ســی وێــنە وەك دەســپێك
وێـــنەی یەکەم:
نزیك چوار هەزار کۆچــبەر کە بەشـــێکی زۆریـــان کوردن لەســەر سنووری بێلاڕوس- پۆڵەنـــدا گیریـــان خواردووە، ئەوان دەیانــەوێت ڕووبکەنە وڵاتی ئەڵمـــانیا و لەوێ داوای مافی پەنابەریی بکەن. پۆڵەندا سنورەکانی داخســتووە و ڕایگەیـــاندووە کە بە هیچ شێوەیەك ڕێگە نادات ئەو کۆچــبەرانە قاچ بخەنە زەوی ئەوروپای یەکگگرتووەوە، بۆ ئەمەش بە هەزارەها سەربازی چەك بەدەســتی لە سنوورەکانی لەگەڵ بێلاڕوس داناوە.
وێــنەی دووەم:
کۆمەڵێــك گەنجی باڵی ڕاســتی ئەوروپی قژ زەرد، پاپۆڕێك بە کرێ دەگرن و دەچـــنە ناو دەریــای ناوەڕاســت، لافیــتەیەکی گەورە بە یەکێك لە تەنیشــتەکانی پاپۆڕەکەدا شۆڕ دەکەنەوە، لەســەری نووسراوە: "نەوەی دەســتگرتوو بە شوناسەوە". ئەم گەنجانە چاویــان لە تووڕەیــدا سور دەکاتەوە، ئەوان دەیــانەوێت ڕێ لەو بەلەمە بچکۆلانانە بگرن کە لێواولێوی پەنابەرانە بۆ ئەوەی نەگەنە بەری ئەوبەر، ئەوبەری ئەوروپا!.
وێــنەی ســـیهەم:
ساڵی ٢٠١٣ وەزیری دەرەوەی نەمســا و سەرۆکی حزبی گەلی مەســیحی دیموکراتی رایگەیـــاند کە وڵاتەکەی ئامادەیە ٥٠٠ پەنابەری ســوری وەربگرێت! تا ئێرە هەواڵەکە ئاســاییە، بەڵام پێیــباشە ئەوانە پێکبێــن لە مناڵان، ژنــــان و مەســیحییەکان! ئەم ڕاگەیاندنەی سەرۆك وەزیران دەبــێتە مایەی تێڕامانی سەرۆکی خاجی سووری نەمســاوی و پرســیاری لیدەکات: تۆ بڵێی مەســیحییەکان گازی ژەهراوی زیــاتر هەڵدەمژن تا خەڵکانی تر؟! لە وەڵامدا وەزیری دەرەوە دەڵێــت: ئــاخر مەسیحیــیەکان چەوسانەوەی زیــاتریان لەســەرە لە چاو پێکهاتەکانی تر!هەر لە دوای ئەم هەواڵە، وێبســایتێکی باڵی ڕاستی نەمساوی بە خەتی گەورە ئەم مانشــێتەی دانا: پەنابەرانی سوریا: حزبی گەل OVP تەنها مەسیحیــیەکانی دەوێت، حزبی سوشیال دیموکرات SPÖ هەموویانی دەوێت، حزبی ئازادی ڕاســت FPÖ، هیـــــــــچ کەس!! [١]
دنیـــای ئێســـتا لە بەرامبــەر کێـــشەی کۆچ و پەنابەریـــدا تووشی تەنگەژەیەکی ئەخلاقی گەورە هاتووە. ئەزمەکانی سـەرمایەداری، گەورەبوونی قڵشــتە چیــنایەتی و کۆمەڵایەتیــەکان، جەنگەکان و وێرانکردنی وڵاتان، دیاردەی کۆچی کردووە بە یەکێك لە پەدیـــدە گەورەکان، بە پێی ســتاتیــکەکان لە جەنگی جیهـــانی دووهەمەوە بە ئەندازەی ئەم دە ساڵەی دوایــی کۆچ و پەنابەریی تۆمــار نەکراوە!
لەبەرامبەر پەنابەرانی سەر سنووری پۆڵەندا، ئەوروپـا نەك هەر ســنوورەکانی داخســتووە و بێــدەنگی هەڵبژاردووە بەڵکو مەسەلەکە وەك پیلانێکی روســیا بەرامبەر بە ئەوروپا چاولێــدەکات. بۆ نموونە وڵاتێکی وەك ســوید کە وەك پێشـــەنگی دڵگەورەیی و دیموکراسی و مافە مەدەنیــەکان چاولێدەکرا لە ئێســــتادا و لەسەر مەسەلەی پەنابەرانی ســەر سنووری پۆڵەنــدا هیـــچ کەس نە لە باڵی ڕاســـت و نە لە چەپ جورئەتی ئەوەیـــان نیــیە قســەیەك لەسەر ئەم کەیســە بکەن چونکە یەکڕاست دەکەونە بەر شـــاڵاوی جنێـــو و هەڕەشەی ڕاســـیستەکانەوە کە لە ئێســتادا بوونەتە هێــزێكی هەستپێکراو، ڕاســیزمی سویدی ئەگەر دە ساڵێك پێش تەنها لە تۆڕە کۆمەڵاتیەکاندا هەست و دەنگێـــکیان هەبوو بەڵام ئێســـتا لەسەر جادەکانی یۆتۆبۆری یان ستۆکهۆڵم بە ئاشــکرا دەبینرێــن!
مرۆڤایەتیمان بۆ کوێ ڕۆشــت؟
ئەمە ئەو پرســیارە بوو نیکۆلا هۆلۆ، سەرۆکی دەزگای "لە پێــناو سروشت و ئینســـاندا" ساڵی ١٩١٦ لە رۆژنامەی "لۆمۆند"ی فەرەنســـی و لە بەرامبەر کەیسی پەنابەریـــدا کردی! بەرزکردنــەوەی پرســیاری مرۆڤایەتیمـــان بۆ کوێ ڕۆیشــت، هەڵگری دوومانای یەکترتەواوکەرن، یەکەمیـــان: داخرانێکی شوناســیی کۆمەڵگەکانی ڕۆژئاوا دەردەخا بەرامبەر "ئەوی دی"، بەرامبەر بەو میــوانە غەریـــبەی "هەڵگری کۆمەڵێك بەهـــای جیــاوازە". دووهەمیــان: دەرخســتنی ئەو ڕاســتییەیە کە ئایــدیای مرۆڤایەتی و مافە جیهـــانییەکانی مرۆڤ لە ئێســتادا لە تەنگەژەیەکی گەورەدان.
ترسی ئەوروپیــەکان و داخســتنی ســنوورەکانیان لەو غەریبــەیەی هاتووە و هەڕەشە لە ئەوروپا دەکات، کەمتر ترســێکی ئابوورییە و زیــاتر ترســێکە لەو فەرهەنگە جیــاوازانەی کە ناتوانن بگونجێن لەگەڵ فەرهەنگ و بەهاکانی ئەوروپادا، بە تایبـــەتیش مەبەســت لێی ئیسـلامە! بۆ زیاتر ڕۆشنکردنەوەی باسەکەمان و ئەم پرسە دەچـــینە لای فەیلەسوفی چەپ ســلاڤۆی ژیژەك، ئەو لە چاوپێکەوتنێــکدا لەگەڵ ڕۆژنامەنووس مەهدی حەســەن لە کەناڵی Aljajeera English، لەســەر دەرچوونی کتێــبەکەی ‘Against the Double Blackmail: Refugees, Terror and Other Troubles with the Neighbours’ و بە دیاریکراوی لەســەر کێشەی پەنابەران، بە زمانێکی ئەوروپیــانە "سەنتەر" دەدوێت و جەخت لەســەر "پاراســتنی شێوازی ژیــانی ئەوروپیــەکان" دەکات لە بەرامبەر هێرشی پەنابەرانێـــکدا کە " بەهاکانیـــان دژابەرە لەگەڵ بەها ئەوروپیــەکاندا"، بۆ بەرگرتن بە هاتنی پەنابەران، ژیژەك داوای پێـــدانی ڕۆڵێکی زیاتر دەکات بۆ ســـوپا! هەر ئەوەی کە ئێســتا بە جۆرێك لە جۆرەکان سوپاکەی پۆڵەندا بە شــێوەیەکی دڕنــدانە هەڵسوکەوت لەگەڵ پەنابەرانی کورد و عەرەبی سەر سنوورەکەی دەکات!.[٢]
ئەگەر نەچـــینە پای حوکمێــکی کوێــرانە بەسەر ژیژەکدا و بە ڕاســتەڕەو تاوانباری نەکەین هەروەهـــا بە مەبەســتی خۆدوورخســتنەوە لە خوێــندنەوەیەکی سەرپێیــیانە و سەتحی و یەك ڕەهەندیـــــانە، دوو گریمـــانە لای خۆم دادەنێــم. گریمانەی یەکەم، ژیـــژەك خۆی لە چاوپێکەوتــنەکەیدا دەیڵێـــت و هۆیەکانی ترسەکەی خۆی ڕوون دەکاتەوە کە لەمەی خوارەوەدا کورت دەبێــتەوە: " بەهــاکانی کۆچــبەران کۆنەپارێزن و هەڵقوڵاوی فەرهەنگێــکن کە زەوتی ئیسـلامی تێدا زاڵە و نەك هەر ناتوانێت بەها ئەوروپیــیەکان قبوڵ بکات بەڵکو هەوڵی لەناوبردنیشــی دەدات!" ژیژەك داوا دەکات بۆ ئەم پرســە کۆمەڵێك لە تابووەکانی چەپ بخەینــە لاوە (مەبەستی ژیژەك، تێڕوانینی چەپی خۆرئاوایە کە لەگەڵ کردنەوەی سنوورەکانە)!.
