ئەمەریکا بەشداری شەڕی قەندیل‌و پەکەکە دەکات؟
ئەنوەر حسێن (بازگر)
2020-07-14 2433
بەشی یەکەم
لەدروستبوونی ئەم حزبەوە لە 27ی نۆڤەمبەری 1978 لەلایەن ئۆجەلانەوەو دەستگیرکردنی بەشێک لەسەرکردایەتییەکەی لە 12ی سێپتەمبەری 1980 لەکاتی کودەتا سەربازییەکەدا تا بەیەکەم ساتی شەڕی چەکداری (ARGK) لە 15 ئابی 1984، شەڕ بەردەوام ڕووی لەهەڵکشان کرد، هیچ نییەت باشیەکی ئەنکەرە نەبینرا بۆ گفتوگۆ و تا لە 20 مارسی 1993، پەکەکە ئاگربەستی ڕاگەیاندو گفتوگۆی نهێنی بەمیانگیری مام جەلال دەستیپێکرد کە قۆناغێکی یەکجار گرنگ بوو، بەڵام کوشتنی تورکت ئۆزال لە 17ئەپرێڵی 1993 پرۆسەکەی پەکخست، کە دواتر دەرکەوت پرسەکە لەلای ئۆزاڵ – ئۆجەلان – مام جەلال پرسیکی جددی بوە، بەڵام میت مردنی ئۆزاڵی ڕاگەیاندو پرۆسەکەی لەبار بردو هەر ئەوکات تانسۆ چیللەر سەرەک وەزیران وتی "یان کۆتایی بەپەکەکە دێنم، یان کۆتایی بەپەکەکە دێنم"، واتا هیچ ئەڵتەرناتیڤێکی نەهێشتەوە دواتریش لە مایۆ – ئایاری 1993 هاتنی سلێمان دەمیڕاڵ پرۆسەکەی بە یەکجاری پەکخست.
لەو ماوەیەدا (کەنعان ئیڤرین، ئەرداڵ ﺋﯿﻨﯿﻨﯚ، مەسعود یەڵماز، بوڵند ئەجەوید، دەنیز بایکاڵ، نەجمەدین ئەربەکان، سلێمان دەمیڕاڵ) هەرچی پێیانکرا کردیان دژی پەکەکە، بەڵام تەنها یەکجار پرسی ئاشتی خۆی دەرخست بێ ئاکام مایەوە.
تازەترین وتاری جەمیل بایک لە تەمموزی 2019 لە ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمەریکی بەناوی "عەبدوڵڵا ئۆجەلان بۆ ئێمە نوێنەری دانوستانە"، پەیامی ناردوە بۆ تورکیا کە دانوستان دەستپێبکەنەوە و پەکەکەش ئامادەیە، بەڵام دەڵێن "ئۆجەلان نوێنەری ئێمەیە و پێویستە لە ئیمڕاڵیەوە بگوازرێتەوە بۆ ماڵێکی ئەمنی".
هەرچەندە نامەکەی بایک پڕە لە پارادۆکس و خۆیشی هیچ گەشبین نییە بە وەڵامێکی پۆزەتیڤی ئەنکەرە و ئەردوگان، بۆیە هەم داوای ئاشتی و هەم بێ ئومێدی لە خواستی ئاشتی دەردەبڕێت.
ئەم نامەیە لەسەروبەندی پیلانێکدا بڵاو دەبێتەوە، کە تورکیا لە هەوڵی ڕازیکردنی ئەمەریکادایە بۆ هاوکاریکردنی ئۆپراسیۆنی گەورە و یەکجاری بۆ دەرپەڕاندنی پەکەکە لە قەندیل.
ئەنکەرە، تەواو خۆی ساز و ئامادە کردوە بۆ هێرشی یەکجاری و کۆتایی بۆ دووبارە کردنەوەی ئەو ڕووداوانەی کە (تۆپاک ئامارۆ) لە 1995 لە پیرۆ بەسەریدا هات و پاشەکشەی گەورەیکرد.
کۆتایهاتنی (بزوتنەوە بەورەکانی تامیل) لە سریلانکا لە ساڵی 2009 و کوشتنی (فیلۆبیلای برابهاکاران)ی سەرکردەیان، وەکو چۆن لە ساڵی 2001دا کۆمۆنیستە ماوییەکانی نیپاڵ زەربەی گەورەیاندا لەو بزوتنەوەیە ماوئیستە.
بێگومان تێکشکاندنی ئەم سێ بزوتنەوە چەپ و مائویستە چەکدارییە بە پاڵپشتی ئەمەریکا بوە، بۆیە ئێستا ئەنکەرەش چاوی لەسەر ئەوەیە واشنتۆن چرای سەوزی ڕازیبوون هەڵکات.
ماوەی زیاتر لە ساڵێکە تورکیا بەردەوام بۆردومانی قەندیل دەکات لە ڕێگای فرۆکەی بێ فرۆکەوان و هێزی کۆماندۆسی خۆیشی هێناوەتە ناوچەکانی باشوری کوردستانی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموکراتی کوردستان لە کانی ماسی، شیلادزێ، خوا کورک و باتوفە.
ئەنکەرە جیا لەوە باس لە دروستکردنی خەتێکی ئەمنی دەکات لەو ناوچانە و زۆر ئومێدی لەسەر ئەوە هەڵچنیوە قەندیل لە چنگ پەکەکە دەربێنێت.
شەهیدکردنی زەکی شەنگاڵی ئەندامی کۆنسەی سەرۆکایەتی پەکەکە لە ئۆپۆراسیۆنێکی فرۆکەی بێ فرۆکەوان لە شەنگاڵ لە (15 ئابی 2018)، شەهیدکردنی دیار غەریب ئەندامی کۆنسەی سەرۆکایەتی کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) لە قەندیل لە (5/7/2019) و هەوڵی پێشتووتری دەزگای میت لە (2017) بۆ تیرۆرکردنی موراد قەرەیلان بەرپرسی ناوەندی بڕیارگەی هێزەکانی پاراستنی گەل (HPG) و سوتاندنی (5) پێنج ملیۆن دۆلاری پەکەکە لەلایەن فرۆکەکانی تورکیاوە لەناو ماشینێکی مەدەنیدا و ڕاکردنی چەند بەرپرسێکی پژاک بۆ ناو پارتی دیموکراتی کوردستان و تەرخانکردنی (12) دوانزە ملیۆن دۆلار بە ئامانجی گرتنی سێ سەرکردەی پەکەکە (موراد قەرەیڵان، دوران کاڵکان، جەمیل بایک) لە (6 تشرینی دووهەمی 2018) لەلایەن ئەمەریکاوە.
