لە ڕۆژی ( ٢٤ / ٢ / ٢٠٢٢ ) ەوە ، ڕوسیا دەستیکرد بە هێرشەکانی بۆسەر ئۆکرانیا ، لە ئاسمان و زەوی و دەریاو لە هەر چوار دەوری سنورەوە . لە یەکەم ڕۆژی هێرشەکەدا ئۆکرانیا لەلایەک توشی شپرزەیی سەربازی بو لە لایەکی دیکە بەرەو ڕوی شارچۆڵکردن و کۆچ وڕەوی خەڵکی سڤیل بەرەو سنورەکان و دەوڵەتانی دراوسێ و ئاوارەبون بوەوە . لە ڕۆژی دوەمەوە خۆیان ڕێکخستەوەو دەستیان کرد بەبەرگری و بەرپەرچدانەوەی هێرشەکان . سەرۆکی ئێستای وڵات( ڤلادیمیر زیلینسکی ) و سەرۆکی پێشوتریش ( ئەلێکس گۆنشارۆک ) کە ڕکابەری سەرسەختی یەکتریش بون ، بەبەرگی سەربازی و بە چەکەوە دەبینران ، لەناو شەقامەکانی پایتەخت و ئامادەی خۆیان بۆ بەرگری لە وڵاتەکەیان پیشان دەدا . ئەمەو سەرەڕای دەرکەوتنی هونەرمەندان و وەرزشەوان و تەنانەت شاجوانەکانیشیان بەبەرگی سەربازی و ئامادە باشیان بۆ جەنگ . سەرەڕای گەڕانەوەی هەزاران لە ئۆکرانیەکانی دانیشتوی دەرەوەی وڵات وئامادەییان بۆ جەنگ . ئەمانە وایان کرد گوڕو تینێک و هەستێکی شۆڕشگێری دیکە بدەن بە هێزی سەربازی وڵات و بەرگرییەکی سەرسەختانە بکەن و شەڕێکی وا بکەن ، کە هەرگیز بە خەیاڵی سەرانی ڕوسیادا نەدەهات . ئەوان لایان وابو لە ماوەیەکی زۆر کورتا هەمو ئۆکرانیا بەبێ بەرگری دەگرن و کۆتایی بەشەڕەکە دەهێنن . بۆیە پۆتین توشی شۆک بو لە چوارەم ڕۆژی جەنگدا وەزیری بەرگری و سەرلەشکری هێزی سەربازی ڕوسیای ڕاسپارد کە هێزی ناوکی ئەتۆمی بخرێتە ئامادە باشیەوە .
سەرۆکی ڕوسیا سێ ڕۆژ پێش هێرشەکە ، لە وتارێکی دورودرێژی تەلەفزیۆنیدا دانی نا بە سەربەخۆیی دوو هەرێمی خۆرهەڵاتی ئۆکرانیا ( دۆنیسک و لۆهانسک ) ، کە نزیکەی هەشت ساڵێک دەبێت لە شەڕو پێکدادان لەگەڵ ئۆکرانیا . ڕوسیا ڕێکەوتنی سەربازی لەگەڵدا کردن و ئامادەییشی پیشاندا بۆ بەرگریکردن لێیان و پاراستنیان لە هەر هێرشیکی ئۆکرانیا بۆسەریان . لەمەوە دەرکەوت کە روسیا سەرەتای هێرشەکەی بۆسەر ئۆکرانیا کردە پراکتیک . ئەمریکاو ئەوروپا داوایان لە هاووڵاتیەکانیان کرد کە ئۆکرانیا بەجێ بهێڵن و هێزەسەربازیەکانیشیان بە ئاشکراو بە ڕەسمی کشانەوە . وە ئەمریکا هەر زو باسی ئەوەی دەکرد کە ڕوسیا نیازی داگیرکردنی ئۆکرانیای هەیە . زۆر پێیان وایە کە ئەمە بەشودانی ئۆکرانیایە لەلایەن ڕۆژ ئاواو پەیمانی سەروی ئەتڵەسی ( ناتۆ ) وە . وە زۆریش وای بۆ دەچێ کە ئەمە ڕێکەوتنێکی ژێر بەژێری ڕوسیاو ئەمریکای تیایە بۆ دابەشکردنی خاکی ئۆکرانیا لە نێوان خۆیاندا . بەڵام ڕاستییەک هەیە ، ئەویش ئەوەیە کە بەپێی