گریمانەی دووهەم لە هەناسەی قســەکانی ژیژەكدا دەردەکەوێت کە زۆر "ئەوروپیــانە" و "خۆرئاوا" ییــانەیە لەبەرامبەر"ئەوی دی"دا، ئەمەش خیتـــــابی "بەریەککەوتنی شارســتانییەکان"ی (صاموئیــل هینتیــگتۆن)مان وەبیردەهێــنێتەوە!، ئەو تێـزەی هینتیگتۆنیش لە ناو هەمان تێروانیــنی شوناسیدا دەخولێــتەوە.
ئەگەر هەردوو گریمانەکەی ژیژەك بە هەنــد وەربگرین، کەواتە نابێــت ڕەخــنەی ئەو کۆمەڵە گەنجە ئەوروپیــیە ڕاســتەڕەوە بگرین کە هاتبوونە دەریای ناوەڕاســت و دیوارێکیـــان دروست کردبوو بۆ ڕێگرتـــن لەو بەلەمانەی پەنابەران دەگوێــزنەوە بۆ ئەوروپـــــا!. ترس لە فەرهەنگی بەرامبـــەر یـــــــان دووبارەکردنەوەی خیتابی "بەریەککەوتنی شارســتانییەکان" ی هینتگتۆن لە بەرامبەر پەنابەرانێـــك کە بەهۆی شــەڕ و کاوولکاریی خودی دەوڵەتە سەرمایەدارییە گەورەکانەوە لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاســت و شوێــنەکانی تری دنیــا هەڵهاتوون، لە لایەن فیگۆرێکی چەپەوە مایەی تێڕامانێکی گەورەیە!.
"بەریەککەتوونی شارســـتانییەکان"ی هینتگتۆن تەنها دەســتەواژەیەکی ڕاســتڕەوانە نیــیە کە ژیژەك لە بەرامبەر دۆزی پەنابەریــدا دووبارەی دەکاتەوە، بەڵکو ئەم گوتــارە ڕیشــەیەکی قوڵی هەیە لەناو ئەکادیمیــا فیکرییەکان و ناوەندەکانی بڕیــار و تەنـــانەت شەربەتێکی بەتامی بزووتنەوەکانی نازیزمی نوێی خۆرئاوا و فاشیزمی ئیســلامیشە! ئیشــکالێکی تری ئەم دەربڕینــانەی ژیژەك لەوێــوەیە کە دژی خیتــابی بەشی زۆری ئەو بەرە گەورەیەیەی چەپی پۆستمۆدێرنەی ئەوروپایە کە لەگەڵ کردنەوەی سنورەکان و جیهانیبوونی مافە ئینســـانییەکانە! بەڵام هەردوو پێرسپێکتیڤەکەی چەپ واتە بانگەوازی ژیژەك بۆ داخســتنی سنوورەکان و تێکەڵنەکردنی کولتوری ئەوروپای مەرکەز لەگەڵ کولتوری پەنابەرانێك کە بەهاکانیان دژابەرە بە بەهای ئەوروپیــەکان لەگەڵ کردنەوەی سنوورەکان کە چەپی پۆســتمۆدێرنەی خۆرئاوا چەندین دەهەیە کاری بۆ دەکات، خاوەنی ئیشکالاتی خۆیانن و لە درێژەی باسەکەمدا دێمە سەریان.
لێرەوە پرســیاری سەرەکیمان بە فەرز وەرگرتنی هەردوو گریمــــــانەکە دەستپێدەکات، ئایا ژیژەك بە دووبارەکردنەوەی خیتابی ڕاســت، دەنگێکی نەشــازی ناو بزووتنەوەی چەپە! یان چەپ بۆ خۆی کەلەبەری گەورەی تێــدایە و دەیەوێت بە پەڕۆکۆنی ڕاســت پینــەی دەکات؟ ئایا ســیاسەتەکانی شوناس چۆن لەدایك بوون؟ چۆن کار دەکەن و چۆن لە خۆرهەڵاتییــەك دەڕوانن؟ ئەوە کێـــیە "نرخ" لەســەر بەهاکان دادەنێــت؟ چەپ بە تایــبەتر چەپی مارکسی لە کوێی پرســیاری شوناس و ســیاسەتی شوناســدا خۆی دەبیـــنێتەوە؟
شوناس چــییە؟
پرسی شوناس لە ئێســـتادا سەرتاپای زانســتە مرۆییـــەکانی گرتۆتەوە، لە زانســتە دەروونیــەکانەوە بگرە تا دەگات بە جیاوازییە ئاییــنەکان، پەیوەندیــیەکانی نێوان ژن و پیاو، مەسەلەی کار و حەقدەســت، ژیانی ناو خێزان، پەنابەریی و کێشــمەکێشە ئێــتنیکــیەکاندا ئامادەیی هەیە، بەڵام هێشـــتا لەگەڵ ئەوەشــدا ناتوانیــن پێــناسەیەکی ووردی ئەم ووشەیە بکەین. دەکرێت بە کورتی بڵێــین کە شوناسی ئینســـانی، یانی پێــناسەی شــتەکان لە ڕێی "خود"ەوە! یانی گەڕانەوەی ئینســان بۆ خۆی و هەســتەکانی لە بەرامبەر ئەو شــتانەی لە بەردەمیــدا ڕوو دەدەن.
لە ڕووی مێژوویی و فەلســەفییەوە، هیراکلیتس Heraclitus لە سەدەی شەشەمی پێش زایین ووتی: "هیــچ کەس لە ئاوێــکدا دووجار مەلە ناکات"!، هەموو شتێك دەجوڵێــتەوە و جەوهەری نەمر بوونی نییـە، بە پێچەوانەی هیراکلیتسەوە پارمێندێ parmenides باوەڕی بە جەوهەری نەمر هەیە کە هەمیشــە ئامادەیی هەیە و لە ژێر هیچ دۆخـــێکدا ناگۆڕێت!
لای "گۆتفرید لایبتــنز" کە فەیلەسوفێکی ئەڵمانی سەدەی حەڤدەهەمە مەسەلەکە بە جۆرێکی ترە، ئەو بۆ پرســیاری ئەوەی کە ئایا پێنــاسی کەســێك چەندە دەگونجــێت لەگەڵ کارەکەی یان پیشەکەی! دەڵێــت، ناکرێت دوو شتی جیا لە یەکتر هەمان تایبەتمەندییــان هەبێت بۆ ئەمەش نموونەی ئەو پەیکەرانە دەهێــنێتەوە کە لە قوڕ دروســت کراوون. لای گۆتفریــد ئەو پەیکەرانەی لە قوڕ دروست کراوون هەمان تایــبەتمەندیــیان هەیە بۆیە خاوەنی یەك شوناسن! بەڵام شوناسی قوڕەکە و شوناسی پەیکەرەکە دەگوڕدرێن کاتێك شێوەی پەیکەرەکە دەگۆڕین بۆ شتێکی تر بۆ نموونە ئەگەر پەیکەرەکە ووردوخاش بکەین، لێرەدا شوناسی قوڕەکە وەك خۆی دەمێــنێتەوە بەڵام شوناسی پەیکەرەکە تەواو گۆڕاوە و شوناسێکی تری وەرگرتووە بە تایبەتمەندی جیاوازترەوە، بۆیە لای گۆتفرید دوو جیاوازی سەرهەڵدەدەن، جیاوازی لە نێوان تایــبەتمەندییە جەوهەرییەکان و تایبەتمەندییە لاوەکیــیەکان!
تایــبەتمەندییە جەوهەرییەکان ئەو سەکۆ سەرەکیــیەن کە لەسەریان شــتەکان لە کۆتاوێــنەی خۆیاندا دەبینیـــن بەڵام تایبەتمەندییە لاوەکیــیەکان ئەو تایبەتمەنیـــانەن کە ڕەنگە وون بن، کاڵببنەوە، بگۆڕدرێـــن! ئینســـانێکی بێ قاچ و دەســت، نابێــتە شتێکی تر بەڵکو هەر هەمان ئینســـانە! بۆیە کێشەکە لە دیاریکردنی تایبەتمەندییە لاوەکیــەکانە نەك سەرەکیــەکان!
بەڵام کێشـــەی شونــاس لە کۆمەڵگەی مۆدێرندا ناگەڕێــتەوە بۆ پاشخانە میتافیزیکــیە کۆنەکەی بەڵکو خەتەرناکتر لەوە بەرگــێکی ســیاسی لەبەر دەکرێــت و لە چوارچێوەی تێرمی "ســیاسەتی شوناســدا" لە نیــوەی دووەهەمی سەدەی بیســتەوە لە رێی چەپی پۆســتمۆدێرنە یان چەپی دوای کۆلۆنیـــالیزم دەچەســپێ و تا ئێســتاش کاری لەسەر دەکرێت.
سیاسەتی شوناس، یانی هەڵسوڕانی ســیاسی بە مەبەستی بەدیهێنــــانی بەرژەوەندیــیەکانی شوناسی گروپێك، لەوانە کەمایەتییەکان، ڕەشپێســتەکان، هۆمۆسێکسواڵەکان، ژنـــان، ئەوەش بەهۆی بوونی هەندێ تایبــەتمەندی فەرهەنگی و کولتوری یان بەرژەوەندیەکی ســیاسی هەوبەشەوە. واتە تۆ بە حوکمی ئەوەی ژنیــت، یان ئەمریکییەکی ڕەشپێســتیت، یان هۆمۆسێکسوێلێکیت تووشی چەوسانەوە، یان پەراوێزخســتن و ووردوخاشبوون دەبیــت!