هەموو ئەوانە ئاماژەن کە تورکیا، بە چڕی سەرقاڵی لێدانی سەرکردەکانی پەکەکەیە، هەرئەوەی کە دوو دەیەی ڕابردوو ئیسرائیل، دژی حەماس و جیهاد و حزبوڵڵا دەیکرد.
بەپێی زانیاری حکومەتی تورکیا داوای لە پارتی کردوە کە بە ڕەسمی شەڕ لەگەڵ پەکەکە ڕابگەیەنێت و لێدوانەکانی ئەم دواییەی بەرپرسانی کەجەکە و سەفین دزەیی بە ناوی حکومەتی هەرێمەوە و بێ دەنگی حکومەتی عێراق ئاماژەن بۆ شەڕێکی چاوەڕوان نەکراو ئەوەش کە شەڕەکە پێشدەخات ئاڵۆزی و قەیرانەکانی نێوان واشنتۆن و تارانە، ئەنکەرە چاوی لەو دۆسیەیە، کە واشنتۆن ناچار بکات بەشداری بکات لە ڕووخانی قەڵای پەکەکە (قەندیل) دوریش نییە لە کاتی جەنگدا لە بەرامبەر ئەم داوایەدا بێتە جەمسەری ئەمەریکاوە.
چونکە تورکیا ئامادەیە هەموو هاوپەیمانی و باجێک بدات بۆ لە کۆڵبوونەوەی پەکەکە بە مەرجی قەندیل، چونکە وەکو محەمەد نورەدین دەڵێت "شەڕی پەکەکە ساڵانە دەیان ملیار دۆلار لەسەر تورکیا دەکەوێت".
لەلایەکی ترەوە باس لەوە دەکرێت، ئەنکەرە دانوستانی نهێنی لەگەڵ ئێران دەستپێکردوە سەبارەت بە هەماهەنگی و ئۆپۆراسیۆنی هاوبەشی نێوانیان دژی پەکەکە، بەو مەرجەی لە هەڵگیرساندنی جەنگی ئێران – ئەمەریکا تورکیا بەشدار نابێت، واتا تورکیا دەیەوێت گەر شەڕ بوو پشتیوانی ئەمەریکا بکات و گەر شەڕیش نەبوو ئێرانی ڕازیکردوە هەر بۆیە پەکەکە (800) گەریلای هێزەکانی هێناوەتە سنورەکانی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە چیاکانی ئاسۆس و هێزەکانی (هەرەکە – HRK) و پژاک و کۆداری لە ناوچە سنورییەکانی هەورامان تا دەگاتە کێلە شین و خوا کورک بڵاوە پێکردوە و سەرکردایەتی پژاکیشی لە قەندیلەوە گواستۆتەوە بۆ ناوچەی زەلان لە شارباژێر.
سەرەڕای ئەوانە باس لە خۆ پڕچەکردنی پەکەکە دەکرێت، بە پێی بۆچوونی چەند شارەزایەکی ئەڵمانی و خۆرئاوایی پەکەکە دەستی گەیشتوە بە چەک و تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو لە بابەتی فرۆکەی بێ فرۆکەوان و دژە تانکی فرۆکە.
سەرچاوە هەواڵگرییەکان باس لەوەشدەکەن کە پاش ئەوەی حەشدی شەعبی لەژێر فشاری ئەمەریکا بڕیاریداوە خۆی هەڵدەوەشێنێتەوە و گشت چەک و کەلوپەلە سەربازییەکانی دەفرۆشێت لە چەکی قورس و سوک.
بە پێی چەند سەرچاوەیەک لە ماوەی چەند مانگی ڕابردودا پەکەکە بە نرخی (400,000) دۆلار چەکی قورس و نیو قورسی لە حەشدی شەعبی کڕیوە.
جیا لەوەی گرژی و ئاڵۆزییەکانی نێوان تورکیا و لیبیا و دەخالەتی تورکیا لەو وڵاتە پشتیوانی لە حکومەتی نیشتمانی - سەراج لە بەرامبەر سوپای نیشتمانی خەلیفە حەفتەر یان ململانێی نێوان بلۆکی تورکی و قەتەری لەگەڵ سعودیە و ئیمارات وایکردوە ئەو وڵاتانە سەرنج بدەنە سەر پەکەکە و باس لەوە دەکرێت بەمنزیکانە پەکەکە لەگەڵ ئەو لایەنانە دادەنیشێت.
پەکەکە کە قەندیلی کردوە بە بنکەی سەرەکی خۆی و تەحەکوم بە پێگە و جێ نفوز و جوڵەی هێزەکانی دەکات، گرنگی تایبەتی هەیە و ئەو (25) حزب و ڕێکخراوە سیاسی و سەربازییانەی کە سەر بە پەکەکەن لە هەر چوار پارچەی کوردستان و ئەوروپا، لە قەندیلەوە بەڕێوە دەبرێن (باکور (HDP) – ڕۆژئاوا (PYD) و تەڤدەم، سوپای سوریای دیموکرات (هەسەدە) – کانتۆنەکان) باشور (تەڤگەر) لە ڕۆژهەڵات (HRK) – پژاک و کۆدار، PKK و KGK، برۆکسل...).