ڕێکەوتنەکان تا ئێستا ئۆکرانیا بەڕەسمی نەبۆتە ئەندام لە ناتۆ . هەرچەندە نیازی ئەوەی هەیە و هەر ئەم ویستەش خۆی لە خۆیدا یەکێکە لە هۆکارەکانی هێرشەکەی ڕوسیا بۆ سەری . وەبەپێی یەکێ لە بەندەکانی پەیڕەوی ناوخۆی ناتۆ وڵاتێ ئەندام نەبێ لە ناتۆ ، ناتۆیش بۆی نیە بە ڕەسمی بە هێزی سەربازی بەرگری لەو وڵاتە بکات . بێگومان پێچەوانەکەشی ڕاستە . بۆیە بەپەلە هێزو سەربازەکانیان لە ئۆکرانیا کشانەوە بەڵام بەرەسمی هێزی سەربازیان بۆ ڕۆمانیا وپۆلەندا وڵاتانی دیکە نارد .
یەکێ لە هۆکارە سەرەکیەکانی هێرشی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکرانیا ، وەک وتمان ویستی ئۆکرانیایە بۆ بون بەئەندام لە ناتۆ . چونکە ڕوسیا نایەوێ ناتۆ لە سنورەکانی نزیک بێتەوە و ئەمە بەهەڕەشەیەکیش دەزانی بۆسەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی . هۆکارەکانی دیکەی نیازمەندی ڕوسیا بۆ داگیرکردنی ئوکرانیا ، چاوبڕینی ڕوسیایە لە خاکە گەورەکەی ئۆکرانیا کە یەکێکە لەگەورەترین وڵاتانی ئەوروپا لە ڕوی ڕوبەری خاکەوە و سەرچاوە سروشتیەکانی ئەم وڵاتەیش هەر لە نەوت و گازو بەرهەمە کشتوکاڵیە ستراتیژیەکانی وەک گەنم و گەنمە شامی و جۆو شوێنی ستراتیژی ئۆکرانیا بۆ پەڕینەوەی بۆریە گازەکانی ڕوسیا و ڕوانین و بونی سنورێکی فروانی ئۆکرانیا لە بەشی سەرەوەی دەریا ڕەش و کێشەی نیمچە دورگەی قرم .کە ڕوسیا لەساڵی( ٢٠١٤ ) ەوە داگیریکردوەو ، وە ئۆکرانیا خاوەنی چەند سەرچاویەکی کورەی ئەتۆمیشە .کە لە یەکێتی سۆڤیەتی کۆنەوە بۆی بەجێماوە .
زیلینسکی بۆ زیاتر کۆکردنەوەی پشتگیری وڵاتەکەی و گوشار خستنەسەر ئەمریکاو وڵاتانی ڕۆژئاوا و هەژاندنی شەقامیان پەیامێکی بڵاو کردەوە و داوای یارمەتی زیاتری کرد و وتی بەداخەوە بە تەنیا لەناو گۆرەپانی جەنگدا هاوڕێکانمان بەجێیان هێشتین .
هەر بۆ ڕۆژی دواتر وردە وردە و بەئاشکرا زۆربەی وڵاتان پشتگیری سەربازی و مرۆیی و دارایی و سیاسی خۆیان بۆ ئۆکرانیا نیشاندا . درێغیان نەکرد لە ناردنی پێشکەوتوترین چەکەکانی بەرگریکردن و دژە تانک و دژە فڕۆکە و کردنەوەی سنورەکان و ئامادەییان بۆ وەرگرتنی پەنابەران و کار ئاسانی بۆیان . هەرچەندە بە ڕەسمی ناتوانن هێزی سەربازی بنێرن ، بەڵام دەرگایان کردەوە بۆ خۆبەخش و گەنجەکانیان بۆ بەشداریکردن . هەر زو ئۆکرانیا مەرجی ڤیزەی هەڵگرت لەسەر خۆبەخشەکان . روسیا دەنگی لێبەرزبوەو وتی بەکرێگیراو و مورتەزەقەیەکی زۆر ڕوی کردۆتە ئۆکرانیا و بە ناوی خۆبەخشیشەوە کەسانی پسپۆڕی سەربازی زۆریش دەبینرێن .