ئەوەی کە ســیاسەتەکانی شوناس جیا دەکاتەوە لە شێوەکانی تری سیاسەتی ناساندنی ئاسایی، داواکردنی ناساندنی گروپە جۆراوجۆرەکانی وەك " ژنــان، ڕەشپێستەکان، هۆمۆسێکسواڵەکان و کەمایەتییەکان"ـە لەسەر هەمان بناغەی نەنـــاساندن یان چەوسانەوە کە پێشتر تووشیان بووە! بەڵام ناساندن نەك لەسەر بناغەی بوونی سیما ئینســـانییە هاوبەشەکان و نەك لەسەر فەرزکردنی ڕێز لەگەڵ بوونی جیاوازییەکان، بەڵکو ڕێزگرتن لە "خودێك" کە خۆی جیاوازە!! کێشــەی گەورەی سیاسەتەکانی شوناس لەو گریمانەیەدایە کە هەموو شوناسێکی فەرهەنگی پێویســتی بە شوناســێکی سیاسیش هەیە و دەبــێت سەربەخۆ دەرکەوێت.
نموونــەی هەڵسوڕانی ســیاسی لە زەمیــنەی بوونی "شوناسی هاوبەش" خاوەنی مێژوویەکی خەتەرناکە و پێویســتە بە ڕوونی پەنجەی بخرێــتە سەر بە تایــبەتی هەڵسوڕانی بزووتنەوەی نازیزمی کۆن بۆ جیاکردنەوەی ڕەگەزی "ئاری" لە ڕەگەزە ئیتنیکـــیەکانی تر. لای فاشیزمی کۆن و تازەش بە گشــتی شــوناس ڕاســتەوخۆ لکاوە بە ئیتنیك و بایالۆژیــاوە، واتە جــیاوازییەکانی نێوان کۆمەڵگە جۆراوجۆرەکان دەگەڕێـــنێتەوە بۆ جیاوازی بایۆلۆژی و لێرەشەوە جیاوازی کولتوریشی پێوە دەلکێنرێت، بەمەش فەرهەنگ دەبێــتە پاشکۆی بایۆلۆژیــــا! بە پێی ئەم ســیاسەتی شــوناسەیە یەهودییەکان لە ئەڵمانیــای ژێر دەستی نازیزمدا بە ئیتنیــکێکی نزمتر و کەم بەهاتر دادەنرێن و هۆلۆکۆســـتیان بۆ دروســت دەکرێـــت!
پاش کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەم و کەوتنی فاشــیزم، چەپی خۆرئاواش لە گەڵ کەوتنی نازیزم و فاشــیزمدا دەکەوێــتە تەنگەژەیەکی فیکری و کۆمەڵایەتی قوڵەوە، ئەگەر ئەم چەپە لە سەرەتای سەدەی بیســت تا نیوەی یەکەمی سەدەکە، چەپێکی شۆڕشگێڕ، کۆمۆنیســت، خولیـــای شۆڕش و خەباتی چینــــایەتی و گۆڕینی ڕیشــەیی ســیستەمی سەمایەداری هەبوو، بەڵام ئیتر گۆڕانکارییەکانی دوای جەنگ، چەپیش پەلکێش دەکات بۆ ناســاندنەوەی خۆی و ناســاندنەوەی ئەو مەســەلە سیاسی و کۆمەڵایەتیــیانەی کە بەرۆکی گرتبوو و دەبوایە وەڵامیـــان پێــــبداتەوە. دوو هۆکـــار بۆ پشــتنەکردنە چەپی خۆرئاوا لە بزووتنەوەکەی خۆی و سۆشیالیزم ئامادەیی گەورەیان هەیە، یەکەمیــان بابەتییــە و پەیوەندی بە ڕوودانی دوو جەنگی جیهانی کاولکەر و ڕەشبیــنیەك لە ئاسۆی گۆڕانی کۆمەڵایەتیدا ڕوویدا خۆی دەبیــنێتەوە، لەگەڵ تەجروبەی ڕەشی ســتالینـــیزم و کۆمۆنیزمی ڕووسی، هەروەها زاڵبوونی ڕەوتی "ئیســلاحی" و ڕووکردنە خەباتی پەرلەمانی بە مەبەسـتی بە دەســـتهێنانی ئیسلاحی ئابووری و کۆمەڵایەتی.
دووهەمیــان فیکرییە و دەگەڕێـــتەوە بۆ ئەو گومانە گەورەیەی خرایە ســەر مۆدێرنە و دەستکەوتەکانی! ئاشکرایە کە مۆدێرنە لەسەر عەقڵ و قوڵی و مەنهەجیەت و نەسەق و حەتمیەت دامەزرابوو، بەڵام پاش جەنگی جیهــانی دووەم، نا ئومێدی، ڕەشبیــنی، بێهیـــوایی، جەنگ و کاولکاریی دوای جەنگ هەمووی گێڕدرایەوە بۆ ئایدیـــا فەلسەفییەکانی مۆدێرنە و گومانە فەلسەفییەکان لەمە بەدوا دەستیان پێکرد. عەقڵ و قوڵی و مەنهەجیەت و نەسەق و حەتمیەت و ئایدیــا گەورەکان درانە بەر ڕەخنەی پۆســتمۆدێرنەکان و گۆڕدران بۆ گومان لە عەقڵ و پەرەدان بە نەهلیزم و سەتحییگەرایی و فەردانییەت، پەرەدان بە جیاوازیە بچکۆلەکان و بە نیسبیەتی حەقیقەت. هەموو ئەم گۆڕانکارییە ئۆبجێکتیڤ و فیکریــانە کاریگەرییان لەسەر پێگەی فیکری و کۆمەڵایەتی چەپی دوای نیوەی دووەهەمی سەدەی بیست دانا، ووردە ووردە چەپی خۆرئاوا لە مارکس دوورکەوتنەوە و لکان بە نیچە و فرۆیدەوە. باسی شارســتانێتی ئینســانی گۆڕدرا بۆ سروشـتی ئینســانی! جێــندەر جێگەی "چــین" ی گرتەوە، جەسـتە چووە شوێنی زانســتی زیندەوەرزانیی، خۆشبەختیی بەرزکرایەوە و دادپەروەریی خرایە خوارێ، پۆستکۆلۆنیــالیزم جێگەی چینی بۆرژوازیی گرتەوە، کۆنســێپتی شۆڕش و خەباتی چینایەتی وەلانران و ســیاسەتەکانی شوناس و چالاکبوون تێـــیدا بوونە مەیدانی بناغەیی خەبات.
کاتێك بزووتنەوەیەكی چەپی سۆشـــیالیستی، کۆنســـێپتی شۆڕش و گۆڕانکاریی ڕیشەیی لە ژێرخان و سەرخانی کۆمەڵایەتیدا وازلێدەهێنێت، ئیتر خەبات لە دژی ســەرمایە و چەوسانەوەی ئابووری نابــنە بناغەی خەباتی. سەرمایەداریی لەم هەڵسوڕانە شوناســییەدا دەبێــتە سیستەمێکی ئەبەدی و هەوڵی ئەم چەپەش خەباتێکە بۆ بەدەســتهێنانی کۆمەڵێك مافە لە ناو سەرخاندا کە زیاتر "فەرهەنگین" ئەویش لە چوارچیوەی هەمان ســیستەمدا.
گۆرانکارییەکانی دەهەی شـەســتەکان لەگەڵ خۆیـــدا بزووتنەوەی خوێـندکاران و ژنــــان و چەسپاندنی مافە مەدەنیــەکانی لەگەڵ خۆی هێـــنا، لێرە بەدواوە ســیاسەتی شوناسی ڕاست کە لەسەر جیاوازی بایۆلۆژی بنیــاتنرابوو بووە تابو، ئەمە نەك لە ناو بزاوتە ســیاسیەکاندا بەڵکو لە ناو زانســت و بە هەمان شێوەش لە ناو فیکرو ئایدیا فەلسەفیــیەکانیشدا. لەم ســاتانەدا و لە کاتێکدا کە شوناسی ئێتنیك ی ڕاســت لە گۆڕ دەنرا، چەپ خەریکی فۆرمۆڵەکردنی کۆنســـێپتێکی شوناسی"جیاوازتر" بوو لە کۆنســێپتی شوناسی ڕاست. یانی ئەگەر ســیاسەتی شوناس لای ڕاست لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا بنیاتنرابوو لەسەر ئەسیربوون و دابڕانی کۆمەڵگە جیاوازەکان لە ناو جینـــاتی خۆیــاندا، ئەوا چەپی دوای دەهەی دووهەمی سەدەی بیســت بانگەشەی ئەوەبوو کە کۆمەڵگە جیاوازەکان ئەسیر و دابڕاوون لە ناو مێژووی خۆیــاندا! بێگومــان لەگەڵ جەختکردنەوە لەسەر بەهاکانی لە یەك گەشتن و پەراوێزخستنی جیاوازیەکان.
ســیاسەتەکانی شوناس، دەرگایەکی تر بەرەو ڕاســیزم و تووندوتیژیی
مێژووی تێڕوانیــنی فەرهەنگیی بۆ یەکەم جار لە ناو باسە فیمنیســتیەکاندا سەریهەڵدا و بە بیردۆزی تێروانین Standpoint theory ناســرا. خاڵی سەرەکی بیردۆزی تێروانین لەسەر گرنگیدانە بە "پێگەی کۆمەڵایەتی" وەك بنــەمایەك بۆ بەرهەمهێــنانی مەعریفەی خۆیی. ســاندرا هــاردینگ Sandra Harding، کە یەکێــکە لە گەورەنووسەرانی فیمینیزم دەڵێت: "باشترین باسی فیمینیســتانە ئەو باسەیە کە لە نێو ژیــانی کۆمەڵایەتی ژنان خۆیانەوە سەرهەڵدەدات". یانی کاتێك توێژێکی تێکشکاوی کۆمەڵگە بواری ئەوەی بۆ دەڕەخســـێت بێتە قسە، ئەوا شــتێك دەڵێــت زۆر جیاوازترە لەوەی ئێمە لەسەر ئەوان دەیڵێـــین!. ئەم تێڕوانیــنە شوناسییە کە پشــت دەبەســتێ بە "خوارەوە" یان لە "ناوەوە" بۆ بەرهەمهێــنانی مەعریفەی خۆیی، بوو بە پرۆژەی تەواوی ڕەوتە ئەکادیمیستە چەپەکان و بەردی بنــاغەی هەموو ئەو باسە فەرهەنگیــانەی لەســەر کۆمەڵگە جۆراوجۆرەکان ئەنجام دران.