بەشی دووهەم:
ئەنکەرە دەزانێت قەندیل پێگەی سەرەکی ئەم حزبەیە و هەموو هێزە سیاسی و مەدەنی و سەربازییەکانی لێرەوە ئاڕاستە دەکات، ئەوەش دەزانێت کە رابەرانی ئەم حزبە لەناو چیا سەختەکاندان (جەمیل بایک، موراد قەرەیلان، دۆران کالکان، مستەفا قەرەسوو، باهۆز ئەرداڵ، بەسێ هۆزات...) کە ڕەمزی حەرەکەتەکەن و زۆر گرنگن بە لای تورکیا و دەزگای میتەوە، بۆیە ساڵی (2017) دەزگای میت هەوڵی ڕفاندن یان تیرۆرکردنی جەمیل بایک دەدەن لە سلێمانی، بەڵام پێش ئەنجامدانی کارەکەیان، پەکەکە دوو ئەفسەری دەزگای میت لە شارۆچکەی دوکان دەستگیر دەکەن و دەیانبەنە قەندیل و تا ئێستاش دەستگیر کراون، بەپێی هەندێک سەرچاوەی ئەمنی، یەکێک لەو دەستگیرکراوانە، ئەو دوو ئەفسەرەی دەزگای میتن (ئەوەی لە وێنەیەکدا لە ساڵی 1999 بڵاوکرایەوە، کە دوو ئەفسەر بوون بە دەم و چاوی داپۆشراو لەناو فرۆکەیەکدا، ئۆجەلان لە کینیا دەفڕێنن بۆ تورکیا)، واتا ئەو کەسەی لای ڕاستی وێنەکە، یەکێک لەو ئەفسەرانەیە کە لەلایەن پەکەکەوە دەستگیرکراوە، بۆیە تورکیاش ئەو دوو ئەفسەری زۆر بەلاوە گرنگبوو، تا ئەوەی فرۆکەخانەی سلێمانی و نوێنەرایەتی یەکێتی داخست و بڕیاری کردنەوەی کۆنسوڵگەری تورکیاشی لە سلێمانی هەڵوەشاندەوە.
ئەنکەرە سەرەڕای ئەو فاکتەرانەی کە گرنگی قەندیل دەردەخەن، ڕەنگە وابیر بکاتەوە هێشتا ئەو دوو ئەفسەرە لەناو یەکێک لە بارەگاکانی پەکەکەن و ئازادیان بکات.
تورکیا لە 1983 یەکەمین ئۆپراسیۆنی بۆ سەر پەکەکە ئەنجامدا لە 1984 – 1986 دوو ئۆپراسیۆنی تری کردە سەر قەندیل بەڵام سەرکەوتوو نەبوو، لە 1991 ئۆپراسیۆنی چوارەمی (گۆچان)ی ئەنجامدا، لە 1992 – 1993 کە پرسی ئاشتی نێوان (ئۆزاڵ – ئۆجەلان) لە ئارادا بوو، هەر ئەو ساڵە لەلایەن شەمدین ساکیک ئەندامی کۆنسەی سەرۆکایەتی و ئەندامی پایە بەرزی (ARG) (15) سەربازی تورک کوژران و پرۆسەکە تێکچوو هەر ئەو ساڵە تورکیا ئۆپراسیۆنی پێنجەمی ئەنجامدا.
دوای ئەوەش لە ساڵانی 1993 – 1994 – 1995 بە هاوکاری پارتی دیموکراتی کوردستان و 30 هەزار سەربازی تورک ئۆپراسیۆنی شەشەم و حەوتەم و هەشتەمی ئەنجامدا و لە حەفتانین و ناوچەکانی باکور و باشور شکستی خوارد.
ئۆپراسیۆنی تورکیا بۆ سەر قەندیل بەردەوام بوو تەنها لە ساڵی 1999 (24) ئۆپراسیۆنی ئەنجامدا، بەمەش ژمارەی ئۆپراسیۆنەکانی (1983 – 1999) گەیشتە (32) ئۆپراسیۆن بە خەرجی زیاتر لە (70) ملیار دۆلار.
ئەنکەرە بەردەوام خەون بەوەوە دەبینێت قەندیل لە چنگی پەکەکە دەربهێنێت وەکو ئەوەی پڵنگەکانی تامیل هەرێمی جافنایان لەدەستدا، چونکە ئەنکەرە پێیوایە گەر قەندیل لە چنگیان دەربێنێت، پەکەکە کۆتایی دێت، کە بۆچوونەکەشی نزیکە لە ڕاستییەوە، وەکو وتمان قەندیل تەحەکوم بە هەر چوار پارچەی کوردستان (بۆ هێزەکانی خۆی و دەخالەتکردن) دەکات، بەڵام تورکیا لە بیرکردنەوەیەکی تری هاوشێوەی بە هەڵەدا چووە، کاتێ ئۆجەلانی لە کینیا ڕفاند پێبوابوو بە گرتنی ئۆجەلان پەکەکە کۆتایی دێت، بەڵام پێچەوانەکەی ڕاست دەرچوو، بۆیە ئۆپراسیۆنەکانی ئەنکەرە بۆ سەر قەندیل لە ساڵانی (2000 – 2007 – 2008 – 2015 – 2017 – 2018 – 2019) تادێت بەردەوام دەبێت.
بەپێی ئامارەکان تورکیا (2016 – 2019) (398) هێرشی سەربازی ئەنجامداوە و (425) هێرشی تۆپخانەی ئەنجامداوە، کە نزیکەی (30) کەسی سڤیل لە باشور شەهید بوە.
لەپاڵ ئەوانەدا سەرچاوە ئەمنییەکان باس لەوە دەکەن، هێرش و پەلاماردانی ئەمجارەی تورکیا زۆر گەرم و گوڕە و گوایە لە سەردانی ئەمجارەی سەرکردەکانی پارتی بۆ تورکیا داوایان لێکراوە بە ڕەسمی شەڕی پەکەکە ڕابگەیەنن لە نێوان پارتی و پەکەکە، بەڵام هێشتا پارتی بڕیاری وەهای نەداوە، بەڵام لێدوانەکانی هەردوولا و میدیاکانی هەردوولا ماوەی چەند ساڵە شەڕێکی سارد بەڕێوە دەبەن، هەرچەندە مەسعود بارزانی نیگەرانە لەوەها شەڕێک بەپێی سەرچاوە ئەمنییەکان، هەردوولا چ پارتی و چ پەکەکە خۆیان لە شەڕی یەکتری لادەدەن، چ پارتی بە هۆی هۆکارە ئابورییەکان و هەناردەی نەوت و بەرژەوەندییە ئابورییەکانی لەگەڵ تورکیا، نایەوێت لەگەڵ پەکەکە توشی کێشە بێت و چ پەکەکەش، نایەوێت بەرەیەکی تری شەڕ لە خۆی بکاتەوە و قەیرانەکانی نێوان خۆیی و پارتی لە ڕۆژئاوا هێندەی تر قوڵ بکاتەوە.
