ئاووسە پێی، دوورکەوتنەوە لە یەکتری، هەموو ئەمانە گۆڕانکاریی گەورەی لە هەڵسوکەوت و ستایلی ژیانماندا دروست کردووە، لەلایەکەوە بە دەقەو سەعات بە شوێن هەواڵی ڕێژەی تووشبووان و قوربانیەکانەوەین و لە لایەکی تریشەوە خەریکی ناردنی نوکتەو ڤیدیۆی پیکەنینـــاوین بۆ یەکتری! ئەم دوو دژە چۆن بەیەکەوە دەخوات؟ بۆچی لە کاتی کارەساتەکاندا "سروشتی و ناسروشتی" پێکەنینیش ئامادەیی گەورەی هەیە؟
نوکتــە چیە؟
نوکته جۆرێکە لە چیرۆك. ڕوانگەیەکی سیمبوڵیکیە لە فەرهەنگی زوربـــە. زۆرجار لە شێوەی حیکایەتێکی کورتدا خۆی دەردەخات و بەرامبەر وا لێدەکات کە پێبکەنێت. نوکتە لە لایەکەوە ئاوێنـــەیەکی کۆمەڵایەتی ڕاستگۆیە بۆ نمایشی بــەهــــاو تێڕوانین و خوو و نەریت و کۆی ئەو ئەتوارانەی ناو کۆمەڵگە و لەلایەکی تریشــــەوە زمانگۆی لایەنە شاراوەکەی کۆمەڵگــەیە کە بە هۆی بوونی سەرکووتی ســـیاسی یان قبوڵنەکردنی کۆمەڵایەتیەوە دەرناکەوون. ڕەخنە لە دەسەڵات و کەسایەتی ســـیاســی، یان گاڵتەکردن بە خوو ونەریت و بەهـــاو ئەتواری کۆمەڵایەتی جێگیــر. بابـەتی سێکس و خولیـــــا ســێکســـیەکان لە ناو ئەو هەگبە شاراوەیەدان کە بە کۆڵی نوکتەوەیە!
لە هەمان کاتدا نوکتە بەشێکە لەو کێشمەکێشە بەردەوامەی ناو کۆمەڵگە کە هەوڵدەدات بۆ گۆڕانی کۆمەڵایەتی و بەرەوپێشچوون یان پێچەوانەکەی، مانەوەو دەستگرتن بە هەمان کولتورەوە. وە لەبەرئەوەی هیچ کەس خاوەنی نیـــــــە هەر بۆیە زۆر ڕاستگۆو ئازایانە حزوورێکی کۆمەڵایەتی گەورە پەیدا دەکات.
لە ئەزمەی کۆرۆنـــادا، کاتێك ترس و مەرگ ئامادەییەکی گەورەیان هەیە، نوکتەکردن و پێکەنین بە مانای سەلماندنی تواناییە بۆ مانەوەو خۆگونجاندن. پێکەنین سامی ترس دەشکێنێت مەزاجی خراپیش کەمێك ئارام دەکاتەوە. ئەگەر فرۆیدیانە لێی بڕوانین کە ئەو پێی وایە پێکەنین هێمایەکی جەســتەیە بۆ دەرپەڕاندنەدەرەوەی ووزەیەکی تووڕەیی یان عاتیفەیەکی جەپێندراوی ناو ئینســـان. بەم پێیـــە پێکەنین دەبێتە ئەلتەرناتیڤی دڵەڕاوکێیەك یان ترسێك کە ئینسان هەیەتی لە مەرگ. لە شوێنێکی تردا دەڵێت: پێکەنین و نوکتــە ئەو غەریزە شەڕەنگێزیە چەپێندراوەی ناو ئینســــان کە ناتوانێت دەریخات تێر دەکات و لە فۆرمی پێکەنیندا دەریهاوێژێتــە دەرەوە. رەنگە تووڕەییەکانمان لە دەسەڵات و سیستەم، لە خاووخلیچکی دەسەڵاتداران لە ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ڤایرۆســی کۆرۆنادا بە شیوەی نوکتەو گاڵتەپێکردن بێتــەدەرەوە ئەم دیدگایەی فرۆیدیش هەر لێرەدا ماناکەی خۆی بســـەلمێنێت!
کەرەنتینەی پیـــاوو نوکتەی ڕەگەزپەرســـتانە
پێکەنین نەك تەنها ڕەنگدانەوەی فەرهەنگێکی کۆمەڵایەتیە، بەڵکو ئامرازێکیشـــە بۆ گۆڕانی بەها گشتیەکان یان بە پێچەوانەوە هێشـــتنەوەو پایەدارکردنیان. شیکاریی کردن بۆ هەر یەکێك لەو نوکتــانەی کە لەم ماوانەدا بڵاوکراونەتەوە، گەورەیی ئەو خەلەلە دەروونیانە دەردەخات کە کۆرۆنـــا لە ئینســـانی ئەم سەردەمەدا دروستی کردووە.
