دایالۆگی ستراتیژی و چاوەڕوانییە سیاسییەکان
لاوك سەڵاح
2021-07-23 407
ئەم نووسینە گوزارشت لە رای تایبەتی دەکات و پەیوەندی بە وردەکاری گەڕی
چوارەمی دایالۆگی ستراتیژی نێوان عێراق و ئەمریکاوە نییە، رەنگە دواتر باسیان لێوە
بکەین، ئەم نووسینە هەوڵ دەدات تەلیسمی دایالۆگەکە روون بکاتەوە و قسە لەسەر کۆی رەهەندی پرۆسەکە و هەڵوێستەکان
بکات و وەڵامێک، تا ئەندازەیەک، سەبارەت بە پرسیاری هەر گرنگی خەڵک بداتەوە ئایا
ئەمریکا ناوچەکە بەجێ دەهێڵێت؟ ئەگەر ئەمریکا دەمێنێتەوە، بۆ؟ ئەگەر دەڕواتەوە،
بۆ؟
خاڵی یەکەم: پێش هەموو شتێک، دەبێت لە ماناو کۆدی وشەکان تێبگەین، بۆ
نموونە دایالۆگ لە زەین و عەقڵی رۆژئاوادا چی دەگەیەنێت؟ بۆ ئەم کۆبوونەوانە ناونرا
دایالۆگ؟ رەهەندی سیاسی و تەکنیکی وشەکە چییە؟ گرنگە هەر لەسەرەتاوە بە وریاییەوە
ئاگاداری ئەو چوارچێوە سیاسییە بین تا بتوانین وەک بنەما دیدێک بۆ سەرتاپا کارەکان
گەلاڵە بکەین. مەبەستی سەرەکی لە مانای دایالۆگ واتە بوونی گفتوگۆی بەردەوام لە
نێوان دوو لایەندا کە بەرژوەندی هاوبەشیان هەیە و دەخوازن پێکەوە بگەنە رێکەوتنی
نووسراو. ئەو بەرژوەندییە هاوبەشانە پێویستیان بە هەماهەنگی و بوونی فۆرمێک لە
قسەکردنی بەردەوام هەیە بە تایبەتی ئەگەر نیاز بێت پەیوەندییەکان بچنە ئاستێکی
دیکە، ئاستی گەشەسەندی سیاسی لە هەموو بوارەکاندا. لەم رووەوە، ئەوەی جێی شانازییە
شاندنی کوردی بەشداربوو لە گەڕی چوارەمی
دایالۆگی ستراتیژی عێراق وەک گەڕەکانی رابردوو لە ئەمریکا جیاواز لە هەموو شاندەکانی
نێو مێژووی خۆی لە پەیوەندی بەستندا لەگەڵ دامەزراوەکانی رۆژئاوا کە زیاتر
شەفەهیانە کاریان کردووە، لە هەموو گەڕەکاندا دۆخ و تێڕوانین و پێداویستی و رۆڵی
هەرێمیان بە نووسین و بە نووسراو بەهەردوو زمانی عەرەبی و ئینگلیزی بۆ هەموو
سەکتەرە سیاسی و مرۆیی و وزە و خوێندنی باڵاو پەروەردە و تەندروستی و ژینگە
ئامادەکردووە و چالاکانە بەشداری گفتوگۆکانیان کردووە بە شێوازێک کە جیاوازی و
کارامەیی و تایبەتمەندێتی بنوینێت، بێگومان بە ئاگان لە چاوەڕوانییەکانی
لایەنەکانی دیکە.