بەپێی هەندێک سەرچاوە لە دەورانی دووهەمی سەرۆکۆماری ئەحمەد نەژاد لە ساڵی (2011) لە دیدارێکدا لەگەڵ بارزانی لە ئێران، نەژاد داوا لە بارزانی دەکات ڕێگا بدات چەک و کەلوپەلی سەربازی لە ڕێگای کوردستانەوە بگاتە سوریا، بەڵام ڕەتیدەکاتەوە و دواتریش ڕێگایدا ئەمەریکا چەک و کەولوپەلی سەربازی بنێرێتە ڕۆژئاوا، ئەگەرچی کێشە و گرفتی زۆریشی لەگەڵ پەکەکە هەبوە و هەیە، بەڵام نزیکی هێزەکانی پەکەکە لە سنوری پ.د.ک وایکردوە هەماهەنگی لەگەڵ سوپای تورکیا بکات، بۆ هەر ئەگەرێک کە پەکەکە ئەنجامیبدات.
ئەگەرچی بە تایبەتی باس لەوە دەکرێت کە (144) گروپی کۆنتراگەریلای لە ناوچەکانی بادینان و گوندەکانی ژێر دەسەڵاتی پەکەکە بڵاو کردۆتەوە بە مەبەستی کۆکردنەوەی زانیاری، خودی پەکەکەش باس لەوە دەکات کە تیرۆرکردنی دیار غەریب لە 5ی تەمموزی 2019 لە کورتەکی قەندیل هەر لەلایەن ئەو گروپە کۆنتراگەریلایانەوە بەڕێوەچوە.
سەرچاوە ئەمنییەکان ئەوە دەڵێن کە (27) بنکەی سەربازی و هەواڵگری و میت لە سنورەکانی بادینان هەن لە ناوچەکانی (بامەڕنێ، شیلادزێ، باتوفان، کانی ماسی، کیبریبی، سینکی، زەیری، کوبکی، قومری، کوخی سپی، سەری زیری، دۆڵی زاخۆ، ئامێدی...).
سەرچاوە ئەمنییەکان دەڵێن "ئەنکەرە خەریکە تۆڕێکی جاڵجالۆکەیی لە بنکە و بارەگا لە ناوچەکانی بادینان دژی پەکەکە دروست دەکات، بە تەکنەلۆژیایی پێشکەوتوو بە هەماهەنگی لەگەڵ فرۆکەی بێ فرۆکەوان و هێزی کۆنتراگەریلا، کە لە (خاپور)ەوە درێژ دەبێتەوە تا سۆران و بنکە هەواڵگرییەکانی (سیدەکان) (دیانا و چۆمان) بۆ چاودێری ناوچەکانی قەندیل لە (خنێزە، خواکورک و کێڵە شین)ە"، بەڵام پاڵپشتی ئێران بۆ پەکەکە لە سنورەکانی تەنها پەیوەندی بە هەماهەنگی درێژی نێوان ئێران و پەکەکە نییە بە تەنها بگرە پەیوەندی بە دژایەتی ئێرانیشەوە نییە بۆ پارتی، کە دوای ڕیفراندۆم پەیوەندیەکانیان باش چۆتە پێش، بەڵکو پەیوەندی بە ترسی ئێران لە نزیکبوونەوەی ئیسرائیل و موساد هەیە لە سنورەکانی و بە تایبەتی لەو جێگایانەی کە تورکیا بە نیازە کۆنتڕۆڵی بکات، ئەگەرچی پەیوەندییەکانی تاران و ئەنکەرە، بەشێکی کە هاوئاوازن لەسەر دژایەتی کورد ڕێککەوتون، بەڵام نە ئێران پشت لە پەکەکە و یەکێتی دەکات، نە تورکیاش پشت لە پارتی دەکات بە واتایەکی تر ستراتیژی هەردووکیان دژایەتی (پارتی و یەکێتی و پەکەکە)یە، بەڵام تاکتیکیان پشتیوانی ئەو سێ هێزەیە وەکو کارتی فشار، هەر بۆیە ئێران ڕێگایداوە هێزەکانی پژاک و هەرەکە لە هەورامانەوە تا کێلەشین لە سنورەکان بە ئازادانە هاتووچۆ بکەن و تورکیاش جاروبار دنەی کۆمەڵە و دیموکرات دەدات بۆ نیگەرانیکردنی ئێران، کە دیارە هەم یەکێتی چاوپۆشی لە جوڵەی پژاک دەکات، هەم پارتی هاوکاری جموجۆڵەکانی کۆمەڵە و دیموکرات دەکات و ئەمەش ئەو تاکتیکەیە کە دژی یەک دەیکەن و ئەمەریکا لە پشت هەموو ئەو جوڵە تاکتیکانەیە و ئاگادارە.
ئەم پرسی تاکتیکە جۆرێکی تریشی بە خۆوە گرتوە، هەرچی تورکیایە پشتیوانی لە داعش دەکات بۆ فشار لەسەر شەنگال و نفوزی پەکەکە و نیگەرانکردنی عێراق، بەڵام عێراق دۆستی ئێرانیش (یان عێراقی قوڵایی ستراتیژی سیاسی و عەسکەری تاران) یارمەتی پەکەکە دەدات لەو ناوچانە بۆ بەرگرتن لە سیناریۆکانی ئەنکەرە و داعش.
