بۆچی پەلامارمان دەدەن؟
د. یوسف محەمەد سادق
2019-05-15 1518
بەشی یەكەم:
سەرۆكایەتیی هەرێم‌و بڕوانامە. .
شتێكی ئاساییە كە هەر كەسێك دێتە نێو كایەی سیاسییەوەو بەرپرسیاریی كەوتە سەرشان، بەدڵنییاییەوە ڕوبەڕوی ڕەخنە دەبێتەوە. چونكە هەم لەلایەكەوە چاوەڕوانی لێی زیاتر ئەبێ‌و مەرجیش نییە هەموان هاوڕای بن یان لایەنگری بن، هەمیش هەمو مرۆیەك هەڵە دەكاو هەڵەی كەسانی سیاسیش زۆر زەقتر دەرئەكەوێ. بەڵام لەلایەكی تریشەوە دەگونجێ هەندێ جار لێكتێنەگەیشتن‌و نەبونی زانیاری، سەرچاوەی ڕەخنە بێ، هەڵبەت جیاوازیی بیروڕاش شتێكی سروشتییە لەپەیوەندیی نێوان مرۆڤەكان. هەندێ جاری تریش ڕەخنە نییە، بەڵكو كەمپەینە بۆ شكاندنی فیگەری سیاسیی كاریگەر و خاوەن جەماوەر، بۆ بەلاڕێدا بردنی ڕای گشتی‌و كردنی ڕاستیی بەچەوتی‌و فرۆشتنەوەی ژەهر بەنرخی هەنگوین.
ئەوانەی وادەكەن بە شایەنی وەڵام نازانین، چونكە ئەوانە مەرامی تریان هەیە و نە بە ئێمە ڕاست ئەبنەوە و نە ئیشی ئێمەشە خۆمانیان پێوە سەرقاڵ بكەین، هەر بۆیەش لەكاتی بەرپاكردنی ئەو (فه‌وزایه)ی چەند ڕۆژی ڕابردودا بەهیچمان نەوت. ئەم وتارە وەك ڕێز و پێزانین بۆ ئەو هەموو هاوڕێ خۆشەویستانە دەنوسین كە ڕۆژانێك و لەو كاتانەی هەموان پشتیان تێكردین و زۆرینەی سیاسیەكان دژمان وەستانەوە، ئەوان پشتیان گرتین و هاندەرمان بون بۆ بەردەوامیدان بەو ململانێ سەختانەی لە قۆناخی ڕابردو، ڕوبەڕومان بونەوە. ئەوانەی لەوپەڕی دڵسۆزییەوە بەدوای ڕاستییا ئەگەڕێنو ئاوەزیان پەرێشان كراوە بەو ژەهرانەی كەسانی هەلپەرست و خۆپەرست و چەواشەكار و خاوەن گرێی دەرونی و گەندەڵ دەیڕێژن. چونكە بەڕاستی ئەوەی كە تەنها لە قۆناخی ڕابردو بۆمان بەجێماوە، ئەو سەرمایە ڕەمزییەیە كە بە پشتیوانیی دڵسۆزان بەدەستمان هێناوە.
هەفتەی ڕابردو (پڕۆژە یاسای كاراكردنەوەی دامه‌زراوه‌ی سەرۆكایەتیی هەرێم و هەمواری شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆك تا پەسەند كردنی دەستور) لە پەرلەمانی كوردستان دەنگی لەسەر درا و پەسەند كرا، ئەمەش مشتومڕێكی زۆری بەدوای خۆی هێنا سەبارەت بە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم و جۆری سیستم كە پێموایە ئەمە شتێكی ئاساییە و دەبو وەفدی دانوستان و خانەی ڕاپەڕاندنی گۆڕان كە ڕێكەوتنیان لەگەڵ پارتی كردووە لەسەر ئەم پرسە ڕونكردنەوەی پێویست بدەن و بەرپرسیارێتی هەڵبگرن كە بە داخەوە لەمەدا كەمتەرخەمن. هەمو ئەركەكەیان خستۆتە سەرشانی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان و بەتەنیا لە مەیدانەكە جێیان هێشتون.