پۆتین لە شەوی داننان بە سەربەخۆیی دو هەرێمەکەدا لە میانەی وتارە دورودرێژەکەیدا و کە زیاد لە سەعاتێکی خایاند، پوختەکەی ئەوە بو : باسی مافدان بو بە روسیا بۆ بەرگریکردن و فراوانکردنی سنوری دەسەڵاتەکانی. خواست و خەوی خۆیشی بە روسیای قەیسەری و یەکێتی سۆڤیەتی جاران نەشاردەوە . تەنانەت گلەیی زۆریشی لە لینین و ستالین و خرۆشۆفیش کرد . کەلەسەر حسابی خاکی روسیا ، بە ئارەزوی خۆیان و بەناوی یەک سنوری ناو سۆڤیەت تەخشان و پەخشانیان کردوە بە خاک و زەوی ڕوسیاوەو مجامەلەی زۆری ولایەتەکانی تریان کردوە و زەویان پێداون و جەختیشی زیاتر لە سەر ئۆکرانیا دەکردەوە ، کە زۆر نازی کێشراوەو زەوی زۆری دراوەتێ و ئێستاش دژایەتی ڕوسی نەژادەکان دەکات لە خاکەکەیداو دەیان چەوسێنێتەوە . کاتی ئەوە هاتوە ئەو زەویانە بگەڕێنرێنەوە . لەوەدەچێ پۆتین لە ڕوی هەڵسوکەوتی سیاسی و کۆمەڵایەتی و سایکۆلۆجیشەوە خۆی بە کەمتر نەزانێ لە قەیسەرەکانی ڕوسیای کۆن ولە سەرۆکە دامەزرێنەر و دێرینەکانی یەکێتی سۆڤیەتی جارانیش ، بناغە وباکڕاوندێکی هەواڵگیری ٠ مخابەراتی و سیخوڕی و دەمارتوندیشی تیادایە ، گەر ئەو چیرۆکە تراژدیایەش ڕاست بێت کە لەسەرخێزانەکەی هەیە ، ئەوە دەردەکەوێت کە هەر بەڕیکەوت لە دایکیش بوە و دایکی لە مردن گەڕاوەتەوە پێش ئەوەی ئەم لەدایک بێت . بۆیە ئامادەی هەمو سەرکێشییەکیشە . لەڕوی لەش و لاریشەوە هەموکات خەریکی جۆرەها وەرزشە و زۆر لە خۆی ڕازییە . سەرەڕای ئەمانە تا ئێستا ئابوری ڕوسیا زۆر بەهێزە و ئەم ڕۆڵی زۆری هەبوە لە هەڵسانەوەی ڕوسیاو . ئێستاش هێزێکی سەربازی بێشومار و و پێشکەوتو و پڕچەک وخاوەن تەکنۆلۆژیای پێشکەوتوی لەبەردەستایە . لەوانەیەشە کە چەک و تەکنۆلۆجیای وای لە بەردەستا بێت کە تا ئێستا تاقینەکرابێتەوە ، سەرەڕای ئەو هەمو کڵاوە ئەتۆمیە و ئەو ڕوبەرە گەورەیەی ڕوسیا کە گەورەترین ڕوبەری هەیە لە گۆی زەویدا . ئێستا ئەکتەرێکی کۆمیدی لەوڵاتێکی ژێر دەستی کۆنی خۆیانەوە ( ئۆکرانیا ) لێی هەڵگەڕێتەوە . ئەم چۆن قبوڵی دەکات . ئەم هەستی خۆ بە زلزانینە و، بەرامبەر بەکەمزانییە ( کە لەوانەیە لە زۆر ڕوەوە واقع و ڕاستیشی تیابێت ) یەکێکە لە کێشەکانی دکتاتۆرەکان و سەرچاوەیە بۆ سەرکێشیەکانیان و ماڵوێرانی و نانەوەی ئاشوب . لە کۆتایشدا بە لەناوچونی خۆیان دوایی بە چاوچنۆکی و سەرکێشیەکانیان دەهێنن . بەڵام پاش چی ، پاش ئەوەی کە چەندەها وڵات بەخۆیانەوە وێران دەکەن و، ملیۆنان سەرگەردان دەبن . جیهانیش دەبێ باجی سەرکێشی ئەمانە بدات .
