تێبینی:
ئەم بەشە، بەو ناونیشانەی ژێر ئەم تێبینی‌یە، وەکو
بەشەکانی کە ئامادە نە بو. کە نۆرەی بڵاوکردنەوەی هات، دەسم کرد بە نوسینی. لەبەر
ئەوە نەمزانی چەنێ کورت یان درێژ ئەبێ. لە خەیاڵی خۆما دام نا بو، هەزار بۆ هەزار
و چەنسەد وشەیەک بێ. زۆر درێژ ترە. لەبەر ئەوە بەشەکانی ئەڵقەی ٢، لە ٣ بەش زیاتر
ئەبن.
بۆچی نەوشیروان مستەفا رازی بو بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری
کابینەی هەشت بکا؟ ٢- ١٠/ ب٣
بۆ رەواندنەوەی هەر خراپ حاڵی بونێک، بە پێویستی ئەزانم
سەرەتا ئاماژە بۆ ئەو راستی‌یە بەڵگەنەویستە بکەم کە، هەمو حیزبێکی سیاسی ئەبێ ئیش
بۆ ئەوە بکا رۆژێ لە رۆژان بە تەنیا بێ یان بە هاوپەیمانی‌یەکی هۆمۆجین، بچێتە سەر
کورسی‌ی دەسەڵات، بۆ ئەوەی بتوانێ بەرنامە سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی و کلتوری‌یەکانی
خۆی، لە رێگەی داوودەزگاکانی فەرمانڕەوایی‌یەوە جێبەجێ بکا و شۆڕیان کاتەوە بۆ ناو
زەین و ئاوەزی کۆمەڵ.
کەواتە کێشەی بەندە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان ئەوە نیە کە
نابێ بەشداری حوکمەت بکا، بەڵکو لەسەر ئەوەیە کە، کەی و لە چ حوکمەتێکا، باشە
بەشداری بکا.
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ توراسی نەوشیروان مستەفا بۆ
دەوڵەتداری، بەشی ئەوە بەڵگە لەبەر دەستان کە، ئاسان بتوانین بیسەلمێنین کە ئەو،
هەمیشە چاو و زهن و ئاوەزی لەسەر "حوکمڕانی‌ی باش: حوکمة) بوە.
من لێرەدا لە ناو ژمارەیەکی زۆر بەڵگەی نوسراو و بینراو
و بیستراوا، تەنیا ٢ نمونە ئەهێنمەوە:
نمونەی یەکەم، ساڵی ١٩٩١:
دوای چەن مانگێک لەوەی حیزبی بەعس ئیداراتی لە شارەکانی
سلێمانی، هەولێر و دهۆک کێشایەوە و کارگێڕی بەرەی کوردستانی حوکمڕانی‌ی شار و
شارۆچکەکانی کوردستانی گرتە دەست، کاک نەوشیروان پرۆژەیەکی پێشکەشی سەرکردایەتی
بەرە کرد. داوای کرد هەتا هەڵبژاردنێکی گشتی ئەکرێ و حوکمەتێکی لۆکاڵی‌ی بۆ هەرێمی
کوردستان دروست ئەکرێ، سەرکردایەتی بەرەی کوردستانی بڕیار دەر بکا (مەجلیسێکی
تەشریعی‌ی کاتی) و (مەجلیسێکی تەنفیزی‌ی کاتی) دروست بکا، لە خەڵکی شارەزا و خاوەن
ئەزمونی ئیداری.
دوای ئەوەی سەرکردایەتی بەرەی کوردستانی پرۆژەکەی رەت
ئەکاتەوە، ئەکەوێتە هەوڵدان بۆ دروستکردنی لۆبی، بە هیوای ئەوەی پرۆژەکەی قبوڵ
بکرێ.
بۆ سەلماندنی ئەم راستی‌یە ڤدیۆیەکی دەنگی و رەنگی لە
بەردەستایە کە، لە دوای کۆچی دوایی کاک نەوشیروان، کادرێکی بزوتنەوەی ئیسلامی، کە
خۆی ڤدیۆکەی تۆمار کردوە، لە تۆڕی کۆمەڵایەتی یوتوپا، بڵاوی کردەوە.