لەگەڵ ئەمە هەڵایەكی گەورەش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەرپاكرا لەسەر تێپەڕاندنی بڕگەیەك لە یاسای كاراكردنەوەی سەرۆكایەتیی هەرێم تایبەت بەوەی پاڵێوراو بۆ ئەو پۆستە پێویست نییە خاوەنی بڕوانامه بێ. لەگەڵ تێپەڕاندنی ئەو بڕگەیە، بەشێكی وتارە بەناوبانگەكەمان لە ١٦/ ٣/ ٢٠١٦ی دیداری زانكۆی ئەمریكی لە سلێمانی (چیرۆكی ئەو ڕۆژە و گفتوگۆی پێشوەختەی بەێز د.بەرهەم ساڵح سەركۆماری ئێستای عێراق لەگەڵ بەڕێز نێچیرڤان بارزانی و بەندە لە دەرفەتێكی تردا باس دەكەین) هێنرایەوە كە وتمان: (... بەڕێزان لەسەردەمی ئەمڕۆماندا حوكمڕانی زۆر ئاڵۆزە و پێویستی بە مەعریفە هەیە پێویستی به زانست هه‌یه، بۆیە حوكمڕانی بە خەڵكی نەخوێندەوار ناكرێ چاكسازیش بە خەڵكی نەخوێندەوار ناكرێ...) گوایا فراكسیۆنی گۆڕان دەنگی داوە بەوەی سەرۆكی هەرێم بڕوانامەی پێویست نییە و بەندە پەشیمان بومەتەوە لەو قسەیەی ئەوكات كردومە.
ماوەیەك لەمەوپێشیش هەر وەك ئەڵقەیەكی تری ئەو كەمپەینەی دژمان بەڕێوە دەچێ، بڕگەیەكی قسەكانمان لە بەرنامەیەكی كەناڵی ئێن ئاڕ تی شێوێنرا كە وتمان: (...بەڵێ ئامانجمان بو كە ئەو قسەیەمان لە زانكۆی ئەمریكی كرد و بڕوامان پێیەتی و پێداگرین لەسەری و بۆشی زیاد ئەكەین كە نەك هەر حوكمڕانیی باش و چاكسازی بە خەڵكی نەخوێندەوار ناكرێ، بەڵكو بە خەڵكی گەندەڵیش ناكرێ). شتێكی حاشا هەڵنەگرە كە ئێمە ئەو وتەیەمان لە كات و شوێنی خۆی كردوەو گوێمان بەهیچ نەدا به لەدەستدانی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانیش. بەڵام قسەیەك ناكەین كە پێشكەشكارێك یان پڕۆدیوسەرەكەی یان خاوەنی كۆمپانیاكەی دەیەوێ بیڵێین، ئەوە دەڵێین كە خۆمان دەمانەوێ بیڵێین لەو كاتەی خۆمان دیاریی دەكەین.
دوای بەدواداچون بۆمان دەركەوت كە نۆ كەس لە فراكسیۆنی گۆڕان لەگەڵ نەبونی بڕوانامە نەبون بۆ سەرۆكی هەرێم، ئێ خۆ شتێكی ئاساییشە سێ كەس لەو فراكسیۆنە لەگەڵ ئەوە بن كە سەرۆكی هەرێم پێویستی بە بڕوانامە نییە. نەك هەر ئەوە، بەڵكو تەنانەت ئەو كاتەشی ئێمە ئەو قسانەمان لە زانكۆی ئەمریكی كرد، هەندێك لە ناو گۆڕان كە بۆ موفارەقە بەشێكیشیان بەشدار بون لەم هەڵایەی ئەمجارە، زۆر نیگەران بون لەو وتەیە و تێیاندا بو كە هەر لەو كاتەوە كەوتنە دژایەتی كردنمان! ئێ ئەگەر سێ لەسەر چواری فراكسیۆنی گۆڕان لەگەڵ ئەو بڕگەیە نەبون، ئەم هەمو هەڵایە بۆ دروست كرا!؟
گریمان هەمو فراكسیۆنی گۆڕانیش لە پەرلەمانی كوردستان دژی ڕاكەی ئێمە بون و لەسەر داوای خانەی ڕاپەڕاندنی گۆڕان دەنگیان بەوەدا كە سەرۆكی هەرێم بڕوانامەی پێویست نییە، باشه ئەمە چ پەیوەندیی بە ئێمەوە هەیە كە ئێستا لە پەرلەمانی عێراق سەرقاڵی كاری خۆمانین! لەوەش سەیرتر ئەوەیە كە هەندێ لەوانەی كەواسوری بەرلەشكری ئەم هەڵمەتە بون، یان خۆیان هیچ بڕوانامەیەكیان نییەو ئێران و توران گەڕاون تا شەهادەیەكی تەزویریان دەستخستوە، یان ئەو كۆلكە خوێندەوارانە بون كە بە قبوڵ خاص و نمرەی نزم و بە گرتنی شوێنی خوێندكارێكی خاوەن نمرەی بەرزی بێ پشتوپەنا، بێ وەگرتنی هیچ مەعریفەیەك، بڕوانامەیەكی زانكۆییان داگیر كردوە. هەڵبەت مەعریفە تەنها بە بەدەستهێنانی بڕوانامە بەدەستنایەت، خاوەن بڕوانامەی زۆری نەخوێندەوارمان هەن.