بە درێژایی نیوەی دووهەمی سەدەی بیست، هەموو هەوڵی چەپی پۆستمۆدێرنە، هەڵسوڕان بووە لە مەیدانی مەسەلە فەرهەنگییــەکان و ئەوەی پێی دەوترێت ســیاسەتی شوناس Identity Politics، یانی هەڵسوڕان بووە لە مەیدانی بەدەستهێـنانی مافی کەمایەتییە ئیتنیکی و ئاییــنیەکان، مافەکانی ڕەشپێستەکان و هۆمۆسیکسواڵەکان، خەبات لە پێنـــاوی چەســپاندنی "بەها" ئینســانیەکان و گەڕاندنەوەی مافی "یەکســان" بۆ ئەو کەمایەتیــانە، وازهێـــنان لە خەباتی چیــنایەتی و لکان ببوە بە "شەڕی دیسکۆرس" و قەتیسمانەوە لەناو ئەکادیمیادا. لێرەوە نووکی ڕەخنە فەرهەنگییەکانیان ئاراســتەی ئەو جیــاکاریــانە کردووە کە پیــاوە ســپییە باڵادەســتەکە سەپاندوویەتی بەسەر توێژ و چینەکانی خوارخۆی، ئەوانەی وا ڕەنگی پێســتیان ڕەشە، یان هۆمۆسێکسوێڵن یان سەر بە یەکێك لە کەمایەتییە ئاییــنیەکانن. هەموو هەڵسوڕانەکانیشـی لەم مەیدانە فەرهەنگیــیەدا فێرکردنی پیاوە سپیە باڵادەســتەکە بووە کە چۆن ڕەفتــار بکات، بۆ نموونە چۆن ڕێز لە ژن بگرێت، چۆن بتوانێـــت هەژموونی فەرهەنگی خۆی بەسەر ڕەنگی پێســتەکانی تردا کەم بکاتەوە، چۆن بتوانێــت کەســێکی هۆمۆ قبوڵ بکات! یانی ئەگەر بۆ چەپی پێش پەنجاکان ڕەنگ و ڕەگەز و ئینتــیماکان نا دیدە بوون، ئەوا چەپی پۆستمۆدێرنە دەیویســت ڕەنگ و ڕەگەز و ئینتیما بچکۆلەکان دەرکەون و خۆ بنوێــنن، دانیان پێــدا بنرێن، قسەیان لەسەر بکرێن و کۆمەڵگە ڕێــزیان لێبگرێت!. چەپی ئەمریکی بە نموونە پەنجا ساڵە زیاترە ئەو خەباتە دەکەن و لە ڕاســتیشدا خاوەنی ئەدەبیــاتێکی گەورەن لەم مەیدانەدا، توانیــوویشــیانە کۆمەڵێك پرسی گرنگ لە ناو ســیستەمدا بوروژێــنن و بەرزی بکەنەوە، لە هەندێ شوێــن بەشــێك لە تووندوتیژییەکانیان کەم کردۆتەوە و کۆمەڵێك تابــۆی کۆمەڵایەتیشیان لەرزاندوە. توانیــوویانە پیاوی خۆرئاوایی (لانی کەم لە ڕووی تیۆرە نیســبیەکەیەوە) لەسەر عەرشی خودایی بخەن و فێری بکەن چۆن ڕێز لە ژن بگرێت، بواریان بۆ ژنان خســتە سەرپشــت بۆ ئەوەی زیاتر بێــنە مەیدان و ببنــە خاوەنی ئابووری سەربەخۆی خۆیـــان، زۆرێك لە جیاکارییەکانی لە دژی ڕەشپێســتەکانیان کەم کردەوە و کۆمەڵێك مافیشیان بۆ هێــنانە دی، لە ئاســتێکی باشــیشدا توانیان ڕەفــتارە ســێکسییە جیاوازەکان بهێـــننە سەر ئاو و لە بوارێکی کۆمەڵایەتی باشــدا قبوڵ بکرێن!
ئەوە ڕاســتە کە ڕاســیزم و جیاکاریی ئیتنیکی و ڕەگەزیی لە کۆمەڵگەیەکی وەکو کۆمەڵگەی ئەمریکیــدا بوونی گەورەی هەیە و کۆمەڵێــك بەهای کۆنەپەرســتانەی لە کۆمەڵگەدا دروســت کردووە. بەڵام "گۆڕینی بەهاکان"، لەوانە بەها مۆڕاڵی و کۆمەڵایەتیــیەکان ئەگەر لینك نەکرێــنەوە بە گۆڕینی پایە ئابووری و ســیاسیەکەی سـیستەمی سەرمایەداریی، دەســکەوتێکی گەورەی لێناکرێت و لەو پرۆسەیەدا خزمەتێکی باش بە بەرەی ڕاست دەکرێت. ئەگەر بۆ چەپێك ئەمە نەبێــتە سەکۆی خەبات، ئەوا زۆر بە سانایی دەکەوێتــە ناو کێشمەکێشێکی تووند لەسەر چەسپاندنی کۆمەڵێك بەهای ئەخلاقی چاك لە بەرامبەر کۆمەڵێك بەهای ئەخلاقی خراپ "شەڕی دیسکۆرس" بە بێ ڕەخــنە لەو دۆخە ئابووری و کۆمەڵایەتیــیانەی کە بەها خراپەکانی لە چەشنی ڕاســیزم و ڕەگەزپەرستی بەرهەم دەهـــێنێت.
داخستنی سنوورەکان
لە گشتدا دەتوانین بڵێین هەژموونی فەرهەنگی چەپی پۆستمۆدێرنە لە شەستەکانەوە بەسەر ناوەندە ئەکادیمیەکاندا لە بواری کارکردن لە سیاسەتاکانی شوناسدا، بێجگە لە "جەختکردنەوە لەسەر بەهاکانی لە یەك گەشتن و پەراوێزخستنی جیاوازیەکان" جیاوازییەکی ئەوتۆی نییە لەگەڵ سیاسەتە شوناسیەکانی باڵی ڕاستدا.
ئەگەر بێینەوە سەر ئەو ڕوانگانەی لەسەرەوە بە کورتی باسمان کرد، واتە ترسان لە کولتوری بەرامبەر و لێرەوە بانگەواز بۆ داخستنی سنوورەکان؛ ئەوەی کە ژیژەك خاوەنیەتی، لەگەڵ کردنەوەی سنوورەکان کە بەشێکی زۆری چەپی خۆرئاوا کاری بۆ دەکات. ئەوا دەبیـــنین هەردوو ڕوانگەکەی چەپ، سەرەڕای جیاوازی و دژایەتیان لەگەڵ یەکتر بەڵام هەردووکیان لەناو خانەی سیاسەتی شوناسدا خۆیان دەبیننەوە و هەردووکیان تەواو گونجاوون لەگەڵ سیاسەت و پەیوەندییە ئابووریەکانی لیبرالیزمدا! لە خوارەوە هەوڵدەدەم ڕونتر لەسەرە هەردوو تێروانینەکە بدوێم.
هەرچی تێڕوانینی ژیژەك و ئەوانی ترهەیە پایەی ترسەکەیان لەوێوە سەرچاوە دەگرێت کە "ئەوی دی" بەهاکانی دژابەرە لەگەڵ بەها ئەوروپاییەکاندا، بۆیە داوای داخستنی سنوورەکان دەکەن! لە ناوەڕۆکدا ئەمە دووبارەکردنەوەی خیـــتابی پێکدادانی شارستانییەتەکانی (صامۆئیل هینتنگتۆن ١٩٩٦) ـە کە باسێکی خەتەرناکی ناو هەمان تێڕوانینە بۆ مەسەلەی شوناس. هینتنگتۆن لەو باسەیدا پێیــوایە کێشمەکێشەکانی ئایــیندە نە لە نێوان دەوڵەتاندایە و نە لە نێوان ئایدیۆلۆژیـــاکاندایە و نە ئابووریشــە، بەڵکو فەرهەنگییە و شەڕ دەبــێت لە نێوان شارستانییە جۆراوجۆرەکاندا! بەڵام دواتر کورتی دەکاتەوە بۆ شەڕی فەرهەنگی و شارســتانی لە نێوان خۆرئاواو و شارســتانێتی ئیســلامیدا.! لە نێوان مۆدێرنەی خۆرئاوا و ترادیشــونی خۆرهەڵاتدا! لای هینتیگتۆن ئیســلام ئاییــنێکە هەوڵدەدات بەرامبەر بسڕێتەوە و نەیهێڵێــت، ئاییــنێکە کە مۆدێرنیزە ناکرێت! گومانێك نیــە یەکێك لە سەرچاوەکانی هینتیگتــۆن قەشــە مارتن لوثەرە (١٤٨٣- ١٥٤٦) کە ئەویش لە سەدەی شانزەهەمدا ووتی ئیســلام ئایینی تووندوتیژییە و موسڵمانان دژی عەقڵ و عەقلانییــەتن، بۆیە هیــچ هەوڵێك بۆ ڕۆشنکردنەوەیان سـودی نییــە!