ڤدیۆکە هی ساڵی ١٩٩١ ە، هی نزیکەی ساڵێک بەر لە
هەڵبژاردنی خولی یەکەمی پارلەمانی کوردستانە. هی دانیشتنێکی نێوان کاک نەوشیروان و
مامۆستا مەلا عوسمان عەبدولعەزیز، رابەی ئەوکاتی بزوتنەوەی ئیسلامی‌یە. لەسەر
داوای کاک نەوشیروان، کۆبونەوەکە لە بارەگای بزوتنەوە کراوە.
بۆ ئەوەی تێ بگەین کە لەسەرەتای دەسەڵاتی بەرەی
کوردستانی‌یەوە، کاک نەوشیروان چەن زو هەستی بە خەتەرەکانی فەوزای دەسەڵاتی بەرە
کردوە و چۆن هەوڵی داوە جۆرێک لە سیستمی فەرمانڕەوایی رێکخراو ببەخشێ بە دەسەڵاتی
کوردی، لە خوارەوە زۆربەی قسەکانی را ئەگوێزم:
سەرەتا باسی شکستهێنانی هەوڵەکانی خۆی ئەکا لەگەڵ بەرەی
کوردستانیا. لە کۆتایی چاوپێکەوتنەکەشا داوای پشتیوانی لە مامۆستا مەلا عوسمان و
بزوتنەوەی ئیسلامی ئەکا، بەڵکو لەگەڵ حیزبەکانی تر هەوڵ بدەن دەسەڵاتی بەرەی
کوردستانی بگۆڕن بە دەسەڵاتێکی نیمچەشەرعی‌ی رێکخراو هەتا ئەو کاتەی هەڵبژاردنی
گشتی ئە کرێ و حوکمەتێ لەو هەڵبژاردنەوە لە دایک ئەبێ.
ئەو لە نێوان سەرەتا و کۆتایی قسەکانیا، بەم شێوەیە
بیروڕاکانی خۆی بۆ مامۆستا مەلا عوسمان دەر بڕیوە:
# سەبارەت بە رێکخستنی هێزی
چەکدار:
"... ئەبێ پێشمەرگە لە ناو
شارەکان دور خەینەوە. پۆلیس بەهێز بکەین بۆ ئەوەی بتوانین زەبت و رەبتی شارەکان
باش بکەین...
# سەبارەت بە دادگاکان:
"... ئەبێ دەسکاری
مەحکەمەکان بکەین بۆ ئەوەی بوێرن حوکمی ئیعدام بۆ قاتیل و موجریم و دز، دەر
بکەن...
# سەبارەت بە نەشارەزایی بەرەی
کوردستانی:
"... سەرکردایەتی بەرەی
کوردستانی ئەم ئیقتراحەی ڤیتۆ کرد. وتیان (بە بێ دروستکردنی مەجلیسی تەشریعی و
تەنفیزی، کارگێڕی بەرەی کوردستانی خۆی ئەو ئەرکانە را ئەپەڕێنێ)... بەڵام کارگێڕی
بەرە شارەزای وای تیا نیە. رەنگە تیانا بێ لە شاخ پیاوێکی ئازا بۆ بێ، بەڵام هیچ
لە ئیدارە نازانێ...
"... من بۆ خۆم لە بەردەمی
ئێوەدا ئیعتراف ئەکەم کە رەنگە لە زۆریان خوێنەوارتر بم... کەچی هێشتا خۆم بە
شایستەی ئەوە نازانم محافزی سلێمانی بم. چونکە... من ٢٤ ساڵە خەڵک را ئەهێنم لەسەر
پێچەوانەی دەوڵەت...
"... ئەبێ لە باتی من
کەسێکی تر بێتە پێشەوە و من لە پشتی‌یەوە بم، من پشتیوانی بکەم. چونکە ئەو لێ‌ی
ئەزانی، ئەو شارەزایە. بەڵام بە داخەوە سەرکردایەتی جەبهەی کوردستانی موافەقەتی نە
کرد..".