هەرچەندە سەرچاوە ئەمنییەکان باس لەوە دەکەن لە ژێر فشاری ئۆپراسیۆن و بۆردومانەکانی سوپای تورکیا، پەکەکە بەشێکی زۆری گەریلاکانی بڵاو کردۆتەوە بۆ چیا سەختەکانی (ئاسۆس) لە سنوری شارباژێری سلێمانی کە نزیکەی (800) گەریلا دەبن و (600) گەریلای ناردۆتە کەمپی مەخمور و شەنگاڵ و هەندێک سەرچاوە باس لە ڕێککەوتنی نێوان پەکەکە و عێراق دەکەن و بەشێکی تریشی نارۆدتە ناو ڕۆژئاوا کە نزیکەی (2000) گەریلا و بەردەوامیش (2000) گەریلای لە ناوچەکانی باکوری کوردستان خەریکی گەشت و ئۆپراسیۆنن، ئەوەش بۆ کەمکردنەوەی زیانەکانی گەریلایە لە هێرشەکاندا، بەپێی ئەو سەرچاوانە بەرپرسانی تورکیا لە دوایین کۆبوونەوەیاندا ئەوەیان ڕاگەیاندوە "کە قوربانییەکانی پەکەکە لەچاو هێرشەکانی ئێمەدا زۆر کەمن".
ئەنکەرە، ئێستاش لە دروستکردنی ناوچەیی ئەمنی مەبەستییەتی دیوارێکی بەرز یان تەلی دڕکاوی بە کامێرای چاودێری دروستبکات بۆ ڕێگرتن لە پەڕینەوەی گەریلاکانی پەکەکە لە ناوچەکانی بادینان بۆ ژێر دەسەڵاتی پارتی و سنورەکانی باکور و ڕۆژئاوای کوردستان.
سەرچاوە ئەمنییەکان باس لەوە دەکەن، ئەنکەرە دەیەوێت لە ڕێگەی بنکە سەربازییەکانەوە لە باتوفان، بامەڕنێ، ئامێدی کۆنتڕۆڵی جموجموڵ و پەڕینەوەی گەریلا بکات بۆ ناوچەکانی حەفتانین و مەتینا لە باکور، کە پەکەکە زۆربەی ئۆپراسیۆنەکانی لەو ڕێگایەوە ئەنجامدەدات.
بەهەمانشێوە مەبەستی لە بنکە سەربازییەکانی (دێرەلووک و شیلادزێ) بۆ کۆنتڕۆڵی ناوچەکانی زاب و زاگرۆس و ڕێگاکانی نێوان زاب و هەکارییە.
بنکەکانی زاب کە (49) بنکەیە بۆ چاودێری ناوچەکانی (ئیلیاجیی، کوی، شیکیر، سیفری، تەپە، کە کەتیبەی موشەکی و تۆپخانەکانی پیلیجایی پێوە بەستراوەتەوە).
بەشی سێیەم:
لە هەرێمی کوردستان هەردوولا لە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە پێگە و نفوزی پەکەکە لە ناوچە سنورییەکان نیگەرانن، کە ناوچەی هەورامانی نێوان باشور و ڕۆژهەڵات لە سنوری پاوە هێزەکانی (HRK) بڵاو بوونەتەوە و لە پارێزگای هەڵەبجە تا دەگاتە مشیاو و باشماخ لە پێنجوێن و لە سنوری مەریوان درێژ دەبێتەوە بۆ ناوچەکانی بەرزنجە و ناوچەکانی چۆمان و تیمار و موسەک و بارێ لە سنوری مەرزەکانی شارۆچکەی بانە کە سنوری پارێزگای سلێمانییە، بەپێی هەندێک ئامار زۆرترین پێگە و نفوزی جوگرافیای پەکەکە لە باشور لە شاری دهۆکی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموکراتی کوردستاندایە، کە لە ئامێدی (250) گوندیان لەژێر دەستە، کە هاوکات زۆرترین بنکە و بارەگای سوپای تورکیا و میت لەو شارۆچکەیەن، چونکە (70%) جوگرافیاکەی لەژێر دەسەڵاتی پەکەکەدایە، ڕەنگە پارتی و یەکێتی ناهەقیان نەبێت گەر نیگەران بن لەو، بە تایبەتی کە هەردوولا دەزانن، یەکێک لە گرفتەکانی نێوان حکومەتی هەرێم (یەکێتی و پارتی) لەگەڵ ئەنکەرە کەیسی پەکەکەیە، کە دەخالەت دەکات لە کاروباری سیاسی و ئیداری هەرێم و خۆیشی بە بەدیلی هەردوکیان و بگرە وەکو ئەڵتەرناتیڤی کۆمەڵە و دیموکراتیش لە ڕۆژهەڵات خۆی نمایش دەکات.
لەگەڵ ئەوەشدا تا ئێستا ڕێگریان نەکردوە لە کار و چالاکییەکانی چ سیاسی و تەشکیلاتی چ میدیایی، بۆ نمونە گەورەترین پڕۆژەی میدیایی لە شاری سلێمانی بەڕێوە دەبات بەبێ گوێدانە ئەوەی، هەرێم بەرپرسیارێتی لەسەر شانە و دەبێت رعایەتی تاران و ئەنکەرە بکات لە ئاستی سیاسی و دبلۆماسی وەکو دوو دەوڵەتی زلهێزی ناوچەیی و سنوری.
ئایا پەکەکە ناکرێت بەشێک لە گوندەکانی ناوچەی زەرد چۆڵبکات؟ ئایا ناکرێت هێزەکانی لە سنوری پشتێنەی ناوچەی سەوز پاشەکشە پێبکات؟ ئایا ناکرێت ئەوەندەی پەکەکە رعایەتی ئێران دەکات، ئەو هەلەش بدات بە هەرێم و رعایەتی تورکیا بکەن؟ ئایا ناکرێت هەر ئەوەندەی کۆمەڵە و دیموکرات رعایەتی بارودۆخی هەرێم دەکەن، پەکەکەش هەمان رعایەتی بکات؟
سەرەڕای ئەوەی لەناو پەکەکە دوو باڵی جیا ئەو حەرەکەتە ئاڕاستە دەکەن، تێڕوانینی جیاوازیان بۆ کۆی گشتی سیاسەتی حزبەکە هەیە (باڵی ڕادیکاڵ و مارکسیستی کە دوران کاڵکان و قەرەسوو نوێنەرایەتی دەکەن و باڵی ناسیۆنالیست و نەتەوەیی کە جەمیل بایک و موراد قەرەیڵان بەڕێوەی دەبەن، هەرچی یەکەمیانە پێیوایە پەکەکە حزبێکی ئینتەرناسیۆنالە و چەپە و سنور ناناسێت و خزمەتی مرۆڤایەتی دەکات.