لەم ڕوانگەیەدا بۆ شوناس، شوناسی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی "ئەوی دی"ی جیاواز، ئەسیرو گیرخواردووی ناو مێژووی خۆیەتی و هەر هەوڵێکیش بۆ تواندنەوەی یان نوێنەرایەتی کردنی دەبێتە هەوڵێکی ڕۆشنگەرانە بە بەرگێکی ئیمپریالیستیانەوە!
دیڤیـــد تورفێل، مامۆستای لێکۆڵینەوە مێژوویەکانی وڵاتی سویدی، لە نووسینێکی کورتدا بە ناوی " ئایا ئیسلامی سیاسی دەنگێکی وابەستەیە؟"[٣] پێیوایە کە "نوێنەرایەتیکردنی ئەوی دی، یانی هەوڵدان بۆ بێدەنگ کردنی!". لای تۆرفیل کەسی وابەستە ناتوانێت قسە بکات بۆیە هەر نوێنەرایەتیکردنێکی کەسی وابەستە لە چوارچێوەی "سەنتەر"دا دەبێتە "تووندوتیژیەکی مەعریفی" و هەوڵێکی ئیمپریالیستانە و هەژموونیی سەنتەر بەسەر وابەستەدا تووندتر دەکاتەوە!. لە شوێنێکی تری باسەکەیدا، تورفێل پرسیار دەکات لە توانای وابەستە "تابع" بۆ دروستکردنێکی "دژە سەنتەر"ێکی تر و لەوێشەوە پەلاماردانی سەنتەر و هەوڵدان بۆ تێکشکاندنی! لای تۆرفێل، هەوڵی بزووتنەوە ئیسلامییەکان بۆ دروستکردنی خەلافەت، هەوڵێکن بۆ دروستکردنی ئەو دژە سەنتەرە" و کردنی سەنتەرە بە وابەستە! پرۆژەکانی سەید قوتب و خومەینی لەم تێڕوانینە پۆستمۆدێرنانەیەدا دەبنە پرۆژەیەکی عەقڵانی دژە سەنتەریی خۆرئاوایی، هەر بۆیە لە لایەن چەپی پۆستمۆدێرنەوە پێشوازیان لێدەکرێت، فۆکۆ بە نموونە!
لەم تێڕوانینەی تۆرفێلەوە دوو ئەنجامگیریمان دەست دەکەوێت، یەکەمیان ئەوەیە کە شوناسە فەرهەنگـــــییەکان "نەگۆڕن" و دابەشبوون بەسەر دوو شوناسی دژ بەیەکدا، لەلایەك خۆرئاوا و لە لاکەی تریشەوە ئیسلامی سیاسی وەك دوو شوناسی دژبەیەك بەرامبەر بەیەك ڕاوەستاوون و لە کێشمەکێشدان یەکتری "ئیلغا" بکەنەوە. ئەنجامگیریی دووهەم، سڕینەوەی هەر تێروانینێکی ترە کە لەنێوان ئەم دوانەدا هەیە و دەکرێت تێڕوانینی لایەنی سێهەم بۆ مەسەلەکان شوناسی نەبێت! لێرەشدا تۆرفێــل پێیـــــــوایە لایەنی سێهەم تەنها "بێدەنگی" بەرهەم دەهێنێت!
گەشەی ئیسلامی ســیاسی لەم تێــڕوانیــنەی تۆرفێــلدا دەکرێت مانا پەیدا بکات چونکە لە لایەك ئەم گەشەیە وەك "دژە پرۆژەیەك"ی دژ بە سەنتەری "خۆرئاوا" چاو لێدەکرێت و بەم پێیەش پارێزراوە لە ڕەخنەی چەپ، لە لایەکی تریشــەوە بەرەوڕووی ڕەخــنەیەکی شوناسیی تووندی باڵی ڕاســت دەبــێتەوە کە زیاتر پۆلاریزەی دەکات و بەرەو گۆشەگیریی زیاتری دەبات، ئەویش لە بەرامبەریدا تووندتر دێتەوە نـــاو کێشمەکێشەکانەوە! ستراتیژیەتی وەســتانەوەش بەرامبەر بە تووندڕەوی ئیسلامی هەر لە نیوان ئەم دوو تێڕوانیــنەدا دەخولێــتەوە، چەپ داوای وازهێـــنان دەکات لە تێگەیشتن لێی و داویەتە دەست قەدەری گەشەی سروشتی خۆیەوە، ڕاســتیش "جەنگی دژی تیرۆر"ی بەرامبــەر بەرپا دەکات، کە لە زهنــیەتی ئیسلامیـــدا دەبــێتە جەنگ لە دژی ئیســلام و ئەنجامەکەشی دەبێــتە گەشەی زیاتری فەندەمیتــــــالیزمی ئیسلامی!
ئەگەر تێڕوانیــنە شوناسییەکانی تۆرفێـــل لە مەیدانی فیکردا ووردبکەیــنەوە بۆ مەیدانی پراکتیـــك، ئەوا دەتوانیــن لە ترسەکەی ژیژەك ئاسانتر تێبگەین! ئەمەش بە ئاشکرا لە ســیاسەتە فەرهەنگیــەکانی ووڵاتانی خۆرئاوا بەرامبەر "بەوی دی" و بەها دژابەرەکانیان لەگەڵ بەها خۆرئاواییــەکان دەردەکەوێت. بۆ ئەم تێگەیشتنەش پێویســتمان بە کەمێك ووردبوونەوە هەیە لە تێرمی ڕێژەگەرایی کولتوریی!
ڕێژەگەرایی کولتوریی Cultural relativism وەك تێرمێکی کولتوری لە کۆتایی شەسەتەکانەوە هاتە ناو جەدەلەکانی زانستە ئینسانییەکانەوە، لەو کاتەوە ووردە ووردە ووڵاتە خۆرئاواییەکان بۆ پرۆسەی پێکەوەژیانی کۆچکردووان و دانیشتوانی وڵاتانی خۆیاندا پێوەی پەیوەست بوون. ڕێژەگەرایی کولتوری، یانی هەمەجۆریی کولتوریی، یانی تەواوی ئایدیا و مۆڕاڵ و باوەڕەکانی هەر کەسێك لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر جیاوازە، یانی هەر فەرهەنگێك ڕەوتی گەشەی خۆی هەیە کە جیاوازە لە کۆمەڵگەیەکی تر و پێویســتە ڕەچاو بکرێت. بۆ نموونە ئەوەی لای کۆمەڵگەیەك مۆڕاڵە، مەرج نییە لە کۆمەڵگەیەکی تردا مۆڕاڵ بێت بۆیە هیچ کەسێك مافی ئەوەی نییە عادات و فەرهەنگی ئەوی دی سەرکۆنە بکات!.
هەمەجۆریی کولتوریی کە لە زۆربەی زۆری وڵاتە رۆژئاواییەکاندا کاری پێ دەکرێت لەسەر دوو پایەی بنەڕەتی دامەزراوون، یەکەمیان: ڕەچاوکردنی مەرجی "بێلایەنبوونی ئیتنیکی"یە ئەویش بە مەبەستی ئاسان کردنی هاتنە ناوەوەی ئەو کەسانەی کە لە باکگراوندێکی نامەسیحیەوە دێنە ناو وڵاتەوە بە تایبەتی کۆچکردوانی موسوڵمان. پایەی دووهەم: کۆچکردووان مافیان هەبێت شوناسی ئیتنیکی خۆیان بپارێزن. مەرجی بەدیهێنانی ئەو خاڵانەی سەرەوەش "دمج" بوونی کۆچکردووانە لەناو کۆمەڵگەدا نەك "توانەوەیان". لەم نێوەشـــــدا پۆلیس، قوتابخانە، خەستەخانە و دەسەڵاتەکانی ناوخۆ و دایرەی کار و بیمە کۆمەڵایەتییەکان دەبێت ئاگاداری هەموو ئەو شوناسە ئیتنیکییە جیاوازانە ببن و بیانپارێزن!
ئەم هەوڵە سەرەڕای هەندێ لایەنی پۆزەتیڤی بەڵام بە نەزۆکی لە دایك بوو! "ئەوی دی" یان کرێکارێکی کۆچکردوو یان پەنابەرێكی "خۆرهەڵاتی" لە مەخیلەی گشتی خۆرئاواییەکدا نەك هەر کولتورەکەی جیاوازە بەڵکو ئیتنیکەکەشی لە چاو پیاوە سپیەکەدا نزمترە! بێگوومان ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ مێژووی کۆلۆنیالیزم و ئەو دیدە کۆلۆنیالیستیەی کە پێیوابوو "ئەوی دی" ڕەگەزێکی کەمبەها ترە!