لە وەڵامی وتارەکەی پۆتین و داننان بەسەربەخۆیی دوهەرێمەکەو دواتریش هێرشەکانی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکرانیا ، ڕاستەوخۆ سەرۆکی ئەمریکاو سەرانی ئەوروپاو ناتۆ هاتنە دەنگ و دژی روسیا وەستانەوە . باسی سزا و گەمارۆ ئابوریەکانیان دەکەن . هەرچەندە ئەمە ئاوی دڵی زۆر لە ئۆکرانیەکانی نەدەدا . ئۆکرانیا لە ژێر گوشاری ڕاستەوخۆی هێرشی سەربازی ڕوسیادایە و خاکی داگیردەکرێ و خەڵکی لێدەکوژری و شار چۆڵ دەبێ و دواتریش وێران دەبێ . خەڵکی پەرچە کرداری راستەوخۆی سەربازیان دەویست و دەیان وت چی لە گەمارۆی ئابوری بکەین کە ڕوسیا ئۆکرانیای گرت . تەنانەت ئەمە بوە پرسی ڕۆژنامە نوسێک و لەکاتی گوتاری سەرۆکی ئەمریکا ( جۆ بایدن ) لە کۆشکی سپی پاش سێ ڕۆژی جەنگ ، بایدن ڕویکردە ڕۆژنامەنوسەکە و پێی وت سزاو گەمارۆکانمان بۆ سەر ڕوسیا ، کاریگەری لە هێرشەکەی زیاتر دەبێ بۆ سەر ئۆکرانیا و دڵنیاتان دەکەمەوە کە دەرەنجامەکانی بەچاوی خۆتان دەیبینن . بەڵام لە ئێستادا نا ، بەڵکو لە داهاتویەکی زۆر نزیکدا .
بۆیە دەبینین ئەمریکا لە ئێستاداو و لە هەندێ لە کێشەکانی ناوچەکەدا بە ڕاستەوخو و بە زەقی بەشداری جەنگەکان ناکات هەر وەک لە ئێراقدا کردی و نایەوێ بەسەرباز بەشدار بێت وتەرمی کوژراوەکانی بۆ بگەڕێتەوە ناو وڵات و ناڕەزایی ناوخۆ ڕو لەهەڵکشان بکات . بەڵام لە ڕێگای یارمەتی سەربازی و سزا ئابورییەکان درێغی ناکات ، چونکە خاوەنی ئابورییەکی بەهێزە . گەر لەگەڵ بەرژەوەندی وڵاتەکەیدا هاوتەریب بێت . هەروەک ئەوەی لەگەڵ تورکیا و ئێراندا کردی و تا ئێستاش بەردەوامە و ئابوری داتەپاندن و نرخی گۆڕینەوەی دراوەکانیان بەرامبەر بە دۆلار هێند دابەزیوە ، گەیشتۆتە ڕادەی داتەپین و دوژمنیش بە غیلیان پێنابات . نە زەوی گرتن نە سەربازێکی لێکوشتن ،ئاستی بژێوی دو وڵاتەکەی هێناوەتە سەر بارێک کە ئێستا لە قۆناغی مەمرەو مەژیدا ژیان دەگوزەرێنن و سەدان کێشەی کۆمەڵایەتی و ئابوری و سیاسی بۆ دروست کردون ، لە کۆتاییدا یان ئەو دەوڵەتانە بەرەو ڕمان دەچن ، یان سەرانی سیاسیان وەلادەنرێن ، یان لە هەڵبژاردنەکاندا دەرناچن وەیا دەبێ سیاسەتیان بگۆڕن و بێنە ژیر بار .