# سەبارەت بە دۆلار و ئابوری‌ی
کوردستان:
"ئەگەر موافەقەتی بکردایە
(مەبەستی بەرەی کوردستانی‌یە)، مەسەلەن یەکێ لەو شتانەی کە روبەڕومان ئە بێتەوە
مەسەلەی دۆلارە کە سەرچاوەیەکی زۆر گەورەیە بۆ ئیقتسادی عیراقی. یەعنی لە چەن
مانگی رابردوا نزیکەی 400 ملیۆن دۆلار لە کوردستانا لە رێگەی حولەفا و ئەوانی
ترەوە سەرف کراوە، کەچی حوکمەتی عیراقی هەر 400 ملیۆن دۆلارەکەی بە پارەی ساختە لێ
کڕیوینەتەوە...
"... ئێمە ئەمانەوێ ئەمە
تەنزیم بکەین. ئەمە بە تاقی تەنیا بە سلێمانی نا کرێ. چونکە دۆلارەکە لە دهۆک هەیە
لە هەولێر هەیە لە سلێمانی هەیە لە کەلار و کفری هەیە. ویستمان ئەم فەترەیە
مەرکەزیەتێکی وا لە کوردستان دروست بکەین، ئەو ئیجرائاتانەی ئەیکەین بەسەر هەمو
کوردستانا تطبیق ببێ. یەعنی هەر ئەوە نە بێ لە سلێمانی مەنعی کەین دۆلار بچێ بۆ
بەغا، بەڵکو ئەبێ لە هەولێریش مەنعی کەین و لە دهۆک‌یش مەنعی کەین بچێ بۆ بەغا...
"ئەم دۆلارانە لە بانکێکا
کۆ بکەینەوە و تەشجیعی دەوڵەمەنەکان‌یش بکەین بێن دیناری عیراقی‌یشی تیا دانێن بە
قازانج. هەر کەسێ ویستی بچێ بۆ ئێران بۆ تورکیا بۆ سوریا یا بۆ هەر جێگایەکی تر
خواردەمەنی بکڕێ، شتێ بکڕی، دۆلارەکەی بکەینە دەست و بڕوا شتەکانمان بۆ بکڕێ و کە
هاتەوە حسابی لەگەڵ بکەین بزانین بایی چەنی کڕیوە، ئایا ڕاست ئەکا یان راست ناکا و
دوایی بیخاتە بازاڕەوە...".
# سەبارەت بە دەوڵەتداری:
"ئەم شتانە، ئێمە ویستمان
هەنێکی وای لێ بکەین هەتتا ئەگەر بۆ مانگێک‌یش بێ، کورد خۆی بۆ خۆی بکا، دوای
مانگێ خوای ئەکرد سەدام پەلاماری ئەداین و لە ناوی ئەبردین.
چونکە ئێوە خۆتان ئەزانن زو، شێخ مەحمود حکومەتی
دروستکردوە و فەترەیەک دەوامی کردوە، لە تەئریخی کوردا بە شانازی‌یەوە باسی ئە
کرێ. قازی محەمەد جمهورییەتێکی پچکۆلانەی
دروست کردوە لە شارێکی پچوکی وەکو مهابادا، هەتا ئێستا هەمو کورد بە شانازی‌یەوە
باسی ئەکەن.
ئێ ئێمەیش ئەگەر بۆ هەفتەیەک‌یش بێ با بۆ دنیای ئیسپات
بکەین کە ئەگەر وازمان لێ بێنن خۆمان ئەتوانین حوکمڕانی‌ی خۆمان بکەین...".
# گەندەڵی‌ی مادی و ئەمنی‌ی
دەسەڵاتدارانی بەرەی کوردستانی:
"... وەڵڵاهی من بەعزە
جارێ خەریکە مەعنەویاتم ئە روخێ... هی وایان هەیە لە پاشای زەمانی کۆن باشتر ئەژی.
یەعنی بە خەویش شتی وای نە دیوە.