دۆخی کەرەنتیـــنە، دۆخی دروستبوونی گۆڕانکارییەکی نوێیە لە ناو خێزاندا، ئەم دۆخە بە تەواوەتی نوێ و شوکهێنەرە بۆ پیــاوان. بۆ ژن دۆخەکە جیـــاوازترە بە تایبــەت لە کۆمەڵگەی ئێمــەدا. مانەوە لە ماڵەوەو نەچوونەدەرەوەی ژن بە گشتی قەدەرێکی کۆمەڵایەتی ئەوەو کاری بە بوونی ڤایرۆس یان نەبوونیەوە نیە. ژنی وڵاتی من پێش کۆرۆناش هەر کەرەنتێنــــە بوو!.
ئێســـتا پیـــاو بە جۆرێك لە جۆرەکان ناچارە کەمێك بەرپرسیارەتی بنوێنێت لە بەرامبەر بەو ئەرکانەی کە کۆمەڵگە بە "کاری ژن" مۆری خۆی لێدابوو! خواردن دروست کردن و ماڵ پاککردنەوەو ئاگاداربوون و بەخێوکردنی مناڵ! لەو گۆڕانکارییە فەرهەنگییە تازانەن کە دۆخی کورۆنـــا فەرزی کردووە. هەوڵدانی پیـــاو بۆ قبوڵنەکردنی ئەو جێگە کۆمەڵایەتیە نوێیە کۆمەڵێك نوکتەی بەدوای خۆیــدا هێنـــــــا کە ڕەنگدانەوەی فەرهەنگێکی کۆمەڵایەتی باوو جێگیرە کە ئەویش فەرهەنگی قودرەتسالاریی پیاوە بەسەر ژندا. کەم نین ئەو نوکتەو کرتە ڤیدیۆییانەی کە تێیدا خواردن دروست کردن وپاكکردنەوەی ماڵ و مناڵ بەخێوکردن تەنها بە ئەرکی ژن دەزانێت و ئەگەر پیاوێك بەم کارە هەڵســا ئەوا "پیـــاوەتی" خۆی لەدەست داوە!. لە یەکێك لە نوکـــتەکانی دوای دۆخی کەرەنتیــــنە و لە زمانی پیـــاوێکەوە دەڵێت: "ئەوەندە یارمەتی ژنەکەمم داوە لە کاری ناوماڵدا، ئێســــتا کە زەنگی ماڵ لێدەدرێت یەکسەر بەشوێن سەرپۆشێکدا دەگەڕێم سەرمی پێداپۆشم!". لە نوکتەیەکی تردا پیـــاوێكی تر وا دەڵێ:" کۆرۆنا خۆشترین ڕووداوی ژیانم بوو، ژنەکەم ئیتر ناوێرێت سەفەر بکات و هەر باسیشی ناکات، لە ترسی تێکەڵاوبوون ناچێـــتە دەرەوەو شت کڕینیشــــی زۆر کەم بووەتەوە، لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە زۆربەی کات ماسکێکی لەدەمدایەوە دەمی زۆر ناکاتەوە، کۆرۆنـــــا ڤایرۆس نیـــە بەڵکو نیعمەتە!".
دروست کردنی ئەو نوکتەو کرتە ڤیدیوییانە دەرخەری سایکۆلۆجیەتێکی لووتبەرزانەو خۆبەزلزانانەی پیــاوانەیە بەرامبەر بە ژن و هەوڵدانێکە بۆ هێشــتنەوەو پاراستـــنی فەرهەنگی پیاوسالاریی ناو کۆمەڵگە! ئەگەر پەیامێك لە ڕێی ئەم نوکتە "کۆمیــدیـــایەنەوە" هەبێت ئەوەیە کە پێمان دەڵێ، ئێوەی ژن لە ئێمە کەمترن، ئێمە سوپاسگوزارین کە دانابەزینە ئەو ئاستەی ئێوە! لەم حاڵەتەداو لە ڕووی سایکۆلۆجیـــەوە پێکەنین و نوکتە بە تەنها هێــــمایەك نیە بۆ بەرگریی کردنێکی کاتی بەرامبەر بارودۆخێکی کاتی و گوزەرکەر، بەڵکو چەکێکی فەرهەنگییــــشە بۆ وەستانەوە بەرامبەر بەهەر هەوڵێك کە دەدرێت بۆ ارتقا پێدانی پەیوەندیە ئینسانیەکانی ناو کۆمەڵگە.
کۆرۆنــــا لاقرتی بە دینـــەکانیش کرد!