هەرچەندە ڕوسیا جیاوازی زۆرە لەگەڵ ئێران و تورکیا لە هەمو ڕوەیەکەوە ، بەڵام ڕوسیاش لە ئایندەیەکی دورتردا بە دەردی ئەوان دەچێت و ئابوریەکەی بەجۆرێ دادەڕمێنن کە توانای فراوانخوازی و داگیرکردنی نەمێنی . نەتوانێ کێبڕکێی ئەمریکاو ئەوروپا بکات . وەک چۆن پێشتر لە جەنگی ساردا یەکێتی سۆڤیەتیان خزانە ناو پێشبڕکێ سەربازی و جەنگی ئەستێرەکان و تاوایان لێکرد توانای یەکپارچەیی خۆیشی نەمێنێ و دەیەها وڵات لێی جیابونەوەو سەربەخۆیی خۆیان ڕاگەیاند .
هەر لە دوەم ڕۆژی جەنگەکەدا ( ١٠٠ ) دۆلار گەیشتە ( ٨٥ ) ڕۆبڵی ڕوسی کە پێشتر بەرامبەر ( ٦٠ ) ڕۆبڵ بو واتە ( ٤٠ ٪ ) زیاتر لە نرخەکەی دابەزی .لەو بڕوایەدام ئێستا لە ١٠٠ ٪ دابەزیوە . وە سزاکانی سەر ڕوسیا هەر لە ئەمریکاوە نییە بەڵکە لە هەمو ئەووپاوەیە . ئەڵمانیا بەدەسپێشخەری ئەمریکا کارپێکردنی بۆری غازی ڕوسیا – ئەروپا لەڕێگەی ئەڵمانیاو بەژێر دەریادا وەستاند( نۆرد ستریم ٢ ). کە تا ئێستا زیاد لە ١٣ ملیار دۆلار کاری تیاکراوە . ڕاگرتنی حسابی بانکی زۆربەی بانکەکانی ڕوسیا و دەرکردنی لە پەیڕەوی بانکیی( سۆیفت ) و دەسبەسەراگرتنی پارەی سەرمایەدارو دەوڵەمەندەکان و سیاسی و سەرکردە سەربازیەکانی ڕوسیا بە پۆتن خۆشیەوە . قەدەغەکردنی هاتوچۆی فڕۆکەوانی ڕوسیا بەسەر هەمو ئەوروپا و ئەمریکا و کەنەدادا . کار گەیشتە چالاکی وەرزشی و فیفا نایەڵێ لە جامی جیهانی ساڵی ٢٠٢٢ بەشدار بێت و هیچ یانەک و یاریزانیکی بۆی نییە بەشداری خولەکانی ئەوروپا بکات . لەولایشەوە دادگای نێودەوڵەتی هاتۆتە ناوەو تەنگیان پێهەڵچنیوە و دەیانەوێ ڕوسیا بکەن بە تاوانباری جەنگ .
بۆیە لەوە دەچێت گەر جەنگیش بوەستێ یان ئاگربڕێکیش ڕابگەیەنرێت ، واز لە ڕوسیا نەهێنن و گەمارۆکانی لەسەر توندتر بکەن . بۆیە ڕوسیا جارجارێک پەنادەباتە بەر دانوستان ، هەر چۆنێک بێت هەندێ لە ئامانجەکانی بپێکێ و بە کەمترین زیان لێی دەرچێت . خۆی لەو گەمارۆیانە قوتار بکات سەرەڕای تێچونی جەنگەکەش .