دووهەمیشیان پێیوایە پەکەکە هەقی هەیە نوێنەرایەتی هەموو کورد بکات و سنورە دەستکردەکان بە ڕەسمی ناناسێت.
ئەو دوو ڕەوتە هەردووکیان سورن لەسەر ئەوەی پەکەکە، هەر کارێک بتوانێت بیکات نابێ درێخی بکات، بەڵام ئەوە لەبەرچاو ناگرێت کە هەلومەرجی باشوری کوردستان و ئەزمونەکەی یەکێتی و پارتی نوێنەرایەتی دەکەن و ڕێگا نادەن حاکمیەتی پەکەکە بەسەریدا زاڵبێت و باجی زۆریشیان داوە بە تایبەتی ی.ن.ک.
بۆیە باشترین ئەڵتەرناتیڤ لەم هەلومەرجە پڕ کێشە و قەیرانەدا، کە ناوچەکە دەکوڵێنێت دانوستان و گفتوگۆی سێ لایەنەی نێوان یەکێتی و پارتی پەکەکەیە، ڕاستە خەڵکی باشور و ڕۆژهەڵات، پەکەکەیان وەکو حەرەکەتێکی شۆڕشگێر خۆشدەوێت، بەڵام یەکەم ئەوە مانای ئەوە نییە، هەموو خەڵکی ئەو دوو پارچەیە، دووهەم ئەوەیە کە نە یەکێتی نە پارتی نە کۆمەڵە و دیموکرات ڕێگا نادەن بەرەی پەکەکە وەکو ئەڵتەرناتیڤی ئەوان خۆی دەربخات، کە ئەمەش هەقی سادەی خۆیانە، بۆیە گەر پەکەکە ئەم فاکتە سیاسی و مێژوویی و جەماوەرییە لەبەرچاو نەگێرێت، دوور نییە بەو هەژمونخوازییە لە ئایندەدا توشی ململانێی سەخت و بگرە شەڕیش ببێتەوە، یان لەسەر ئاستی هەر سێ پارچەی باشور، ڕۆژهەڵات و بگرە ڕۆژئاواش هاوپەیمانێتییەکی سیاسی پێکبێت بۆ فشار لەسەر پەکەکە، کەواتە واباشە پێش ئەو هەموو ئەگەرانە پەکەکە دەست لە بەشێک لە هەژمونخوازییەکانی هەڵبگرێت و رعایەتی باشور و پارچەکانی تر بکات، چونکە پەکەکە باش ئەوە دەزانێت کە یەکێتی لە (1976) چی بۆ کردوە و چ هەڵوێستێکی نیشتمانی و دۆستانەی هەڵگرتوە، بە تایبەتی مام جەلال، هەرچی پارتیشە وادەکات لەو ئەجێندایە زۆرتر لە تورکیا نزیک ببێتەوە فشارەکانی سەر پەکەکە بۆ نفوز و هەیمەنە و ناوچەیی زەرد.
دڵنیاشم گەر پەکەکە دانوستان لەگەڵ یەکێتی و پارتی دەستپێبکات، هەردولا باشتر دەتوانن هاوکاری بکەن و فشارەکانی سەری کەم بکەنەوە، وردە وردە هێزەکانی سوپای تورکیاش لە ناوچەی زەرد پاشەکشە پێ بکەن.
پاش ئامێدی، زاخۆ دووهەمین قەزایە، کە (120) گوندی لە ژێر دەسەڵاتی پەکەکەدایە، لە ئاکرێ (20) گوند، بە واتایەکی تر گەورەترین هەژموونی پەکەکە لە باشور لە ناوچە شاخاوییەکانی دهۆکە و ئەمەش وایکردوە پارتی نیگەران بێت لەم هەژمونخوازییەی پەکەکە، رێگاشی داوە (24) بنکەی تورکیا لەو ناوچانەدا دابمەزرێت، چونکە گەر وای نەکردایە، تا ئێستا پەکەکە دەهاتە ناو شارەکان و گرژی و ئاڵۆزی مێژوویی هەردوولاشیان یاریدەدەرە بۆ شەڕێکی تر.
پەکەکە لەهەر کام لەو ناوچانەدا لەژێر ناوێکدا حەرەکەت دەکات و هەژموون دەکات لە پارێزگای سلێمانی، جگەلە تەڤگەری ئازادی، بوونی هێزەکانی (HRK – هێزەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان) لە قەزای چوارتا لە ناحیەی زەلان بارەگای سەرەکی پژاک هەیە و لە سنورەکانی ڕۆژهەڵاتیش پاش چۆمان هێزەکانیان لە سنوری گمۆ و شانەخسێ و مەروێ و تا دەگاتە مەرزی دەشتێ و ئاوەکورتێ بڵاوبونەتەوە و لە زۆر لەو ناوچانە گومرگی قاچاخچییەکان و کۆڵبەران دەکەن.
بەڵام یەکێتی، هێندەی پارتی لەو جموجوڵەی پەکەکە نیگەران نییە، بە تایبەتی بوونی هێزەکانی پەکەکە لە قەزای مێرگەسور لە ناوچەکانی بارزان و پیران و شیروان (150) گوند لە ژێر دەسەڵاتی ئەواندایە، کە نزیکن لە بنکەی سەرەکی و ستراتیژی پارتی و ماڵباتی بارزانی، کە لەو ناوچەیە زیاتر لە (150) گوند لەژێر کۆنتڕۆڵیاندایە، هێزەکانی پەکەکە لە سنوری ماوەت لە باشور و ئالانی سەردەشت و پیرانشار و حاجی ئۆمەران لە ڕۆژهەڵات، بارەگاکانیان درێژ دەبێتەوە بە قەراغ چۆمی دوو ئاوان و چۆمی تێت، تا دەشتێ دەڕوات و بەرەو گوندەکانی گەڵاڵە، قامیش و سەفرە و شاخەکانی ئاسۆس، لەوێ کە بارەگای سەرەکی (HPG)ی لێیە دەڕوانێت بەسەر ناوچە گرنگەکانی سەردەشت و مەرزی کێلێ لە سنوری قەڵادزێ، بەمشێوەیە هێزی گەریلای پەکەکە لە سنوری سلێمانی لە کۆی سنورەکانی ئەو جوگرافیایە هەیە، ئەم تۆڕەی کە پەکەکە و گەریلا دروستیکردوە، لە سنورەکانی شاری هەولێریش وجودی هەیە، بە تەنها لەو پارێزگایە نزیکەی (200) گوند لەژێر دەسەڵاتی ئەواندایە، کە بەشێکی جێگە و نفوزی پارتییە.