خاڵی دوووەم: پەیوەندیدارە بە پرسی "بەرژوەندی هاوبەش"، من بە
گرنگی دەزانم لێرەدا ئاماژە پێ بدەم، هەمیشە لە پەیوەندییە مێژوویەکان و ئەوانەی
ناو مێژووی نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا بە گشتی، هەردوولا وەک دامەزراوە سیاسییە
فەرمییەکان هەمیشە پەیوەندییەکی ئاڵۆز و نایەکسانیان هەبووە، هەمیشە پێویستیان بە
لێکۆڵێنەوەی بەردەوام هەبووە بۆ پڕکردنەوەی کەڵێنەکان، نایەکسانی لە نێوان دامەزراوەکانی
دونیای سیاسەت و ئابووری و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان دیاردەیەکی ئاشکرایە.
ئەم پەیوەندییە لە باشترین دۆخدا، لای ئێمە پشت بە توانا و کارامەیی کەس دەبەستێت
نەوەک دامەزراوە، لەبەرئەوەی سیما وخەسڵەتی سەرەکی دۆخە سیاسییەکان هەمیشە
فریاگوزاری بووە، بواریان بە دامەزراندن و گەشەسەندی دامەزراوە نەداوە و هەمیشە بە
درێژایی مێژوو دۆخی ناسەقامگیری سیاسی دۆخێکی زاڵ بووە. لە کاتێکدا لە رۆژئاوادا،
توانا، توانای دامەزراوەیە کە کارامەیی کەس رێک دەخات بە ئاراستە و ئامانجێکی
ستراتیژی دیاریکراودا.
ئەو دۆخە تارمایی هەر دایالۆگێکە کە لە نێوان ئەم دوو بەرەیەدا ئەنجام
دەدرێت. چ جای بەرەیەک دەوڵەت نەبێت و هەرێمێکی ناوخۆی دەوڵەتێک بێت کە چەندان بۆشایی
سیاسی هەیە، ئەو جۆرە لە دایالۆگ چەندان ئالەنگاری و بەربەستی هەیە کە دەبێت مامەڵەی
جیددی لەگەڵدا بکەین و هەوڵی تێپەراندنیان بدەین. بۆ نموونە ئەگەر ئەم جۆرە
دایالۆگە لە نێوان ئەمریکا و وڵاتێکی دیکەی وەک مەغربیدا بکرابایە کە زیاتر لە ٦٠
ساڵە سەقامگیری سیاسی هەیە، چاپتەرەکانی یاداشتنامەکانی لێتێگەیشتن بە تێڕوانین و
دیدێکی دیکەوە دەنووسران و و دادەرێژران.
ئەم دایالۆگەی ئێستا بۆ ئێمە خەونێک و تموحێکە بۆ کارکردن لەسەر هێنانە دی
گەشەسەندی سیاسی، بەڵام لە هەمان کاتدا، هەندێک لە نیگەرانی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێتە
ئاراوە، لەبەرئەوەی هەنگاونانە بەرەو قۆناغێکی دیکە لە بڕیاری سیاسی دەرەکی و
تەنانەت ناوخۆ دەمانبەن، بۆ ئێمە گرنگە بزانین لە کوێدا وەستاوین. بە مانایەکی
دیکە ئەگەر ئاراستە سیاسییەکان رووە و بەغدا بن و پاراستنی دەستوور بێت کە کورد
خۆی بەشداربووە لە نووسینەوەیدا، ئەگەر ئامانجی ستراتیژی گەرانەوەی سەروەریی بۆ
بەغدا بێت و بوونی هەرێمێکی بەهێز مانا و رەهەند بەو سەروەرییە بدات، پرسیاری
سەرەکی خەڵک ئەوەیە ئایا گەڕانەوەی سەروەری بۆ بەغدا لە ناوەراستی رێگادا نابێتە
هەرەشە بۆ لاوازکردنی هەرێمی کوردستان کە جارێ بەهێز نەبووە؟ کامیان یەکەم جار
کاری لە پێشینەیە گەرانەوەی سەروەریی بۆ عێراق یان بیناکردنی هەرێمی لاواز؟ ئایا
دەکرێت هاوشان بە یەکتر ئەو کارە ئەنجام بدرێت؟ گرنگە سەرکردایەتی کورد کار بۆ
دارشتنەوەی ئەم پەیوەندییە سیاسییە بکات.