ڕوسیا دەیەوێ ئەمریکا پەلکێش بکات بۆ خستنە ناو گومانێکەوە کە ڕوسیا دەیەوێ چەکی ئەتۆمی بەکار بهێنێت وشەڕ ببێ بەشەڕی ئەتۆمی و لە ڕوانگەی ئەو ترسەوە گوشار لە ئەمریکابکات بەکشانەوەو یارمەتی نەدانی ئۆکرانیا وتەنانەت پۆتین وتی گەر جەنگی سێهەمی جیهانی بەرپا بێت ئەوا بیگومان جەنگی ئەتۆمی دەبێ . هەر بۆیە ڕوسیا گەورەترین سەرکێشی کردو پەلاماری گەورەترین بنکەی ئەتۆمی ئوکرانیای دالە باشوری ئەو وڵاتە بەناوی ( بنکەی زابۆرۆچیای ئەتۆمی ) ، لەوە دەچێت یەکێکیش بێ لەبنکە گەورەکان لە ئاستی ئەوروپادا بۆ سەچاوەی دەسکەوتنی کارەباش سودی لێدەبینن و( ٤٠ ٪ی توانای ناوەکی هەمو ئۆکرنیا پێکدەهێنێ ) . ڕوسیا بۆردومانی کرد و دەستی بەسەردا گرت و دڵنیایی دا کە هیچ دزەکردنێکی تیشکی ناوکیش ڕوی نەداوە . بۆ یە هەر شەوەکەی جارێکی تر ئەنجومەنی ئاسایش کۆبونەوە . ئۆکرانیا لە زمانی زلینسکی سەرۆکیەوە ئەم کارەی بە تیرۆری ناوکی ناوبرد . سەرەرای دەستبەسەراگرتنی بنکەی ئەتۆمی چەڕنۆبڵیش .
ئەمریکایش دەیەوێ بێ ئەوەی خۆی بەشداری بکات ڕوسیا ڕاکێشێتە ناو جەنگێکی دریژ خایەن وبە گەمارۆی ئابوری تێکی بشکێنیت . هەرچەندە ڕوسیا هەوڵدەدات گەمارۆکان سوکتر بکات و کەمترین کاریگەریان هەبێ لەسەری ، بۆیە هەوڵدەدات کەمتر کار بە دۆلار و دراوی ئەوروپی بکات و هاوپەیمان بۆ خۆی بدۆزێتەوە کە ئەویش وڵاتی چینە . هەرچەندە لەگەڵ چیندا هاوپەیمانێتییەکیان بەیەکەوە هەیە ، بەڵام هەرگیز چین ناچێتە ڕکابەرییەکی ڕاستەوخۆ و ئامادە نیە ڕێکەوتنێک بکات زیان بە ئابورییەکەی خۆی بگەیەنێت . سەرکێشی ناکات . زۆر لەسەر خۆو بە نیانی هەوڵی بەدەستهێنانی ئامانجەکانی دەدات . لە کۆنیشدا چەندان ساڵ لەگەڵ بەریتانیا ڕایکێشاو داواکانی بەریتانیای جێبەجێدەکرد و سەدساڵی ویست تا ( هوانگکۆکی) دەستکەوتەوە . ئێستاش بۆ بەدەستهێنانەوەی تایوان هیچ پەلەیەکی نییە ، هەرچەندە لە هەوڵی بەردوامیشدایە .
هەرچەندە جەنگەکە زۆر نا بەرامبەرەو تواناکان بەراورد ناکرێن و ئۆکرانیا زەرەر مەندی سەرەکی و هەنوکەیی دەبێت لە هەمو ڕوەکانەوە . وە کات و بودجەیەکی زۆریان دەوێ بۆ دوبارە بونیات نانەوە . بەڵام لە ناو قوڵایی کاتیشدا ڕوسیا بێ مەڵامەت نابێ و لە کۆتاییەکەیداوەک تەیرەکەی مەلای مەشوری لێدەکەن پاش ئەوەی کلک و باڵی دەکەن و دەنوکی دەقرتێنن دای دەنێن دەڵێن دەدانیشە ئێستا لە مەل دەچی .
جەنگ و ئەنجامەکانی لەسودی هیچ میلەتێک و حکومەتێک نیەو جەنگ سەرچاوەی ماڵوێرانی و کاولکارییە و دوای هەمو جەنگێکی گەورەیش کۆمەڵێ دابەشبونی نوێ و هاوپەیمانی سەربازی و سیاسی نوێ دروست دەبێ .