مەسەلەن، زەلامی وا هەیە رەنگە حاشا لە روی حازری،
زەمانی قەدیم وڵاخێک‌یشی نە بوبێ سواری بێ، کەچی ئێستا 20 ئۆتۆمبێل بە دوایەوە
فڕکوهوڕیانە و 6 - 7 خانوشی داگیر کردوە، 200 - 300 کەسی کۆ کردۆتەوە، سجنی هەیە و
بە ئارەزوی خۆی خەڵک ئە گرێ و خەڵک بەرەڵڵا ئەکا. هەرچی‌یەکی بیەوێ ئەی کا.
"راست نیە من 30 کەس لەگەڵ
خۆما بگێڕم و 100 سەیارە بە دوامەوە بێ و مۆڕە لە خەڵک بکەم و هەرچیم بە دڵ نە بو
بیگرم و سجنی بکەم و لە پەناوە بیکوژم...".
# سەبارەت بە دەوڵەتی قانون:
"ئەمە لە نیزاما نا بێ لە
قانونا نابێ. یەعنی تۆ ئەگەر دەوڵەتی قانون دروست بکەی، من ئەوپەڕێکی ئەچم
موراجەعەتیان ئەکەم، ئەڵێم بابە گیان من وەزعم لە خەتەرایە، 3- 2 کەسم بۆ دابنێن بۆ
حیمایە. وا نیە؟
"... ئێستە من هەر بۆ
میسال باسی بکەم:
حیزبێک لە سلێمانی بۆ ئەوەی ئیش بکا ئەبێ مقەڕێکی هەبێ،
وا نیە؟
مقەڕەکان هەموی بینای حکومین. دەوڵەت ئەبێ بینای خۆی وەر
گرێتەوە، چونکە هی خۆیەتی و لازمێتی... (ئەو کاتە) حیزب ناتوانێ خانو داگیر بکا.
ئەوسا مەجبور ئەبێ خانو بە کرێ بگرێ. کە خانوی بە پارە گرت ئەبێ ئابونە لە
ئەندامەکانی کۆ بکاتەوە لە بری ئەوەی (وەکو ئێستا) پارەیان باتێ..
ئەوساکە پۆلیس ئەبێت و (حیزب) ناتوانێ ئۆتۆمۆبێل و شۆفڵ
و شتی وا بدزێ و تەئمینی ژیانی ئەندامەکانی بکا، ئەبێ ئەندامەکانی بڕۆن کرێکاری
بکەن...
"ئەوەی پۆلیسی ئەکا بچێتە
ریزی پۆلیسەوە و ئەوەی عەسکەری ئەکا بچێتە ریزی پێشمەرگەوە و ما باقی، ئیتر هەقی
نیە بە چەکداری بسوڕێتەوە و تەعدا لە خەڵک بکا. کە ئەمە نەما ئەو حیزبە
ئەپوکێتەوە... لەبەر ئەوە پێ‌ی خۆش نیە حوکمڕانی لە کوردستانا هەبێ. پێ‌ی خۆشە
ئاژاوە هەبێ، فەوزا هەبێ.
جا ئەگەر خوانەخواستە وا بڕوا وەکو لوبنانمان لێ
یەت..."
"... زۆر تەئکید لەسەر
ئەوە بکەن کە هەڵبژاردن زۆر زۆر زەروی‌یە. چونکە خوا نەخواستە هەڵبژاردن نە کرێ،
ئەبێ بە حەرب...".
# سەبارەت بە یەکخستنی هێزی
چەکدار:
"... جا ئیتر من پێم باشە
ئێوە بە راستی زۆر زۆر تەئکید لەسەر ئەوە بکەن، کە حیزبەکان ئیجبار بکەن، پێشمەرگە
یەک بخەن، هێزی پێشمەرگە تەوحید بێ و بکرێ بە جەیشێ بۆ هەمو کورد، دیفاعی لە حدودی
کوردستان پێ بکرێ...".
تەماشاکەن!