ئامانجی ئێوە چەسپاندنی سیستمی پەرلەمانی نییە ئاغایان كە هەندێكتان هەر نازانن چییە! كێشەی ئێوە ئەوە نییە سەرۆكەكەتان نەخوێندەوار دەبێ یان نا. بەڵكو كێشەی ئێوە گرێی دەرونی و خواستتانە بۆ شێواندنی ڕاستییەكان.
جارێ پێش دروست بونی گۆڕان هیچ حیزبێكی سیاسی لە كوردستان باسی سیستمی پەرلەمانیی نەكردوە. كە یاسای سەرۆكایەتیی هەرێمیش لە ساڵی ٢٠٠٥ لە پەرلەمانەوە تێپەڕێندراوە هەمو حزبەكان پشتیوانییان كردوە و دەنگیان پێداوە. تەنها ڕەوانشاد نەوشیروان مستەفا و هەندێكی كەم لە هاوڕێكانی دژی بون (بڕوانە: نەوشیروان مستەفا: پڕۆسەی پێكهێنانی سەرۆكایەتیی هەرێم؟). هەموانیش دەزانین یاساكە چۆنە و پێویست بە شیكردنه‌وه‌ی ناكات. نەك هەر ئەوە، بەڵكو هەمو ئەو حیزبانە لەگەڵ تێپەڕاندنی پڕۆژەی دەستوریش بون لە ساڵی ٢٠٠٩ بە هەمان جۆری سیستم و مەرجی پاڵێوراو و شێوازی هەڵبژاردن و دەسەڵاتی سەرۆكی هەرێم و، پەرلەمانتارانیان لە پەرلەمان دەنگیان بۆدا جگە لە سێ پەرلەمانتار. لیستی گۆڕانی ئەوكات و بەشێك لە مامۆستایانی زانكۆ و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی دژی خستنە ڕاپرسیی ئەو پڕۆژە دەستورە بوین و سەرەنجامیش پڕۆسەكە ئەوكات وەستا و، دواتریش لە بەهاری ساڵی ٢٠١٥ پڕۆژەكەمان گەڕاندەوە بۆ پەرلەمان.
كاتێكیش پڕۆژەكانی هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەر لەو ساڵەدا هاتنە پەرلەمان، هەموان دەزانن پارتی بۆ تێنەپەڕاندنی، پەرلەمانی داخست و ڕێی لە ئێمە گرت بگەڕێینەوە پەرلەمان. زۆربەی ئەو حیزبانەی بانگەشەی بە پەرلەمانی كردنی سیستمیان دەكرد، یەك لە دوای یەك پاشەكشەیان كرد لە پڕۆژەكانیان و لە نیوەی ڕێ بەجێیان هێشتین و دواتریش بێ ئێمە پەرلەمانیان كارا كردەوە و هەمواری یاسای سەرۆكایەتییان خستە ڕەفەكانی ئەرشیفی پەرلەمانەوە (هەر بۆ زانیاری: نە لە یاسای سەرۆكایەتی ٢٠٠٥ و نە لە پڕۆژەی دەستور ٢٠٠٩ و نە لە پڕۆژەی لایەنەكان بۆ هەمواری یاسای سەرۆكایەتی لە ٢٠١٥، لە هیچ یەكێكیان مەرجی بڕوانامە بۆ پۆستی سەرۆكایەتیی هەرێم نییە). ئەی ئێستا ئەم هات و هاوارە چییە!؟
هەڵبەت ئەم هەڵایەی ئەمجارە ئەڵقەیەك بو لە زنجیرەیەك كەمپەین كە بە ڕێكخراویی و بەردەوامی لەلایەن تەحالوفێكی پیس (خبیپ)ەوە دژمان بەڕێوە ئەچێ، ئەڵقەیەكی دیكەی ئەو زنجیرەیە هەڵای یاسای هەڵپەساردنی سەرۆكایەتیی هەرێم بو كه باسی به‌شی دوه‌می ئه‌م وتاره ده‌بێ.