ســەرمایەداری لە گەشــەی سەرەتایی خۆیــدا پێویستی بە کەرەسەی خاو و بازاڕی نوێ بوو بۆ ئەمەش لە کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەهەمەوە پرۆسەی کۆلۆنیــالیزەکردنی ووڵاتانی دەستپێکرد، سەرمایەداری لەم پرۆسەیەدا ووزە و کەرەسەی خاوی لە کۆلۆنیالەکانەوە دەگواســتەوە و خودی ولاتە کۆلۆنیالەکانیش دەبوونەوە بە بازاڕی ســاغکردنەوەی کاڵاکانی. بۆ دەستەبەرکردن و پاراســتنی ئەم پرۆسەی دزین و تاڵانکردنە، لە هەموو ئەو شوێــنانەدا کۆمەڵێك پاسەوانی ســیاسی وەك حاکمانی کۆنەپەرســت و سەرکوتگەری بەسەر سەری خەڵكەکەیەوە قوت کردەوە و تا ئێستاش بەشێکی زۆر لەو ســیستەمانە ماوون، لە ئەنجامی ئەم پرۆسەیەدا خۆرئاوای خاوەن تەکنیك و هێــز لە ڕووی ئابووری و تەکنۆلۆژیی و فەرهەنگییــەوە چووە پێش و خۆرهەڵاتیش غەرقی دواکەوتووی ســیاسی و فەرهەنگی کرا. خودی ئەم پرۆسەیە ڕێخۆشکەر بوو بۆ کۆچکردنی زۆرێك لە کرێکاران لەم وڵاتانەوە بۆ ناو جەرگەی وڵاتانی خۆرئاوا و ئەوروپا بە تایبـەتی بۆ دۆزیــنەوەی ژیانێکی باشتر. ئەوروپییەکان لە سەرەتادا زۆر خۆشحاڵ نەبوون بە ڕووتێکردنی کۆچکردووانی نا ئەوروپی بۆ ووڵاتەکانیان و سیاسەتەکانی هەمەجۆریی فەرهەنگیشیان بە قورسی بە قوڕگیاندا چووە خوارێ. ئەم خۆشحاڵنەبوونە لە سەرەتادا لە هەڵسوکەوتی ئەوروپییەکان بەرامبەر کرێکارانی کۆچکردوو دەردەکەوێت، بۆ نمونە کاتێك بەریتانیا لە ساڵی ١٩٤٨ بە مەبەستی ئازادکردنی هاتوووچۆ و وەدەستهێنانی فرسەتی کار بۆ هاووڵاتیانی وڵاتانی "کۆمۆنویلث" و کۆلۆنیالەکانیان، "یاسای هاووڵاتیبوون"ی پەسەند کرد، کۆمەڵێكی زۆری کۆچکردووان لە دوورگەکانی هند و پاکستانەوە سواری پاپۆڕی Empire Windrush بوون و ڕوویان کردە بەریتانیا، حزبی کرێکارانی بەریتانیا کە ئەو کات دەسەڵاتی هەبوو، کاتێك زانی سەرنشینەکانی پاپۆڕەکە چاوشین و قژ زەرد نین، بەڵکو هاووڵاتی قژ ڕەش و پێست ڕەشی ژێر کۆلۆنیالیەکانی خۆیانن، ویستی ڕێگریی دروست بکات لە گەشتنی پاپۆڕەکە، چونکە بۆ بەریتــانیەکان ئامانجی ئەم یاسایە تەنها بۆ "سپی پێستی" ئەو وڵاتانە بوو نەك خەڵکانی وڵاتانی ژێردەستیان! بۆ دووبارەنەبوونەوەی ئەو کارە، حزبی کرێکاران چەندین فەرمانبەری وەزارەتی کۆلۆنیالەکانی بەریتانی نارد بۆ ڕێگەگرتن لە هاتنی زیاتری کرێکارانی "ملەوەن"! پڕوپاگەندەکەشیان ئەوەبوو، کە کار لە بەریتانیا دەستناکەوێت!.
لە فەرەنســا و پاش کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووهەم، ڕێژەیەکی زۆر لە کرێکارانی پۆڵەندی و ئیتاڵی و ئیسپانی و پورتوگالی ڕوویان کردە ئەو وڵاتە، لەگەڵ ڕێژەیەکی تر لە کرێکارانی وڵاتانی خۆرئاوای عەرەبی، ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە کە فەرەنسا بۆ کرێکارە ئەوروپییەکان نەك هیچ مۆرێکی ئیتنیکی پێوە نەلکاندن بەڵکو هانی زیاتری هاتنی کرێکاری ئەوروپی دەدا بۆ هاتنە ناو فەرەنساوە، بەڵام کرێکارانی وڵاتانی خۆرئاوای عەرەبی وەك کرێکاری "مٶقت" چاویان لێکرا چونکە لە چاوی فەرەنسیەکاندا ئەوان "ئیتنیکێکی دواکەوتوو" بوون.
لە ئەڵمــانیا، مێژووی ڕەشی نازیزم و هەروەها ئایدیای ڕۆمانسیزمی ئەڵمانی بە جۆرێك لە ناو فەرهەنگی ئەڵمانەکاندا چەسپیبوو کە کاریگەریی گەورەی دانا لەسەر فەرهەنگی گشتی و ئەوەی پێی دەوترێت ئەڵمانی، لە سەرەتای پەنجاکانەوە تا کۆتایی حەفتاکان زۆرێك لە کۆچکردووانی کرێکار لە وڵاتانی ئیتاڵیا و یۆنان و پورتوگال و تورکیا و یوگوسلاڤیای جارانەوە ڕوویان کردە ئەڵمانیا. بەڵام مەرجی "هاووڵاتیبوون" بۆ ئەڵمانیاکان گرێی خواردبوو بە "پەیوەندیەکانی خوێنەوە"، یانی تا چەند دەچــیتەوە سەر ڕەگەزی ئەڵمانی ڕەســەن! لە پیادەکردنی ئەم ســیاسەتانەدا ملیۆنەهای "ڕەگەز ئەڵمانی" بە بێ هیچ گیروگرفتێك مافی هاووڵاتیبوونیان لە ئەڵمانیا پێبەخشرا. بەڵام ئەو کرێکارانەی تر کە بە رەگەز ئەڵمانی نەبوون وەك کرێکاریی "مٶقت" چاویان لێکرا و پاش تەواو بوونی مۆڵەتی کارکردنەکەیان ڕەوانەی وڵاتەکانی خۆیان کرانەوە. هەر تەنها لە ساڵی ١٩٧٣ دا بە هۆی ئەزمەی ئابووری نەوتەوە لە کۆی ١٤ ملیۆن کرێکار، ١١ ملیۆنیان لە ئەڵمانیا دەرکران.[٤]
لە ناو ئەم کەشـــە پڕ لە ڕاســیستیەی ئەوروپادا، هەمەجۆریی فەرهەنگی چەپ لە دایك بوو. چەپ و لە پاڵیــدا ڕێکخراوە ســیاسی و سەندیکا کرێکاریەکانی هەوڵی زۆریان دا بۆ ئەوەی هەمەجۆریی کولتوری ببێـــتە بنەمای پێکەوە ژیانێکی هارمۆنی و هەمووان چانسی هاوبەشیــان لە کار و ژیــاندا هەبێت. بەڵام دەرکەوت کە ئەم کارە نەك هەر قورســە بەڵکو پڕ کێشــەی گەورەشە. وەك ووتم خودی ئەو ڕوانگەیەی ڕێژەگەرایی کولتوری لەســەر بەرهەم هات، پێنــاسەکەی بۆ "ئەوی دی"، پێناسەیەکی خۆرئاواییــانە بوو لەســەرەوە بۆ خوارەوە، لەم پێناسەیەدا ئەوی جیاواز و کولتورەکەی ئەســیر و دابڕاوی نێــو مێژووەکەی خۆیەتی، فەرهەنگ و شوناسەکەی نەگۆڕە و هەر هەوڵێکی گۆڕانیش وەك هەژمونێکی سەرەوە بۆ خوارەوە تەماشا دەکرێت. لە ڕووی ئابووریەوە "ئەوی دی" بارێکی زیــادەیە و گەشەی تەکنۆلۆژی بە ئاســتێك گەیشتووە پێویستی پێی نیــیە، لە مەخیلەی گشــتیدا "ئەوی دی" نەك فەرهەنگەکەی بەڵکو ئیـتنیکەکەشی لە خوارەوەیە. بە ئیتنیك کردنی فەرهەنگ یەکێکە لەو کێشە گەورانەی کە هەمیشە چاوی لێ دەخەوێنرێت کاتێك جەدەلی هەمەجۆریی کولتوریی دێتە ئاراوە و ترسەکەش مۆتەکە شاراوەکەی ڕاسیزمە کە باس ناکرێت و لە هەمان کاتدا بەسەر سەری هەموانەوە دەخولێتەوە! لە پرۆسەکانی ئیندماجدا ئەم بە ئیتنیك کردنەی کولتورە ئەگەرچی شاراوەیە بەڵام هەستی پێدەکرێت، بۆ نموونە ڕەنگی پێست کە جیاوازییەکی فیسیۆلۆژی ئاساییە بەڵام دەبێتە دیوارێکی بایۆلۆژی و فەرهەنگی کە قورسە تێیپەڕێنرێت، ئەگەر تێشپەڕێنرێت بە توانەوە و گۆڕینی کەسایەتی خاوەنەکەی کۆتایی دێت!
ناچار بۆ نەفەوتانی فەرهەنگی "ئەوی دی" دەبێــت لە پرۆسەیەکی ئیندماجدا و بە پاڵپشــتی کۆمەڵێك مافی یاسایی هەوڵبــدات شوناسەکەی بپارێزێت لە فەوتان. ئەمە لە ڕووی پراکتیــکەوە یانی کردنەوەی هەزارەها مزگەوت و ناوەندەکانی قورئان خوێـندن بە پارەی وڵاتانێکی وەك سعودیــە، قەتەر و تورکیـــا، کردنەوەی سەدان ناوەندی کولتوری و ڕێکخراوەی وەهمی و تەنـــانەت هەوڵی ئیســـلامییەکان لە کەنەدا بۆ کردنەوەی دادگای شەریعە بە مەبەستی بردنەپێشەوەی ئیشوکاری کارنامەی شەخسی لەوانە هاوسەرگیریی و تەڵاق و مەسەلەکانی میرات!