زانســت و دین دوو هۆشمەندی کۆمەڵایەتی جیاوازن و هیـــــــچ کات نەك یەکناگرنەوە بەڵکو دژ بە یەکەن! بەڵام پیــاوانی ئایینی هەمیشە هەوڵیـــان ئەوە بووە نکوڵی لەو جــیاوازیە گەورەیە بکەن کە لە نێوان زانســـت و دیندا هەیە. کەم نین ئەو باســانەی کە بە دوای زانستی ناو ئیماندا یان ئیمانێك کە زانست دەیسەلمێنێت دەگەڕێن. پێش ئەوەی زانســـت مەشروعیەتی خۆی وەك مەیدانێکی بەهێزی هۆشمەندی بسەلمێنێت، کێشمەکێشی لەگەڵ دینەکان لەسەر ئەو پرســە بوو کە حەقیقەتی بوون لای کامیـــانە! بەڵام کاتێك زانســــت بەهۆی تەجروبەو دەستکەوتە گەورەکانیەوە بوونی خۆی سەلماند ئەو کات دینــەکان بە شەرمەوە ویستیان خۆیــان ئاشت بکەنەوە لەگەڵ زانســت و لە ئیســـلامدا بۆ نموونە شتێكیان داهێنـــا بە ناوی "اعجازی علمی" یان اعجاز نبوی! کە دەڵێ ئەو شــــتانەی کە زانستی نوێ سەلماندوویەتی هەمووی لە تێکـــستە "نصوص" دینیـــەکاندا بوونی هەیە!. بەڵام کۆرۆنـــا هەموو ئەو " زانســـتە" دینیـــانەی وەك دووکەڵی جگەرە کرد بە ئاسماندا.
سەرەتای بڵاوبوونەوەی کۆرۆنـــا، یەكێك لە مەرجەعە شیعەکان ووتبووی" نەخۆشــی لە زەمینی حسێن نادات" ، ئەوە بوو کۆرۆنـــا لە موقەدەسترین مەرجەعی شیعەکانی دا لە شاری قوم و تەواوی زەوی حسێنی بە ڤایرۆس چاندو دەرگای لەسەر خەڵق کردنی سەدان نوکتەو پێڕابواردن کردەوە. زۆرێك لە مەرجەعە ئیسلامیەکان هاواریان لێ هەستــا کە کۆرۆنــا غەزەبی خوایەوە لە کافران، بەڵام کۆرۆنـــا نەك ئەوانیشێ دەم کوت کرد بەڵکو ماڵی خوداشی پێداخستن! نسیبی ئەمەش بە دەیان نوکتە بوو! وەزیری تەندروستی حکومەتەکەی لیکۆدی ئیسرائیلی شەکرێکی شکاند و وتی کۆرۆنــــا غەزەبی خوایە چونکە کۆمەڵگە پڕبووە لە هۆمۆفیل، ئەوەبوو پێش چەند حەفتەیەك کۆرۆنا زەفەری پێبرد و ڕەوانەی ژووری ئینعاشی کردو هۆمۆفیلەنیش دایان لە قاقای پێکەنین!
پێکەنین و نوکتە تەنهـــا پەیوەندی نیـــە بەو کاتانەی کە کارەســات بوونی هەیە، بەڵکو لە هەموو کاتێکدا، لە خۆشی و ناخۆشیەکاندا ئامادەیی هەیە. پێکەنین ئازارەکانمان کەم دەکاتەوە، خۆخاڵیکردنەوەو فڕێدانە دەرەوەی ئەو فشــارە دەروونیــانەیە کە لە بەرئەنجامی ترس لە نــادیار بەرۆکمــــــان دەگرێت!
پێکەنین لە سەردەمی کۆرۆنـــادا بە کورتی یانی ئێـمە هەین، سەرەڕای مەرگ و ترس بەڵام هێشــــتا ئومێدمان بە ژیـــان زۆرە. ئەگەر یەکێك لە مۆڕاڵەکانی لیبرالیزم و دنیــای دیجیـــتاڵ ئەوە بێت کە ئینــسانەکان تەنهــا بکات و دووریان بخاتەوە لە کۆمەڵگەو سەرقاڵیـــان بکات بە خولیــا ئیندیڤیدیەکانی خۆیــانەوە، ئەوە کۆرۆنــــا و کەرەنتیـــنە سەلماندی کە ئێمە و بوونی ئیندیڤیدی ئێمـــە ناتوانێت لە دەرەوەی کۆمەڵگەو پەیوەندیە واقیعیەکانمان مانای هەبێت.
لێشـــاوی نوکتــەو پێکەنینی ئیســـــتای ناو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان لەم ساتەوەختەی کۆرۆنـــادا یانی تێکشــــکاندنی ئەو تەنهایی ودوورەپەرێزیە لە یەکترو دانی پەیـــامێك کە ئێمەی ئینـســـان بە بێ یەکترو بە بێ پیوەندی کۆمەڵایەتیـــمان سەختە بتوانین بەردەوام بیـــــن.!
ئۆسلۆ