بەڕای من مادام هەموو کۆکن لەسەر گەڕانەوە بۆ بەغدا، لەبەرئەوە دەبێت
سەنگمان هەبێت لە بەغدا خۆی، بە دارشتنی پەیام و خیتابێکی سیاسی کە سەرباری
ناکۆکییەکان هێڵە سیاسییە ستراتیژی و چارەنوووسازەکان بپارێزێت و ئامادە بێت بۆ
ئەوەی لە هەر قۆناغێکدا ئەگەر پرۆسەکە لە رێچگە سەرەکییەکە لایدا زەنگی مەترسی لێبدات و بڕیاری سیاسی
بەرامبەر هەبێت.
یەکەم هەنگاو بۆ ئەوەی لە بەغدا سەنگمان هەبێت، دەبێت هەموو ئەو پۆستانەی
کە پێشتر بە بەتاڵی دەمانەوە کاری جیدیان لەسەر بکریت و بە خەڵکی شیاو پڕبکرێنەوە، ئەگەرمابن! گرنگە
پۆستە ئیداری و سیادییەکان بە هەماهەنگی پتەو پڕبکرێنەوە و هەڵسەنگاندێک بۆ بوونی
کورد بە درێژایی ساڵانی رابردوو لە بەغدا بکرێت. ئەم پلانە دەبێت برژێتە ناو ئەو
نەخشەرێگایە کە دەخوازێت لە رێگای "حوکمڕانی باش"ەوە لە عێراق بێتە
کایەوە. کورد بە شکۆ دەبێت لە بەغدا بێت و مافە داراییەکان بەشێکبن لە مافە
دەستوورییەکان. ئەم مافە دەستووریانە کورت نەکرێنەوە و بێ بەها نەکرێن و نەبنە بەشێک
لە گەمێی سیاسی لۆکەڵ و ناخۆ. بۆ نموونە، دەبێت کورد توانای هەبێت بڕیاری سیاسی
بکاتە تەکنیکی یان بە پێچەوانەوە بڕیاڕی تەکنیکی پاڵپشتی بڕیاڕی سیاسی بدات. با لە
بەغدا توانای ئامادەکردنی پرۆژەیەکمان هەبێت بۆ ریفۆرمکردنی پەرلەمان یان کایەکانی
حکومەت یان دامەزراندی رێکخراوەکان کە گوزارشت لە مافە دەستوورییەکانی هاوڵاتیان
بکات.، بە کوردی دەوترێت خۆت کۆبکەرەوە!
ئێستا با قسەیەک لەسەر چاوەڕوانییە سیاسییەکانی ئەمریکا بکەین. ئەمە
یارمەتیمان دەدات لە بڕیاری ئاییندەی ئەمریکا تێبگەیین. ئایا سوپای ئەمریکا دەمێنێتەوە
یان وەک ئەفگانستان دەڕۆنەوە؟ با بزانیین بەرژوەندییەکانی ئەمریکا چیین؟ لەم
خاڵانەی خوارەوەدا کورت و پوختیان دەکەینەوە:
دڵنیایی ئەمنییەتی وزە: ئەمریکا وڵاتێکی سەرەکییە لە بازرگانی وزەدا هەرچەندە خۆی بۆتە وڵاتێک کە وزە هەناردەی دەرەوە دەکات بەڵام هاوپەیمانەکانی لە ئەوروپا و ئاسیا هێشتا پێویستیان بەو نەوتو گازە ماوە کە لە رۆژهەڵاتی ناوەراستەوە بەرهەم دەهێنرێت. راستە لە ئێستادا کار دەکرێت بۆ پشتبەستن بە سەرچاوەی وزەی دیکە بەڵام هێشتا سەرچاوەکانی وزە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستە بۆ ئارامی و سەقامگیری بواری ئابووری جیهانی. ئەمەریکا لە پێشبركێدایە تا ئەم سەرچاوانە نەکەونە دەست لایەنی دیکە.