لە ئەنجامی پیادەکردنی ئەم سیاسەتانەدا، کراشە کولتورییەکان دەستیان پێکرد، کراش لە نێوان شێوەژیانی لیبراڵانەی کۆمەڵگە ئەوروپییەکان کە لەسەر بناغەی لیبراڵییەت و عەلمانییەت دامەزراوە لەگەڵ ئەو زەوتەی کە فەرهەنگی کەمایەتییەکان بە تایبەتی فەرهەنگی ئیسلامی فەرزی دەکات بەسەر ئەندامەکانیدا. کێشەکانی حیجاب و نیقاب، هاوسەرگیریی ژێربەژێر و بەزۆر بەشودان، خەتەنەی ژنان، خواردنی گۆشـتی بەراز و نەخواردنی...هەموو ئەمانە پەرچەکرداریی زۆریان دروست کرد. ئیندیماج نەك هەر نەیتوانی تێکەڵبوونی فەرهەنگەکان و هێنانەدی چانسی هاوبەش و کۆمەڵگەی فرەڕەنگی دروست بکات، بەڵکو ڕەنگ و ئیمان و زمان و ئیتنیكی بەهێزتر کرد و کۆمەڵگە بەش بەش بوو بەسەر شوناسە جیاوازەکاندا و لە هەر تەنگەژەیەكی کۆمەڵایەتیدا ڕۆحیەتی "ســڕینەوە"ی ئەوی دی هاتە ئاراوە. نەك هەر نەتوانرا ڕاسیزم کەمبکرێتەوە بەڵکو خودی ئەم سیاسەتانە بۆوە هۆی خواردەمەنییەکی چەور بۆ بزووتنەوە راستەکان و زیاتر بەهێزی کردن. لەپاڵ ئەزمەکانی سەرمایەداری و کەمبوونەوەی یان فەوتانی مافە کۆمەڵایەتی و رەفاهیــیەکان، ووردە ووردە شوناسی خۆرئاواییەکانیشی بەرامبەر شوناسە بچکۆلەکان تەنگتر بووەوە!. سیاسەتەکانی چەپی خۆرئاوا لە بەرامبەر ئەم کێشە ئابووریانەدا بێ وەڵام مایەوە و هێزی کۆمەڵایەتی باڵی ڕاست و ڕاستی تووندڕەو زیادیان کرد. هەمەجۆری کولتوری چەپ بووە بنێشتەخۆشەی بزووتنەوە ڕاســتەکان و هۆکانی گرانی بازاڕ و کراشە کۆمەڵایەتیەکانیان لەسەر بەردی کۆچ و پەنابەریی و "هەمەجۆری فەرهەنگی" چەپ ساخ دەکردەوە!
ژیژەك لە جیاتی پیشاندانی ترس لە تێکەڵکردنی کولتورەکان و چوونەپاڵ خیتاب و چارەسەرکردنەکانی باڵی ڕاست بۆ مەسەلەی کۆچ و پەنابەریی، دەیتوانی ڕەخنەی خۆی لەو ڕوانگەیە چەپییە بگرێت و لە جێگەیدا چارەسەرێکی ئینسانی تری بهێنایە کە پشتی بە سیاسەتەکانی شوناس نەبەستێت.
هینتگتۆنیش هەمان ترسی هەبوو بەڵام لە فۆرمێکی تردا. ئەو لە تۆقیــنی خۆی لە "بیــانی"، چەندین بابەتی نووســیوە کە تێــیدا باسی زیادبوونی کوبیــیەکان دەکات لە شاری میــامی ئەمریکا و خەمی ئەوەی هەیە زمانی ئینگلیزی تیـــا "انقراض" بکات!
ئینســان تایــبەتمەندییەکی سەیری تێـــدایە کە لەگەڵی لەدایك نابێــت، بەڵکو کۆمەڵگە و فەرهەنگ دەیداتێ ئەویش ئەوەیە هەموو شتێك بیـــانی و نامۆ بێت وەریدەگرێت، تەنها ئینســانێکی بیانی و نامۆ نەبێت. ســیاسەتی شوناس بە کورتی یانی ئەمە.! زیگموند باومان، لە کتێــبەکەی "شوناس" دا نوکتەیەك باس دەکات دەڵێت: ساڵی ١٩٩٤ لە یەکێك لە جادەکانی بەرلیــــــن لافیـــتەیەکی گەورە هەڵواسرابوو، ڕووی دەمی نووسینی سەر لافیــتەکە بەرەو خەڵکی ئەڵمانیا بوو. لێی نووسرابوو: "مەسیحەکەت یەهودییە، ئۆتۆمۆبیلەکەت یابانیــیە، ئەو پیتزایەی دەیخۆیت ئیتـــاڵییە، دیمکراســیەکەت یۆنانـــییە، قاوەکەت بەڕازیلــییە، گەشتەکەت بۆ تورکیــایە، ژمارەکات عەرەبیــیە، پیتـــەکانت لاتیــنییە، ئەوە تەنها دراوســێکەتە بیـــانییە؟؟!!"
کردنەوەی سنوورەکان
وەك پرەنســیپێکی جەدەلی، سۆشــیالیستبون هەڵوێســتێکی کەونی و ئیتەرناسیونالیستییە، بەڵام هەموو بزووتنەوەیەکی سۆشــیالیستی هەڵسوڕان و خەباتی رۆژانەی خۆی لە ناو بزووتنەوەی کرێکاریی و لە ناو لۆکاڵی خۆیــدا دەباتە پێشەوە. بەڵام بۆ چەپی شوناسی ئەم تایبەتمەندییە جەدەلییە لە بەین دەچێت و لە جێگەیدا خەباتی شوناسی مانا پەیدا دەکات جا ئەم شوناسە ئیتنیکی، ئایینی، جێندەریی یان سێکسی بێت گرنگ نییە. سروشتی دیدگای شوناسی ئەوەیە کە "سەروو چین" و "سەروو "محل"ن، یانی کار دەکەن لەسەر دابەشبوونە ستوونییەکانی کۆمەڵگە نەك ئاسۆییەکان "خەباتی چینایەتی"! بۆ نموونە قورسە دەوڵەمەندێکی ڕەشپێست لەگەڵ مەسەلەکانی عەدالەتی کۆمەڵایەتیدا بێــــتەوە! ئەمە بۆ یەهودییەك و هۆمۆسێکسواڵێكیش دروستە ئەگەر سەر بە چینی سەرەوە بن! هەربۆیە وێنەیەکی سەرسوڕهێنەر نییە کاتێك ڕەشپێستێك یان هۆمۆسیکسواڵێك ببینیت سەر بە بزووتنەوەیەکی فاشیستی نوێ بێت، چونکە ئەگەر ئەم هۆشمەندییە شوناسییە سەروو چین بێت ئیتر چاوەڕوانییەکی وا ناکرێت کە هەمووان هەمان هۆشمەندی چینایەتییان هەبێت!.
بۆ نموونــــە چەپی ئەمریکا بۆ چارەسەری کێشەکانی ڕەشپێستەکان دەڵێت خراپبوونی بارودۆخی ئابووریتان دەگەڕێتەوە بۆ ڕەنگی پێســـتتان نەك ئینتیما بۆ چینێك! ئەمەش بۆخۆی هۆشمەندییەکی چینایەتی ساختە دروست دەکات. بەڵام ئەوەی کە چەپی شوناسیی ئەمریکی لێی غائیبە ئەو داڕمانە ئابوورییە کە لەگەڵ خۆیدا داڕمانی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییشی هێناوە. گەڕانەوەیەك بۆ دواوە خراپ نییە.
پاش کۆچە گەورەکانی دەهەی حەفتاکان و بوژانەوەی ئابووری ڕێژەیەکی زۆر لە ئەمریکییە ڕەشپێســتەکان ڕوویان کردە شارەکانی شیکاگۆ و دیترۆیت و نیویۆرك و لە پیشەسازیەکانی گۆشـت و ئاســن و ئۆتۆمبیلدا کاریان چنگ کەوت، بەڵام کاتێك ئەم پیشەسازیانە کەوتن، یان ئەمریکایان بەجێهێشــت و بەمەبەستی کرێ و کاری هەرزانتر ڕوویان کردە ئـــاسیا، زۆرێك لەو کرێکارە ڕەشپێســتانە کارەکانیـان لەدەست دا و ئەمەش کاری کردە سەر زیادبوونی پشێوییە کۆمەڵایەتییەکان، ڕێژەی تاوانەکان زیادیان کرد، بەکارهێنــانی مادە هۆشبەراکان بە تایبەتەی کۆکایین چووە سەر، شیرازەی خێزانی لەیەك ترازا و ئەمەش بووە هۆی ئەوەی هەژاریی ببێــتە میراتی ژیـانی ئەمریکییە ڕەشپێستەکان.[٥]. هەمان شت دەکرێت بۆ تەواوی چینی کرێکاریی ئەمریکی بشــێت، چینی کرێکاریی ئەمریکی زیاتر لە شوێــنە بچووکەکانن، سپی پێســت و هەمەجۆرییــان کولتوریــان لەچاو شارە گەورەکاندا کەمترە و زیاتریش ئیماندارن. ئەمانە کە چەپی شوناسی ساڵەها فێریان دەکەن بە ڕێزەوە سەیری کەمایەتییەکان بکەن، بە ڕێزەوە سەیری ژن و کۆچبەرێك بکەن، دەبیــنن کە ووردە ووردە کارەکانیــان لەدەست دەدەن، کرێکانیــان کەم دەبێــتەوە و دۆخی کۆمەڵایەتیــیان خراپتر دەبێــت و کەســێکیش نیــیە لە پێــناویاندا خەبات بکات. بۆیە لە هەڵبژاردنەکاندا ئاســان دەنگ دەدەن بە باڵی ڕاســت! سەرکەوتنی کەسێکی وەك ترامپ و ڕووهەڵكشـــانی سەرەوەی پۆپۆلیزمی ڕاســت لێرەدا مانا پەیدا دەکات. پۆپۆلیزمی ڕاســت بانگەشەی ئەوە دەداتە گوێی هاووڵاتیــانی کە ئێــوە پێشتر بەشێك بوون لە گەلێکی گەورە و ئێســتاش بەهۆی "بیــانیی" و "کۆچبەرەکانەوە" ژیـــانتان تێکچووە، پێیـــان دەڵێن: وڵاتەکەتان موڵکی ئێوە نییــە و خەڵکانێکی تر دەســتیان بەسەردا گرتووە و ئەمە هۆی ڕاســتەقینەی هەژاریی ئێوەیە! هەر بۆیە سەیر نیــیە کە بەشێکی زۆری دەنگدەرانی ترامپ لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٢ لە ڕەشپێســتەکان بوون. سەرەڕای ڕاسیستبوونی ترامپ بەڵام ئەو گفتی وەدەســتهێنانی کاری دابوو بۆ هەموو ئەمریکــیەکان.