ئەو کاتەی نەوشیروان مستەفا بیری لای سەرپاخستنی حوکمی رەشید
بو، دەسەڵاتدارانی بەرە و سەرانی پدک و ینک بە گوێ‌یان بکردایە، ئێستا وەزعی
کوردستان وا ئەبو؟
نمونەی دوەم، ساڵی ٢٠١٣:
مەسعود بەرزانی چەن ساڵێک بو، وەکو خەڵک ئەیان وت
"وەکو قارچکی بەهارە، لە بەهارانا سەری هەڵ ئەدا"، مژدەی ئەدا بە گوێ‌ی
خەڵکا، ئەم بەهارە یان ئەو بەهارە، مژدەی گەورە ئەدا بە گەل!
هەموان ئەیانزانی مەبەستی چیە!
بۆ بێدەنگ کردنی، کاک نەوشیروان بە بۆنەی نەورۆزی ٢٠١٣
وە، ئەم پەیامەی بە دەنگ و رەنگ بڵاو کردوە:
"... کوردستانی سەربەخۆ،
شتێ نیە بە قسە دابمەزرێ، بەڵکو تەلارێکە پێویستە پایەکانی لەسەر زەمین بچەسپێن.
کوردستانی سەربەخۆ، ئەبێ دامەزراوەیەکی سیاسی بێ کە
پێویستی بە سازانێکی نیشتمانی‌ی نوسراوە، لە شێوەی دەستور و کۆمەڵێک یاسادا، کە
کۆدەنگی‌ی نیشتمانیان لەسەر بێ، بە ئامانجی رێکخستنی پرۆسەی سیاسی و رێکخستنی
یاساکانی پێوەندی و ململانێ‌ی نێوان هێزە سیاسی‌یەکان، لە سایەی کۆمەڵێک
دامەزراوەی نیشتمانی‌دا، وەک: ئیدارەی نیشتمانی، سپای نیشتمانی، ئاسایشی نیشتمانی
و داداگای نیشتمانی کە، دامەزراوەی هەموان بن پێکەوە، نەک بە تەنها دامەزراوەی
دەسەڵات بن.
کوردستانی سەربەخۆ، لەگەڵ ئەوەی ئەبێ دامەزراوەیەکی
سیاسی بێ، ئەبێ دامەزراوەیەکی کۆمەڵایەتی و ئابوری‌یش بێ، پێویستی بە پتەوکردنی
ژێرخانی ئابوری‌یە، پێویستی بە دابینکردنی ئاشتی‌ی کۆمەڵایەتی‌یە لە نێوان کەرت و
توێژ و ناوچە جیاوازەکانا، بە جۆرێک هەمو تاکێکی هەرێمی کوردستان هەست بە لایەنی
کەمی دادی کۆمەڵایەتی و دادی ئابوری بکا؛ هەست بە بونی دەرفەتی گونجاو و یەکسان
بکا بۆ خۆپێگەیاندن و سودمەندبون لە بودجەی گشتی و سامانی سەرزەوی و ژێرزەوی‌ی
وڵاتەکەی.
کوردستانی سەربەخۆ، ئەبێ دامەزراوەیەکی مەدەنی و
رۆشنبیری بێ، کە پێویستی بە زمانی فەرمی و میدیای نیشتمانی و زانکۆی نیشتمانی‌یە؛
پێویستی بە ئازادکردنی کۆمەڵگای مەدەنی‌یە، بە جۆرێک تاک لە ئینتیمای خێڵەکی و
ناوچەیی بەرتەسک دەربازی ببێ و ببێتە خاوەنی ئینتیمایەکی ئاسۆیی بۆ گەل و
نیشتمان.... هتد".
ئێستا کاتی کردنی ئەم پرسیارەیە:
ئەگەر نەوشیروان مستەفا ئەم سیستمی حوکمڕانی و دەوڵەتە
رەشیدەی ویستوە، ئەی بۆچی دوای فەشەلی کابینە یەک لە دوای یەکەکانی هەرێم و شەڕی
ناوخۆ، وازی لە ینک نە هێنا و دواتر بەشداری کابینەکەی نێچیروان بەرزانی‌یشی کرد؟
وەڵامی ئەم پرسیارە لە ئەڵقەی داهاتوا ئە خوێنیتەوە.