بەرگریکردن لە راڕەوە ئاوییەکان: رارەوە ئاوییەکانی وەک سوێس و هرمز و باب ئەلمەندەب کە رۆژهەڵات و رۆژئاوا بەیەکەوە دەبستنەوە دەبێت بۆ بازرگانی نێودەوڵەتی بە کراوەیی بمێنننەوە و لە هەرەشە دووربن.
بەرەنگاربوونەوەی گروپە توندرە و تیرۆریستەکان: ئەمانە بۆ سەر بەرژوەندییە نێودەوڵەتییەکان هەرەشەن بە تایبەتی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا کە دەبێت کار لەگەڵ هاوپەیمانییەکانیدا بکات بۆ شکست پێهێنانی کردەوەکانیان.
پەرەپێدانی بنەماکانی حکومرانی باش: دەبێتە مایەی کاراکردنی دامەزراوە دەوڵەتییەکان، ئەمریکا دەخوازێت کارکردن لەسەر مەلەفە جیاوازەکانی ئەم بوارە بکرێت تا وەک هێزێکی نێودەوڵەتی جیاواز لە نەیارەکانی لە دونیادا دەردەکەوێت.
سەقامگیری سیاسی کەنداو: ئەمریکا دەخوازێت کە ململانێی سیاسی لەم ناوچەیەدا کەم بکاتەوە کە رەنگە کاریگەریان لەسەر هێزە نێودەوڵەتییەکان هەبێت و کۆمەڵگەی دەوڵەتی بخاتە مەترسییەوە.
بە‌هێزبوونی پێگەی روسیا و چیین: لە ناوچەکەدا، بەتایبەتی بوونی پەیوەندی توندوتۆڵ نێوان ئەم وڵاتانە و وڵاتەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست کار لەسەر بەرژوەندییەکانی ئەمریکا. روسیا کار لەگەڵ سعودیە دەکات بۆ جێبەجێکردنی پلانی وڵاتەکە کە بە دیدی سعودیە ٢٠٣٠ ناسراوە، یاخود پشتگیری راڕەوی نێوان ئێران و تورکیا بەرەو ئەوروپا دەکات، یان چیین بۆتە هاوبەشی بازرگانی سەرەکی "ئەبو زەبی" . روسیا و چین کار لەسەر ئەوە دەکەن بێنە بازاڕی چەکی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەراستەوە. بێگومان هۆکاری دیکەش هەن لەوانە کێشەی ئیسرائیل و فەلەستینییەکان و رێکەوتنەکانی ئەم دواییەی نێوان دەوڵەتانی کەندا لەگەڵ ئیسرائیل.
پوختەی قسە:
خاڵی یەکەم: ئەوەندەی پەیوندی بە عێراقەوە هەیە ئەمریکا پێویستی بە "بوونی
دەوڵەت" هەیە تا بتوانیت قسەی لەگەڵ بکات و پێکەوە ستراتیژیەتێکی هاوبەش
دامەزرێنن. هەر بۆیە مەلەفێک لەو مەلەفانەی کە کورد دەتوانیت سەنگی هەبێت، بەشداری بوونە لە پرۆسەی سیاسی و حکومرانی لە
بەغدا بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی هاوڵاتیانی هەرێم.
خاڵی دووەم: ئەمریکا پێداچوونەوە بە شێوازی بوونی خۆی بە گشتی لە رۆژهەڵاتدا
دەکات، بەرەچاوکردنی تێچوونی دارایی و مرۆیی و ململانێ دەوڵەتییەکان هەروەها لەگەڵ گۆڕانکارییە سیاسییەکان مامەڵەیەکی
پراکماتیکانە دەکات. هیواداریین بە شێوازێکی ناراستەوخۆ وەڵاممان دابێتەوە.