نموونەیەکی تر کە چەپی ئەمریکی ساڵانێکە خەباتی بۆ دەکات کۆچکردووانی ئەمریکای لاتینی بوون بە تایبەتی ئەوانەی بە قاچاغ دێنە ناو ئەمریکا بۆ کارکردن. چەپی ئەمریکی ئینێرجیەکی زۆری بە خەرج دا بۆ ئەوەی کرێکارانی لاتینی کە بە ڕەش ئیش دەکەن و لە هیچ شوێنێكی فەرمیـــدا ناونووس نەکراوون، فرسەتی کار و خوێندنیان هەبێت و بەهرەمەند بن لە تەندروستی و لە هەمووشی گرنگتر نەنێردرێنەوە ئەو دیو سنوور. بەڵام زیادبوونی هێزی کار یانی زیادبوونی کێبڕکێ و ئەمەش یانی کەمبوونەوەی کرێ ئەمە ئەگەر بۆ سەرمایەدارەکان و خاوەن کارگەکان جێگەی دڵخۆشـــییە چونکە هێزی کارێکی هەرزانتری چنگ کەوتووە! بەڵام دەبێتە مایەی تووڕەیەیی و نەفرەتێکی گەورە لای چینی کرێکاریی ئەمریکی و متمانەی بە چەپێك نامێنێت لە جیاتی پرسی عەدالەت، هەژارتری بکات! لاتینیەك کە پێش پیاوە سپییەکە لە ناو ئەمریکادایە و خۆی بە ئەمریکی ڕەسەن دەزانێت، لە ئێســـتادا پارەی هەیە و پێگەی کۆمەڵایەتی لەسەرەوەیە، ناتوانێت بچێتە پشتی بانگەوازی چەپێـــکی شوناسی کە بانگەوازی کردنەوەی سنوورەکان دەکات بۆ لاتینیەکانی هاو خوێنی ئەگەرچی سەر بە هەمان ئیتنیکیش بن! بەڵکو دەچێتە پشتی بانگەوازی داخستنی سنورەکان کە ترامپ بانگەشەی بۆ دەکات! دیسان لێرەشدا لاتینیـــیە کۆنەکانی ئەمریکا لە بانگەشەی هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٢چوونەوە پشتی ترامپ!
پرسە شوناســیەکان لە کوردســتاندا!
ئەگەرچی ســیاسەتەکانی شوناسی چەپی پۆستمۆدێرنە بە گشــتی کۆمەکێـــکی باشی کردووە بە بەرەی ڕاســت و زیادکردنی ڕاســیزم بەڵام کێشەکانی شوناس و پەراوێزخســتنە ئیتنیکی و کولتوری و ڕەگەزییەکان لە زۆر شوێن ماوون و چەوسانەوەی دروســت کردووە و ناکرێــت چەپێکی شۆڕشگێڕی مارکســیستی وەڵامێکی نەبێت بۆ ئەو چەوسانەوانە!
ئەگەر باسەکە بە نموونەیەك کەمێك لۆکاڵی بکەیــنەوە! ئێــزیدییەکان لە کۆمەڵگەیەی کوردیــدا کە کۆمۆڵگەیەکی هێشـتا هۆمۆجینە بە هۆی جیــاوازی ئاییــنیانەوە دەچەوســێندرێنەوە و نموونەش زۆرە لە کاتی کارکردندا لە شارەکانی کوردستاندا ووتراوە "ئەوانە شەیتان پەرستن!"، بەو هۆیەوە زۆر جار پارەیان نەدراوەتێ و بەری ڕەنجەکەیان خوراوە! ئەم مافخواردنــە کە جۆرێکە لە چەوسانەوە ناکرێت تەنها بە چاوی تەقلیدی کێشمەکێشی چینایەتی سەرمایەدار و کرێکارەوە بخوێــندرێتەوە، کابرای ئێــزیدی بەهۆی ئەوەی ئایــینەکەی جیاوازە، ئینجا کرێکارە دەچەوســێنرێتەوە! باشــە ئەگەر نموونەکە فروانتر بکەینــەوە، بڵێــین هەمان کابرای کرێکاری ئێزیدی لەگەڵیشی هۆمۆیە! ئەبێــت چاوەڕوانی چ ووردوخاشبوونیك بکەین کە تووشی دەبێــت! چەپی سۆشــیالیستی کوردســـتان لە کوێی پرســیارە ئاڵۆزەکانی شوناسدایە؟
ڕێگەی سێهەم
شوناس یانی خۆم لە پەیوەندیما بە "ئەوی دی"، ئەگەر ئەم شوناسە خۆم دروستی بکەم دەبــێتە سەرچاوەیەك بۆ ئازادی بەڵام ئەگەر لەسەروو ئیرادەی خۆمانەوە بۆمان دروســت بکرێت واتە ئەگەر بمانخەنە پاڵ ئیتنیك و ڕەنگ و ڕەگەزەکانەوە، ئەوا راســیزمی لێ دەکەوێتەوە و دەگۆڕدرێت بۆ سەرچاوەیەك بۆ هێز و هەژموون بەسەر خۆمانەوە!
سیاسەتەکانی شوناس هیچ شتێك نییە بێجگە لە چەواشەیەکی ڕاستڕەوانەی لیبرالیستانە نەبــێت بە بەرگێکی چەپییەوە. تــا سەرمایەداری و کۆمەڵگەی چیــنایەتی و نا دادپەروەرییە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکان هەبــن ئەمانیش دەمێنن. ڕەنگە ئەم شوناسانە لە کۆمەڵگەی بێ چیــن دا ڕۆڵی ڕســکاندن ببیــنن تا پەراوێزخســتن و چەوسانەوە. ئەگەرچی مارکس کەمتر لەسەر فەرهەنگ قسەی کردووە ئەویش بەهۆی هۆمۆجینی کۆمەڵگەکانی خۆرئاوا لەو کاتەدا، بەڵام لە ناو بەرهەمە زۆرەکانیدا چەندی ئاماژەی گرنگ هەیە کە دەتوانن بنەمایەکی باش بن لەو مەیدانەدا. لە کتێبی "ئایدیۆلۆژی ئەڵمـــانیــدا"، مارکس و ئەنگلز کاتێك دێــنە سەر پێناسەی کۆمۆنیزم، لە یەکێك لە خاڵەکانیــدا دەڵێــن، کۆمۆنیزم ڕێگەخۆشکەرە بۆ "گەشەکردنی ئازادانەی تاکەکان" بە شێوەیەك کە هەر کەسێك ئازادە لە گەشەدان بە خۆی لە هەر بوارێکدا خۆی پێیخۆشە". بۆ بە ئەنجامگەیاندنی ئەمانە پێویستە لەسەر کۆمۆنیزم کە "دەوڵەت" تێکبشکێنێت، بۆ ئەوەی هەموو کەس بتوانێت ئازادانە "کەسایەتی خۆی بدۆزێتەوە" و لەوێشەوە بتوانێت "هەمەجۆر ڕەهەند" بێت یانی بتوانێت تواناییەکانی خۆی لە تەواوی بوارەکانی ژیاندا گەشە پێبدات.
ستیفانی ڕۆزا Stéphanie Roza، مارکسیست و مامۆستای فەلسەفەی سیاسی لە زانکۆی پاریس دەڵێت: " ئێمە هەموومان تایبەتین، هەموومان بەرهەمی کۆمەڵێك بڕیاری جۆراوجۆرین، لە ڕووی سیاسییەوە دەتوانین تەنها شەڕ لەسەر شتە هاوبەشەکان بکەین. ناکرێت و نابێت هەر کەسێك بێت و داوای دۆخێکی تایبەت بۆ خۆی بکات چونکە بەم کارە ژیانی کۆمەڵایەتی لە بەین دەچێت!" [٦]
٥-١٢-٢٠٢١
ئۆسلۆ
سود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:
[١]: http://www.unzensuriert.at/content/0013890-Syrien-Fl-chtlinge-VP-will-Christen-SP-alle-FP-gar-keine. Unzensuriert, “Syrien-Flüchtlinge: ÖVP will Christen, SPÖ alle, FPÖ gar keine,” (September 4, 2013), retrieved from.
[٢]:https://www.youtube.com/watch?v=G23LXvDZl5k
[٣]: http://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:212647/FULLTEXT01.pdf
[٤]: التعددیة الثقافیة، مقدمة قصیرى جدا،تألیف علي راتانسي
[٥]: https://www.aljazeera.net/midan/intellect/sociology/2018/10/11/%D9%85%D9%86-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84-%D9%84%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AB%D9%84%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D9%83%D9%8A%D9%81-%D8%B3%D8%A7%D9%87%D9%85
[٦]: https://www.mc-doualiya.com/articles/20200302-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D8%B1-%D8%B6%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%A7%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%88%D9%86%D9%8A%D9%91%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%87%D9%88%D8%B3-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%87%D9%88%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%83%D8%A3%D8%B3%D8%A7%D8%B3-%D9%84%D9%84%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D8%B1