بە پێی هەندێک سەرچاوەی هەواڵگری، جگەلە گوندپارێزانی باکور (جاش)، چەند هێزی کوردی سوریا، عەرەبی سوننە و بەشێک لە هێزی ڕۆژی سەر بە ئەنەکەسە بە جلی کوردییەوە هێنراونەتە ئەو ناوچانە بۆ سیخوڕی و شوێن پێ هەڵگرتنی گەریلاکانی پەکەکە و ئامادە باشی بۆ شەڕ.
لەوبارەیەوە حکومەتی ئەنکەرە نایشارێتەوە کە هەموو ڕێگایەک دەگرێتەبەر بۆ کۆنتڕۆڵی قەندیل و دووبارە کردنەوەی سیناریۆی پڵنگەکانی تامیل لە سریلانکا، بەڵام هێشتا چاوی لە ئەمەریکا، ئێران، پارتی دیموکراتی کوردستان و حکومەتی عێراقە، تا چەند بەشدار دەبن لەو شەڕ و گەمارۆیانە.
بەپێی هەواڵ و زانیارییەکانی تورکیا بێت، ئۆپراسیۆنی (گۆچان – 1) سەرکەوتوو بوە، لەمبارەیەوە لە ناوەڕاستی تەمموز 2019، وەزارەتی بەرگری تورکیا رایگەیاند قۆناغی دووهەمی ئۆپراسیۆنی (گۆچان – 2) دژی پارتی کرێکارانی کوردستان لە ناوچەکانی هەرێمی کوردستان دەستپێدەکات.
بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی بەرگری کە سایتی ڕەسمی وەزارەتەکەی لە مانگی تەمموز بڵاویکردۆتەوە "قۆناغی یەکەمی ئۆپراسیۆنەکە لە ناوچەی خواکورک لە هەرێمی کوردستان سەرکەوتوو بوە، هێزەکانمان قۆناغی دووهەمی ئەو ئۆپراسیۆنە دەستپێدەکەن"، ئەوەشی ڕاگەیاندوە "ئۆپراسیۆنەکە بەردەوام دەبێت بە پاڵپشتی هێزەکانی ئاسمانی و وشکانی"، بەپێی ئەو ڕاگەیاندنەی تورکیا هێزەکانی پاراستنی گەل (HPG) زەرەر و زیانی زۆریان بەرکەوتوە.
بەشی چوارەم:
- رۆژی 17/7/2019 بە راگەیاندنی (کەجەکە) کە سەرحەد ڤارتۆ لێپرسراوی پەیوەندییەکانیان لە بۆردومانەکانی فرۆکەی تورکیا گیانی لەدەستداوە، هەر لە هەمان ڕۆژدا 17/7/2019 ڕووداوی هێرشکردنە سەر جێگری کۆنسوڵگەری لە هەولێر و کوشتنی، ئەگەرچی د.باهۆز ئەرداڵ بێ ئاگایی پەکەکەی ڕاگەیاند، بەڵام دەستخۆشی لە کارەکتەرە کرد، ئەگەرچی لێکۆڵینەوەکانی ئاسایشی هەرێم پەکەکەی بەرپرسیار لەو کارە، بارودۆخەکە تەواو دژوارتر دەرکەوت، کە پێناچێت بە هێواشی دابمرکێتەوە، واتا هەموو ئاماژەکان باس لە شەڕێکی توند و گەرم دەکەن.
بەپێی لێدوانی د.باهۆز ئەرداڵ ئەندامی بەرمانداری (HPG) ئەو کەسەی کورژاوە لە هەولێر میت بوو نەک دبلۆمات و سەرپەرشتی کارەکانی میت و ئۆپراسیۆنەکانی دژی پەکەکە کردوە، بەڵام بێ ئاگایی حزبەکەشی لەو کوشتنە دەربڕی.
هەندێک سەرچاوە باس لەوە دەکەن، کوشتنی ئەم بەرپرسەی تورکیا، ڕەنگە بیانویەک بێت بۆ ڕێگا خۆشکردنی تورکیا بۆ هێرشکردنە سەر پەکەکە و وەکو ئەوەی دژی کەمپی مەخموور دەستی دایە بۆردومانی کەمپەکە، بەڵام تا ئێستا دیار نییە ڕووداوەکە چۆن ڕوویداوە، کە ئایا پەکەکە بەرپرسیارە یان بێ ئاگایە.
ئاماژەکان دەڵێن "خراپی پەیوەندییەکانی تورکیا و واشنتۆن هیچ یارمەتیدەر نییە بۆ هەڵکردنی چرای سەوزی واشنتۆن بۆ هاوکاری ئەنکەرە، بۆیە ئەنکەرە پەلامارەکانی دەستپێکردوە تا بڵێ گەر واشنتۆن هاوکاریش نەبێت، ئەوکارە هەر دەکات"، بەڵام چەند فاکتەر ئاماژەن بۆ فشار لەسەر ئەنکەرە و گوێ نەدان بە هەڕەشەکانی ئەنکەرە:
یەکەم: پشتیوانی بەردەوام و ناردنی چەک و کەلوپەلی سەربازی بۆ هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لە ڕۆژئاوای کوردستان، ڕێگری لە داخڵبوونی ئەنکەرە لە گرێ سپی، دروستکردنی ناوچەی ئارام کە ڕەچاوی داخوازییەکانی هەسەدە دەکات.
دووەم: گوێ نەدانی واشنتۆن بە هەڕەشەکانی تورکیا و نیگەرانییەکانی پارتی دیموکرات، بە بوونی هێزەکانی پەکەکە لە شەنگال و کەمپی مەخمور. بە چرای سەوزی عێراق و ئێران.
سێیەم: ناردنی مەسج و پەیامی واشنتۆن بۆ پژاک لە پەیوەست بە کێشەکانی ئێرانەوە لە پاڵ دیموکرات و کۆمەڵە، مەسجێکن ناڕاستەوخۆ پشتیوانییە لە پەکەکە.
چوارەم: سەرەڕای هەموو ئەوانە، بەڵام هێشتا مانای ئەوە نییە، واشنتۆن پشتگیری سیاسەتەکانی پەکەکە دەکات، وەکو چۆن بە ڕەسمیش دژایەتی خۆی لەگەڵ سیاسەتەکانی ئەنکەرە بە تەواوەتی دەرنەبڕیوە، یان هێشتا بڕیاری جددی نەداوە بۆ دژایەتی ئەنکەرە، چونکە گەر ئەو کارەیکرد ڕاستەوخۆ یارمەتی پەکەکە دەدات و لە لیستی تیرۆر دەریدەکات و چەکی پێشکەوتووی پێدەدات، بەڵام لە بەرامبەر سەرەڕۆییەکانی تورکیادا، هێشتا پەکەکەی وەکو گوشار داناوە.
ڕاستە واشنتۆن گەمارۆی ئابوری کاریگەری داناوە و ڕۆڵی هەیە لە دابەزینی نرخی دراوی تورکی و نیگەرانی نزیکبوونەوەی لە مۆسکۆ و قەتەر، دەخالەتی لە لیبیا، تاکڕەوی، ڕێزنەگرتنی مافی مرۆڤ، زیندانی پەرلەمانتاران و دژایەتی لەگەڵ گوللەن، کارتی فشاری واشنتۆن.
بەڵام زۆر جاری تر پەیوەندییەکانی واشنتۆن و تاران بەمشێوەیە خراپبوە، لەگەڵ ڕوودانی ئاڵوگۆڕی ناوچەیی و ڕووداوگەلی گەرم و گرنگ واشنتۆن ڕووی لە ئەنکەرە کردۆتەوە.
بۆیە لە ئێستادا هیچ کام لە ئاماژەکان باسی بەشداری واشنتۆن لە شەڕی قەندیلدا ناکەن و بگرە بێ دەنگیش نابن، کە ئەمە لە قازانجی پەکەکەیە، بەڵام ڕەنگە فاکتەرێک کە زۆر گرنگە وابکات واشنتۆن ڕوو لە ئەنکەرە بکاتەوە و بەشدار بێت یان نەخشەڕێژ بێت لە پەلاماردان یان چاوپۆشی لە کۆنتڕۆڵی قەندیل، ئەگەری شەڕی ئێران و ئەمەریکایە، کە ئاماژەکان زۆرن بۆ ئەو شەڕە.
ئەمەریکا باش دەزانێت پەکەکە، هێزێکە چەندە دژی بیت، بەڵام جاروبار مەیلیت بەلایدا دەچێت، بەتایبەتی کە زۆر پەرجوو دروستدەکات و هێزەکانی وەک ئەمەریکا دەخاتە ژێر کاریگەری خۆیەوە.
مەسەلەن پەیەدە گەورەترین هێز بوو کە لە کۆبانی و رۆژئاوا پەرجوی نواند دژی داعش، یان هەسەدە بوو بارەگای سەرەکی داعش لە (ڕەققە) گرت و (10) هەزار چەکداری داعشی دەستگیرکردوە کە بەشێکیان هاوڵاتی ئەوروپین. ئەوە کارێکە بە عێراق، ئێران سوریا و تەنانەت هاوپەیمانی نێودەوڵەتیش نەکرابوو.
بۆیە ئەمەریکا ئەو وێنە گشتییەی لەبەر چاوە ئەوەش دەزانێت کە پەکەکە لە جەمسەری نەیارەکانی خۆیەتی (تاران، بەغدا، دیمەشق..)، بەڵام بەو بارودۆخەشەوە نە دەست لە پەکەکە هەڵدەگرێت. نە لە ئەنکەرە.
ئەمەریکیەکان ڕوو بە میدیا دەڵێن: ئێمە مامەڵە لەگەڵ پەکەکە ناکەین.
هیچ ڕاستی تێدا نییە، چونکە جەمیل بایک هاوسەرۆکی (کەجەکە) بە خۆمی وت: ئەمەریکا هاتونەتە قەندیل، ئەوەش دەزانین کە ئەمەریکا شەش مانگ جارێک دەچێتە قەندیل و هەموو ئاڵوگۆرییەکی زانیاری لە نێوانیاندا هەیە.
جیا لەوەی واشنتۆن دەزانێت جیا لە پەکەکە، نە (پەیەدە) نە (پژاک) نە (هەسەدە) کە سێ هێزن واشنتۆن یارمەتیان دەکات، بڕیار و ئینیرژی لە پەکەکە و خودی عەبدوڵڵا ئۆجەلان وەکو کارێزمای خۆیان دەناسن، ئەوەش دەزانێت لیستی یارمەتی و چەک و کەلوپەلی سەربازی کە دەگاتە ڕۆژئاوا، ڕۆژی دواتر لە قەندیلە و قەندیل بڕیار دەدات، کێ فەرمانداری هەسەدە یان پەیەدەیە.
بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا. ئەمەریکا نایەوێت لە ڕووی میدیا ئەم ڕوەی خۆی نیشان بدات.
بۆیە ئاماژەکان دەڵێن، ئەوەی شەڕی قەندیل و کۆنتڕۆڵکردنی دواخستوە، نەبوونی چرای سەوزی ئەمەریکا و رێگرییەکانییەتی.
بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە، ئەنکەرە ئەم خەیاڵەی لە مێشکی خۆی دەرکردوە.